کار کردن با احمدی نژاد آسان نیست
امید کرمانی ها -

برکناری متکی از وزارت خارجه واکنشهای متفاوتی را در پی داشت. این برکناری درست در آستانه تعطیلات تاسوعا و عاشورا حتی واکنش دوستان دولت را هم به دنبال داشت که شاید تندترین آنها سادداشت کسهان در این باره بود
به بهانه برکناری متکی گفت و گویی را که چند ماه پیش با متکی انجام داده ایم را منتشر می کنیم که در آن به نکات بسیار جالبی در حوزه های مختلف اشاره شده است.
آنچه در پی می آید حاصل همسفر شدن با متکی در سفر اوگاندا است که البته سوالات آن هم صریح و بدون تکلف است.

منوچهر متکی از معدود وزرایی است که از ابتدای آمدن احمدی نژاد به پاستور تا چند روز پیش در پستش باقی ماند. او خودش در این مورد می گوید: کار با احمدی نژاد حتماً یک تجربه جدید، خوب و بسیار جالب است چراکه احمدی نژاد، رئیس جمهوری با سلامت زائد الوصف، به طور جدی خستگی ناپذیر، سخت کوش و بی رودربایستی کار ها را پیگیری می کند. از این رو کار کردن با ایشان سهل و آسان نیست.


· مدافعین دولت نهم و دهم قائل بر خارج شدن رویکرد انفعالی سیاست خارجی ایران در زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد هستند و می گویند در مدت این ۵ سال مواضع جمهوری اسلامی مستقل و فارغ از توجه به نظر غرب اتخاذ شده است، شما چه ارزیابی در مورد تغییر سیاست های دستگاه دیپلماسی بعداز دولت خاتمی دارید؟
- ما معمولاً در حوزه ایجابی و رویکردهای خود این دولت ارزیابی انجام می دهیم. سیاست خارجی یعنی شناخت جامع الطراف ظرفیت های دنیا، تعریف توان ظرفیت های خودمان و ایجاد یک رابطه منطقی، معقول، عاقلانه و مبتنی بر ظرفیت های طرفین است.اگر ظرفیت کشوری در سیاست خارجی منوپلایز و در انحصار یک کشور یا منطقه خاص قرار بگیرد به آن معنی است که شما قدرت مانور خود را از مناطق دیگر حذف کردید و این مسئله همانطور که خیلی ساده قابل فهم و دفاع است عملیاتی کردن آن به همین سادگی نیست.اینکه با تعریف مشخصی از ظرفیت های مناطق مختلف جهان، لینک و اتصالی بین ظرفیت ها ایجاد شود هنری است که در ۴-۵ سال گذشته به شکل خوبی انجام و عملیاتی شده به طوری که نگاه ایران به خیلی از مناطق دنیا متحول شده است. اما این امر به منزله بی توجهی به غرب نیست. ما با توجه به ظرفیت های هر منطقه نوع تعامل و همکاری را تعریف می کنیم. توجه به قاره های دیگر به معنای عدم توجه به اروپا نیست بلکه نظر دولت آنست که به همه ظرفیت ها نگاه شود تا براساس آن نوعی توازن و بالانس در روابط خارجی ایجاد گردد. این کار در دولت نهم با موفقیت انجام شد. ظرفیت آسیا بسیار بالا است و ما به دنبال استفاده از آن هستیم. درصد مناسبات اقتصادی در سال گذشته تغییر معناداری را با سایر مناطق جهان تجربه کرد. تحقق مناسبات اقتصادی میان ایران و آفریقا تا سطح بیش از ۵ میلیارد دلار یک اقدام مبتنی بر منافع تعریف شده است که می تواند این حجم در یک بازه زمانی تا ۲۰ میلیارد دلار نیز افزایش یابد این مسئله حاکی از بوجود آمدن یک زاویه دید جدید است. افزایش ظرفیت صادرات و امکان صدور خدمات فنی - مهندسی با درآمد میلیاردی به قاره آفریقا حاصل این زاویه دید می باشد. بنابراین سیاست خارجی دولت نهم با مناطق مختلف جهان مسیر تعادل را طی کرده و با ادامه این مسیر می توانیم طرف های مقابل را در هر منطقه به سوی خود جلب نماییم.

