- مبنای سنجش رفتار و کردار آدمی نیت اوست و همین امر گاه عمل را بی ارزش و گاه آن را چونان گوهری می کند که به خاطر منزلت والایش، بهایی دست نیافتنی می یابد و گاه آن را با این که در قالب واجبات شرعی است، به وزر و وبالی برای فرد، تبدیل می کند که در دفتر گناهان ثبت می شود.
آموزگار و فراگیر باید در رفتارهای خود، کسب خشنودی خدا، انجام فرمان او، اصلاح خویشتن و رهنمون شدن بندگان خدا به نشانه های دین را در نظر داشته باشند و هرگز انگیزه شان خواسته های دنیایی نباشد؛ خواسته هایی چون ثروت یا مقام و شهرت یا برتری بر رقیبان یا فخرفروشی یا برتری جویی نسبت به دوستان و انگیزه های نادرست دیگری که خواری و خشم الهی را به بار آورده، سرای دیگر و ثواب همیشگی را از دست آدمی بیرون می سازد و او را از کسانی قرار می دهد که این چنین هستند:
«زیانکارترینند / کسانی که کوشش آنها در زندگی دنیا راه به جایی نبرده است؛ در عین حال، بر این پندارند که کار نیک انجام می دهند.» ۱
پیامبر اکرم فرموده است: «[ارزش] کارهای آدمی تنها در گرو نیت[او] است. نصیب هر کسی[از کارهایش] تنها نیت اوست. هر کس به سوی خدا و پیامبران روان شود، به[خشنودی] آنها دست می یابد و هر کس راهی دنیا شود تا بدان نائل آید، یا در پی زنی باشد تا او را به همسری در آورد، دستاوردی جز اینها نخواهد داشت.» ۲
این حدیثاز اصول اسلام و یکی از پایه ها و نخستین ستون آن است؛ گفته اند یک سوم دانش همین است. برخی از اهل فضل در تبیین این مطلب گفته اند که دستاوردهای بندگان از راه دل، زبان و دست آنهاست؛ پس نیت یکی از راه های سه گانه اکتساب آدمی و بلکه برترین آنهاست؛ پس نیت یکی از راه های سه گانه اکتساب آدمی و بلکه برترین آنهاست؛ زیرا - برخلاف دو راه دیگر - خودش به تنهایی عبادت محسوب می شود.
منبع:
۱. سوره کهف، آیه ۱۰۳-۱۰۴.
۲. صحیح بخاری، ج۱، ص۱۷.
۳. آیین دانشوری، ترجمه المراد من منیة المرید، ص۴۰-۴۱.
