کتاب شیعه‌شناسی اهل سنت و چالش‌های فراروی آن

به گزارش افکار نیوز،این کتاب در زمره پرفروش‌ترین کتاب‌های پژوهشگاه علوم انسانی در بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب بود.

شیعه‌شناسی معاصر اهل سنت، در اصل مجموعه‌ای هفت جلدی است و اینک جلد دوم آن با عنوان «رسانه‌های اینترنتی مخالفان تقریب» آماده انتشار است و جلد سوم آن نیز با عنوان «مطالعات دانشگاهی مخالفان تقریب مذاهب اسلامی» در مراحل پایانی نگارش و تنظیم قرار دارد. عناوین مجلدات دیگر عبارت‌اند از:

کتاب چهارم: «احزاب و گروه‌های سیاسی مخالف تقریب مذاهب اسلامی»

کتاب پنجم: «وحدت اسلامی، فرصتها و مخاطرات فراروی آن»

کتاب‌های ششم و هفتم آن: «فرهنگ فتاوی و اعلام علمای تقریب مذاهب اسلامی و مخالفان آن در جهان اسلام»

دکتر صداقت هدف از نگارش کتاب خود را در یک عبارت چنین می‌گوید: «در خصوص دغدغه «ایجاد فرهنگ وحدت و همکاری در جهان اسلام» ما باید بدانیم در جهان اسلام چه کسانی دوست ما و چه کسانی دشمن ما هستند؟ و فراتر از آن بدانیم چه کسانی دوست هم و چه کسانی دشمن هم هستند؟» او درک بخشی از تحولات جاری در جهان اسلام را منوط به شناخت تحولاتی و اقداماتی می‌داند که از چند پیش در طی برنامه‌ای هدف‌مند از سوی عربستان سعودی و قطر آغاز شده است و در این راستا به تحلیل بسامد پدیده‌هایی چون شکل‌گیری وب‌گاه‌های مخالف تقریب مذاهب اسلامی، ظهور شیوخ رسانه‌ای، تاسیس مراکز دانشگاهی و … می‌پردازد و تاکید دارد که «ما باید بکوشیم تا مجموعه‌ای از شبکه‌های فعال سیاسی و فرهنگی موجود در جهان اسلام را بشناسیم. شبکه معنا و وجه دیگری از ذراتِ تشکیل دهنده آن را ارائه می‌کند.» این مضمون در سراسر کتاب دوم شیعه شناسی که به رسانه‌های اینترنتی مخالفان تقریب اختصاص داشت، دیده می‌شود.

از دید نویسنده، متأسفانه بسیاری از مراکز پژوهشی دانشگاهی کشور، درباره جهان اسلام، به رصدکردن منظم وقایع نمی‌پردازند و حتی انگیزه‌ای برای آن ندارند. مسئولان اگر می‌خواهند در جهان اسلام مؤثر باشند باید نوع پرسش‌های خود را تغییر دهند و صورتی کاربردی به مطالعات خود بدهند. او برای مثال این پرسش‌ها را مطرح می‌کند: از خود بپرسیم در دانشگاه‌های مصر، لبنان، عربستان، کویت، بحرین و دیگر کشورهای اسلامی چه خبر است؟ چه کتاب‌ها و سرفصل‌هایی درباره شیعه در آن دانشگاه‌ها تدریس و یا نوشته می‌شود؟ چه موضوعات پژوهشی در اولویت مطالعاتی کشورهای منطقه و جهان اسلام است؟ چه سیاست‌هایی درباره شیعه‌شناسی دنبال می‌شود؟ آنها به چه پرسش‌ها و موضوعاتی نمی‌پردازند؟ چه اختلافات درونی میان اهل سنت موجود است؟ اختلاف مخالفان تقریب مذاهب اسلامی را در چه چشم‌انداز وسیع‌تری باید مورد توجه قرار داد؟ چه جریانهای مطبوعاتی و رسانه‌ای در آن کشورها موجود است؟ این رسانه‌ها در چه شبکه‌های وسیع‌تری در منطقه و جهان قرار می‌گیرند؟ آنها چگونه علایق و سلایق و باورهای مخاطبان خود را می‌سازند؟ چه تصاویری از شیعه ارائه می‌دهند؟ چه رسانه‌هایی دیدی منصفانه و تقریبی به شیعه دارند؟ دوستان و دشمنان ما کیستند؟ مهم‌ترین مسایل درونی آنها چیست و چه مسایلی با ما دارند؟ سیر سرمایه‌گذاری‌های عربی در منطقه و کشورهای غربی چه سمت‌و‌سویی را نشانه رفته است و این امر چه تأثیراتی را بر جایگاه کشورمان دارد؟ همچنین شیعیانی که در منطقه و جهان اسلام علیه شیعه و یا جمهوری اسلامی ایران سخن می‌گویند، کیستند و شجره‌نامه فکری و سازمانیشان چیست؟ به لحاظ اجتماعی چه گروه‌های مرجعی در منطقه و در میان همسایگان‌مان مورد توجه‌اند؟ یعنی چه گروه‌های سازنده افکار و رفتار در کشورهای اسلامی‌اند و مرجع قضاوت‌ها واقع می‌شوند؟ چه نویسندگان، هنرمندان، فیلم‌ها، کتاب‌ها، برنامه‌های خبری مورد توجه مردم آن کشورها هستند؟ و به‌کارگیری چه مضامین فرهنگی و اجتماعی در قالب‌های مختلف فیلم و اینترنت موجب توجه کاربران عرب می‌باشد؟ چه مؤلفه‌هایی در آنها ایجاد انگیزه می‌کند؟ و …