· عدم نگاه به غرب هیچ هزینه ای را برای ایران در پی نداشته؟ حتما به خوبی می دانید قدرت اقتصادی آمریکا و اروپا نسبت به سایر نقاط دنیا از سنگینی محسوسی برخوردار است.
- مسئله رابطه ایران با غرب از باب روابط اقتصادی نیست.حتی این مسائل جدید نیستند. اولاً به لحاظ اقتصادیپایه توسعه، پیشرفت و برنامه ریزی مبتنی بر سرمایه، تکنولوژی و نیروی کار ماهر است. امروز در آسیا به وفور این عناصر وجود دارند.اقتصاد چین، ژاپن، هند، کره جنوبی، مالزی و … در مسیری حرکت می کند که در آینده حرف اول را در سر جمع اقتصاد جهان می زند. لذابحثما با غرب و به طور مشخص امریکای شمالی اقتصادی نبوده و موضوعات سیاسی می باشد.عناصر دیدگاه متفاوت سیاسی نیز الان شکل نگرفته و از همان ابتدای انقلاب آغاز شده اند. انقلاب اسلامی فضای جدیدی را در عرصه بین الملل بوجود آورد و آنها با این فضای جدید موافق نیستند.۴- ۵ محور را نظیر حقوق بشر، دموکراسی، تروریزم، سلاح های کشتار جمعی، صلح خاورمیانه و … که مبنای درستی ندارند در دولت های مختلف بعداز انقلاب به انحای گوناگون با خنده یا خشم علیه ایران به کار برده اند.در حال حاضر مشکل غرب آنست که در این زمینه ها حرف های شان دیگر اثر سابق را ندارد چراکه در حال رنگ باختن هستند. آنها در قصه خاورمیانه دچار مشکلند، در بحثتروریزم اقدامات شان قابل دفاع نیست مثلاً قبلا بحثزندان گوآنتانامو و ابوغریب مطرح بود ولی هم اکنون پروژه ریگی به تنهایی برای زیر سوال بردن کل حیثیت غرب کفایت می کند. این شرور در پایگاه نظامی آمریکا در افغانستان یا در پایگاه ماناس قرقیزستان چه کار می کرد؟ قدرت جمهوری اسلامی ایران آنست که اینها را می تواند کشف و بیان کنند. از این رو بحثهای ایران با غرب مسائل سیاسی است که آنها می بایست در نوع نگاه خود تجدید نظر جدی کنند.

