به گزارش افکارنیوز به نقل از تابناک، معمولاً دولتها زمانی اقدام به کار بست سیاست ارز دو یا چند نرخی میکند که اقتصاد کشور با یک شوک ناگهانی مواجه شود. این سیستم معمولاً با این خصیصه مشخص میشود که از چند نرخ متفاوت، ثابت و شناور برای یک دوره زمانی مشخص در مبادلات استفاده میشود.

در یک سیستم دونرخی، بازار با دو نرخ ثابت و شناور مواجه است. بر این اساس نرخ ثابت برای بخش‌های خاصی از اقتصاد همچون صادرات و واردات کالاهای اساسی و انجام معاملات حساب‌های جاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در همین حال در یک سیستم ارز چند نرخی، عملکرد مشابه با سیستم ارز دو نرخی است با این تفاوت که بازار به چند بخش جداگانه تقسیم می‌شود و برای هر بخش ارزی با یک نرخ متفاوت در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند شناور یا ثابت باشد. بر این اساس مثلاً می‌توان به کالاهای اساسی نرخ ترجیحی اختصاص داد اما برای کالاهای لوکس ارزی با نرخ بالا در نظر گرفت. یعنی دقیقه آن چیزی که ارسلان فتحی پور از آن سخن می‌گوید.

مزیت ارز چند نرخی

ارز چند نرخی ذاتاً یک مرحله انتقالی تلقی می‌شود و زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که ذخایر ارزی یک کشور به شدت تحت فشار است و شوک اقتصادی موجب شده است تا سرمایه گذاران دلسرد شده و اقدام به خروج سرمایه خود کنند. همچنین این سیستم راه حلی برای کاهش نرخ تورم و پاسخ به تقاضای وارد کنندگان برای دریافت ارز است.

از سویی دیگر زمانی که اقتصاد درگیر یک نابسامانی اساسی شده است، دولت می‌توان با به کار گیری ارز دو نرخی یا چند نرخی اقدام به کنترل بازار معاملات ارزهای خارجی کند. این سیستم کمک بزرگی به دولت می‌کند، چرا که زمان کافی را در اختیار می‌گذارد تا دولت اقدام به پوشش کسری بودجه و حل مشکل تراز پرداخت‌های خود کند.

در واقع با چند نرخی کردن ارز، دولت به جای خالی کردن ذخایر ارزی، دولت تقاضای سنگین برای ارز خارجی را به سمت بازار ارز با نرخ آزاد شناور منحرف می‌کند. در نتیجه تغییر در نرخ آزاد شناور می‌تواند منجر به تغییر وضعیت عرضه و تقاضا شود.

به عبارتی این سیستم یک وسیله ضمنی برای تحمیل مالیات و تعرفه تلقی می‌شود. برای مثال، تخصیص ارز با نرخ پایین‌تر برای کالاهای اساسی به مثابه تخصیص یارانه عمل می‌کند درحالی‌که تخصیص ارز با نرخ بالا به کالاهای لوکس همچون بستن مالیات بر عملکرد افرادی است که اقدام به واردات چنین کالاهایی می‌کنند. همچنین در خصوص صادرات، نرخ ارز بالا می‌تواند به مثابه مالیات بر ارزش افزوده تلقی شود.

آیا ارز چند نرخی بهترین راه حل است؟

در شرایط فعلی اقتصاد کشور و با توجه به آنچه گفته شد شاید بتوان گفت اجرای سیستم ارز چند نرخی می‌تواند راه حلی برای بخشی از مشکلات اقتصادی کشور باشد. اما در حالی که اجرای این سیستم کم هزینه است و به راحتی اجرا می‌شود، بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که کار بست مستقیم نظام تعرفه و مالیات بسیار کارامد تر و شفاف‌تر از به کار بردن سیستم ارز چند نرخی است. زیرا از طریق کار بست تعرفه و مالیات بسیار شفاف‌تر و راحت‌تر می‌توان مشکلات پنهان موازنه تراز پرداخت‌های دولت را نشان داد.

همچنین درحالی‌که سیستم ارز چند نرخی می‌تواند به عنوان یک راه حل مناسب و سریع برای حل مشکلات تلقی شود، تبعات منفی خاص خود را نیز به دنبال دارد. از آنجایی که تحت سیستم ارز چند نرخی بخش‌های مختلف بازار تحت یک شرایط برابر و همسان فعالیت نمی‌کنند، این امر می‌تواند منجر به پیچیدگی وضعیت اقتصادی و به وجود آمدن مشکل عدم تخصیص منابع به شکل برابر شود.

برای مثال، چنانچه یک صنعت از ارز ترجیحی و مرجع برخوردار شود، توسعه و ترقی آن صنعت در آینده یک توسعه و پیشرفت تحت شرایط ساختگی و مصنوعی خواهد بود. توسعه و ترقی این صنعت به واسطه منابعی که به این صنعت تخصیص یافته، لزوماً نشان دهنده نیاز واقعی جامعه به آن نیست بلکه ناشی از تسریع مصنوعی حرکت آن صنعت است.

در نتیجه سودآوری و بهره‌وری این صنعت به شکلی دقیق بازتاب توسعه، کیفیت و وضعیت عرضه و تقاضای آن نیست. فعالان این صنعت در این شرایط، بیش از فعالان صنایع دیگر تقویت و حمایت شده‌اند و این دلیل اصلی توسعه آن است. یعنی یک توسعه مبتنی و وابسته به حمایت و نه توسعه ذاتی. در نهایت با این سیستم توسعه بهینه منابع در اقتصاد کشور به کار برده نمی‌شود.

همچنین سیستم ارز چند نرخی در نتیجه این حمایت ضمنی از برخی صنایع و فعالیت‌ها، می‌تواند منجر به پیدایش یک رانت اقتصادی برای آن دسته از صنایعی شود که از ترجیح(اصولی یا وابسته به لابی) برخوردار هستند. این امر از همین طریق می‌تواند مستقیماً به فساد مالی و ارتشاء نیز دامن بزند که خود منجر به وخیم‌تر شدن وضعیت یک اقتصاد نابسامان است.

در نهایت باید گفت که سیستم ارز چند نرخی می‌توان مشکلات اساسی را برای بانک مرکزی و بودجه دولت پدید آورد. سیستم ارز چند نرخی منجر به کاهش ذخایر ارزی شده(فشار بر بانک مرکزی برای استفاده از ذخایر ارزی برای پوشش مابه‌التفاوت نرخ ثابت و نرخ‌های شناور) و بانک مرکزی را مجبور به چاپ و انتشار پول بیشتر برای جبران این کاهش می‌کند که خود به تورم موجود دامن میزند.

در شرایط فعلی اقتصاد کشور به نظر میرسد با توجه به اینکه نرخ ارز قبلاً به یک ارز تک نرخی شناور مدیریت شده تبدیل شده کار بست سیستم ارز چند نرخی میتواند بخشی از مشکلات اقتصادی فعلی را حل کند. اما بهکارگیری این نظام برای طولانی مدت تبعات سنگینی برای اقتصاد و بازار کشور دارد و منجر به پیچیدگی و نابسامانی بیشتر در فضای اقتصادی کشور خواهد شد.