در غیاب طرح چنین موضوعاتی، خطر لفاظی‌ها و فلسفه‌بافی‌های نامربوط در قبال مسایل جهان اسلام، مطالعات دانشگاهی را تهدید می‌کند.

به باور دکتر صداقت، ابتدا باید تلقی صحیحی از ضرورت «اطلاعات و عملیات» در شناخت جهان اسلام ایجاد کرد و این نیازمند تأسیس مرکزی است با عِدّه و عُدّه کافی، که جهان اسلام را به طور دائمی رصد کند و گزارش‌هایی منظم از وضعیت جهان اسلام را ارائه دهد. هرچه شناخت ما از مخالفان تقریب بیشتر شود، قدرت ما در خلق ابتکارات تقریبی بیشتر خواهد شد. اتخاذ هرگونه راهبردی جهت پیشبرد تقریب و وحدت اسلامی در جهان اسلام متوقف بر شناخت وقایعی است که در جهان اسلام در حال جریان است. وی در پایان کتاب اول می‌نویسد:

در صورتی که متفکران اسلامی بینش صحیحی از آینده نداشته باشند، قادر به فهم درستی از نحوه تعامل با زمان حال نخواهند بود. فهم زمان حال، فهم آینده را طلب می‌کند. توجه به آینده موجبِ دگرگون شدن دیدگاهمان نسبت به فرصت‌ها در زمان حال می‌شود. بنابراین اندیشمندان تقریبی باید هر چه بیشتر آمادگی خود را برای آینده ارتقا بخشند و این نیازمند ایجاد زیربنایی محکم در زمان حال است. کسی که تنها به لحظه حاضر می‌اندیشد، موفقیت پایداری نخواهد داشت. برای آنکه زمانه‌مان درک شود باید آن آینده‌ای که در انتظارمان است درک شود. علمای تقریب وظیفه دارند از خلال مطالعه درباره مذاهب مختلف، مشکلات را پیش از وقوع آن‌ها بیابند و از این‌رو با آینده‌پژوهی وظیفه خطیر هشدار قبلی و آمادگی قبلی در قبال مسایل آتی را جهت سعادت امت اسلامی به انجام رسانند. این بدان معناست که شیعه شناسی و مطالعاتی از این دست وظیفه بازشناسی خویشتن و منابع و توانایی‌هایمان را بر عهده دارد. آینده‌پژوهی این امکان را فراهم می‌سازد تا امکانات و توانایی‌های بالقوه خود را بشناسیم و آن‌ها را توسعه بخشیم.

مجلد دوم شیعه شناسی با کوششی وسیع جهت شناسایی وب‌گاه‌های ضد تقریب اسلامی و نیز معرفی مهم‌ترین فعالان رسانه‌ای ضد شیعی در وب‌گاه‌ها و ماهواره‌های سلفی است و به صورت آماری نشان می‌دهد که خاستگاه فکری و اعتقادی بیش از هشتاد درصد آنان، عربستان سعودی است و در بخش پایانی آن موضع بیداری اسلامی را مورد توجه قرار می‌دهد.

کتاب سوم شیعه شناسی نیز در ادامه کتاب دوم، به معرفی جریانهای آموزشی مخالفان شیعه میپردازد و در آن به صورتی مستند و عینی نشان داده میشود که از اواخر دوران ملک فیصل (۱۹۶۴ ـ ۱۹۷۵ م) و به ویژه در دوران ملک خالد (۱۹۷۵ ـ ۱۹۸۲ م) سیاست آموزشی عربستان سعودی، با رویکردی فراگیر به جهان اسلام، معطوف به تغییر شجرهنامههای علمی دانشکدههای شریعت و اصول دین جهان اسلام شد تا ضمن تغییر مرجعیت علمی، سرفصلهای دانشگاهی، اساتید و موقعیت مراکز آموزشی جهان اسلام دچار تغییرات مورد نظر عربستان سعودی واقع شود. در کنار بررسی موارد فوق، معرفی اسامی افراد و مراکز فعال و منابع آموزش اعتقادات در دانشگاهها و مراکز سلفی، در کنار اسامی مهمترین رسالههای دانشگاهی ضد شیعه بخش دیگر پژوهش را تشکیل میدهد که مباحث آن مکمل مباحث مجلد دوم کتاب شیعه شناسی با عنوان رسانههای اینترنتی مخالفان تقریب است.