· احمدی نژاد از زمان ریاست جمهوری خود هیچ سفری به یک کشور تأثیرگذار اروپایی انجام نداده یا اگر هم رفته برای شرکت در اجلاس هایی نظیر دوربان بوده، چرا ایشان به کشور های آسیایی و آفریقایی می رود ولی به اروپا نمی رود؟
- نگاه مبتنی بر غرور خاص اروپائیان شرایطی را برای آنها بوجود آوردهکه تقریباً در ۳۰ سال گذشته این رویکرد شکست خورده است.گاهی تصمیم می گرفتند در سطح وزراء به بالا با ایران ارتباط نداشته باشندیا در بعضی مصوبات اتحادیه اروپا این جور مواضع به چشم می خورد.گاهی اوقات که با برخی وزرای اروپایی ملاقات هایی دارم به شوخی به آنها می گویم اگر مبصرتان به شما اجازه داد و توانستید مستقل تصمیم بگیرید دعوت می کنم به ایران سفر کنیدتا ببینید قصه چیست. در گذشته نیز همینطور بود حتی در چند سفری هم که در دولت قبل انجام شد می بینید مسئله ای را تغییر نداد. ایران هرگز گدایی روابط به کشوری را نکرده و نمی کند. اروپای امروز در بسیاری از معضلات و مشکلاتی که در دنیا وجود دارد اذعان می کند که قادر به انجام کاری نیست. آنها در حل صلح خاورمیانه مانده اند، در ۳سال بحران لبنان طرح آمریکا و فرانسه ناکام ماند ولی طرح منطقه ای سبب حل مسائل شد. سوریه، ایران، قطر و عمان در اجلاس چهارجانبه نشست دوحه را پایریزی کردندامروز خودشان به ما پیام می دهند که ایران قدرت منطقه است و می خواهیم با کمک این کشور وضعیت افغانستان را به جایی برسد.جمهوری اسلامی در جواب می گوید اول شما سیاست هایتان را تصحیح کنید بعد ما برای حل این موضوع راهکارمان را ارائه می دهیم. رویکرد ایران مورد تأیید اسلام نیز هستقرآن می گوید «کسانی که با شما تکبر می کنند به آنها تکبر نمایید» دردنیای متحول امروز یک کشور نیازی به کشور دیگر ندارد.اروپا چهار سال در ادامه سیاست های گذشته با ایران برخورد تقابل داشت و فکر می کرد این سیاست ها نگاه مردم ایران را نسبت به دولت و نظام عوض می کند و در دوره بعدی انتخابات ریاست جمهوری با سیاست های دولت نهم همراهی نخواهند کرد.خوب دیدید که تحلیل و تلقی آنها اشتباه بود. الان به آنها می گوییم وقتی سیاست شما در چهار سال گذشته جواب نداد می توانید چهار سال دیگر نیز این رویکرد را ادامه بدهید. ما برای سفر به غرب به آنها نیازمندیم یا آنها برای حل مشکلات و مسائلشان به سفر به ایران نیازمندند؟ پاسخ به این سوال را امروز هر سیاست مداری می داند بنابراین ما نیازمند به آنها نیستیم اما عند القتضاء در صورت آمادگی اهل گفتگو و گفتمان های سازنده و تبادل نظر هستیم. البته رئیس جمهور با رؤسای برخی کشورها نظیر نخست وزیر ایتالیا، رئیس جمهور سوئیس، نخست وزیر ژاپن در سفرها و اجلاس ها و فرصت هایی که بوده دیدار و گفتگو داشت. گمان ما اینست که کشورهای درحال توسعه به ظرفیتی رسیده اند که اینگونه نیازمند سیاسی به دیگران نباشند.

· اغلب سفرهای شما شامل سفر به کشورهای آسیایی و آفریقایی نظیر اوگاندا و کنیا است. منتقدین معتقدند این کشورها در ظاهر وقتی کمک های ایران را می گیرند همراهی نشان می دهند و روابط را خوب توصیف می کنند ولی در پای رأی دادن در مجمع عمومی سازمان ملل، شورای امنیت یا شورای حکام آژانس انرژی اتمی برعکس عمل می کنند، نظر شما چیست؟
- اولاً ما به کشورهای دنیا کمک خاصی نمی کنیم الا در چهارچوب مصوبات مجلس تحت عنوان کمک های توسعه ای که ارقام تعریف شده ای می باشند و هرساله مجلس در بودجه وزرات خارجه قرار می دهد.اما در روابط با این کشورها اهداف مختلفی را دنبال می کنیم. این اهداف بخشی روابط دوجانبه است. در سفر به کنیا مشخص شد شرکت ایرانی پروژه ده ها میلیون دلاری گرفته و برای پروژه های صدها میلیون دلاری در حوزه ساخت نیروگاه، سد، راه و … مذاکره می کند این ظرفیت ها در سایه رفت و آمد های هدفمند سیاسی حاصل می شود.از طرفی این سفرها نقش خنثی کننده القائات نادرست غربی ها را هم دارد.دیگر اینگونه نیست که آمریکا به یکسری از کشور ها پیام بدهد و همه اجرا کنند.وزیر امور خارجه آمریکا با برخی همتایان اروپاییش چقدر سفر می کنند تا یک کشور را متقاعد به قطع روابط با تهران نمایند ولی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی با انجام چنین سفرهایی برنامه های آنها را با شکست مواجه می کند.بنابراین ما به دنبال نوعی در هم تنیدگی و گره خوردگی در روابط با دیگر کشورها هستیم. به طوریکهدر ۶-۷ سال گذشته برای اولین بار هنگام بررسی پرونده ایران در آژانس بین المللی انرژی هسته ای قریب ۱۰ کشور از جمله برزیل، مصر، ترکیه، ونزوئلا و کوبا به قطعنامه پیشنهادی رأی مثبت نمی دهند که این امر حاصل تحرکات هدفمند دیپلماتیک است.

· شما از معدود وزیرانی بودید که از ابتدای دولت نهم تاکنون تغییر نکردید کار با آقای احمدی نژاد چگونه است؟
- به جهت ویژگی های خاص ایشان کار با وی حتماً یک تجربه جدید، خوب و بسیار جالب است چراکهاحمدی نژاد، رئیس جمهوری با سلامت زائد الوصف به طور جدی، خستگی ناپذیر، سخت کوش و بی رودربایسی کار ها را پیگیری می کند. از این رو کار کردن با ایشان سهل و آسان نیست.

· برخی منتقدین شما مدعی اند کهمتکی در پروسه تصمیم گیری و تدوین سیاست خارجی کشور زیاد تأثیرگذار نیست و همه به طور مستقیم زیر نظر رئیس جمهور انجام می شودلطفاً به طور شفاف راجع به این مسئله نظرتان را بگویید؟
- سیاست خارجی به دلیل حساسیت و جذابیت توجه همه مردم را به خود جلب کرده است. به طوریکه مورد نقد و تبادل نظر همگان قرار می گیرد. به هر حال هرکسی از ظن خود این حوزه را ارزیابی می کند. اما آنچه که می بایست رویش دست گذاشت کارکرد سیاست خارجی چهارسال گذشته است. این کارکرد قابل دفاع بوده و برآمده از مشی انقلاب اسلامی، آموزه های امام راحل و رهنمود های مقام معظم رهبری است. رویکرد فعال، مدعی، عدالتخواهانه دولت نهم و دهم در سر فصل ها مختلف مناسبات بین المللی امروز دارد زبانزد می شود.من فکر می کنم مشارکت و رای بالای مردم در انتخابات ریاست جمهوری دهم به دلیل رویکردی که دولت در عرصه های مختلف بویژه در مبادلات خارجی داشته است.وزارت امور خارجه در تمامی مراحل تصمیم سازی در حوزه سیاست خارجی نقشی موثر برپایه اطلاعات جمع آوری شده دارد. یعنینظر وزارت خارجه برای مسئولین عالی رتبه قابل اعتنا و دخیل در تصمیم سازی هاستو حتی اجرای ماحصل این تصمیم سازی ها تقریباً منحصر در وزارت امور خارجه است. سرداران فعال در عرصه سیاست خارجی که بعضاً ۲۵-۳۰ سال سابقه فعالیت دارند به خوبی توانسته اند در چند سال اخیر رویکرد دولت را که تبلورش در صحبت های رئیس جمهور است را به خوبی پیش ببرند. طبیعی است همه امور نسبی است و وزارت خارجه هم در مسیر تکاملی خود همواره از دیدگاه ها، نظرات، انتقادات و پیشنهادات همه مردم ایران و صاحب نظران استفاده می کند.

· به عملکرد خودتان چه نمره ای می دهید؟
ما عادت کردیم که دیگران به عمل ما نمره بدهند.

· فکر می کنید چه نمره ای بدهند؟
هر نمره ای بدهند قبول است.