بزرگ ترین دریاچه جهان که آن را دریای خزر مینامند در محاصره انواع و اقسام آلودگیها قرار گرفته است. این دریاچه در طول دورانهای مختلف اسامی متفاوتی به خود دیده است. تاریخنویسان و مورخان در دورههای مختلف از این دریاچه به نامهای مختلفی همچون آبسکون، کاسپین و هیرکانی یاد کردهاند.
به گزارش فارس، در این بین سرازیر شدن انواع و اقسام آلودگی‌ها به دریای خزر از مدت‌ها پیش به یکی از دغدغه‌های مسئولان و محیط زیستی‌ها تبدیل شده است. آرزوی صنعتی شدن و پیشرفت کشورهای حاشیه این دریاچه، خزر را به مکانی برای تجمع دور ریزها تبدیل کرده‌ است؛ شاید هم این بار قرار است ما با بی‌توجهی‌هایمان نام این دریا را به دریایی از آلودگی‌ها تغییر دهیم.
با این اوضاع برخی کشورها فعالیت‌های نفتی خود را بی هیچ توجهی به وضعیت خزر گسترش داده‌اند یا این‌که سال‌ها در این زمینه فعالیت‌ کرده‌اند که سهم دریای خزر تنها آلودگی شده است. البته با توجه به این‌که دریای خزر بسته است بخشی از آلودگی ناشی از فعالیت سایر کشورها در سواحل ایران متمرکز می‌شود.

افزایش آلودگی‌های نفتی دریای خزر

محمد باقر معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، گفت: سهم ایران نسبت به سایر کشورها در تولید آلودگی‌ در دریای خزر کمتر است.
نبوی تأکید کرد: با توجه به این‌که دریای خزر بسته است و چرخش آب در آن وجود ندارد، آلودگی ناشی از فعالیت‌های کشورهای دیگر نیز به سمت سواحل ما می‌آید.
معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: سهم کشور ترکمنستان در تولید آلودگی در دریای خزر نیز کم است.
رودخانه ولگا یکی از رودخانه‌هایی است که به دریای خزر می‌ریزد اما این رودخانه در مسیر خود آلودگی‌های زیادی را به همراه می‌آورد.
معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اهمیت حفاظت از رودخانه‌هایی که منتهی به دریای خزر می‌شوند، تصریح کرد: آلودگی‌های نفتی که از طرف برخی رودخانه‌ها مثل ولگا به دریا می‌ریزد بسیار زیاد است.
سال‌ها پیش حمیدرضا غفارزاده که مدیریت برنامه محیط زیست دریای خزر را بر عهده داشت اعلام کرد که خطرناک‌ترین تهدیدکننده خزر در سواحل ایران آلودگی میکروبی است نه شیمیایی.
به گفته کارشناسان و متخصصان این حوزه، آلودگی های دریای خزر به چند نوع صنعتی، کشاورزی، میکروبی و بیولوژیکی تقسیم می‌شود که لازم است دائم پایش شود.
البته برخی معتقدند به علت نزدیکی کارخانجات به رودخانه‌ها و ورود فاضلاب های تصفیه نشده سواحل ایران از نظر میکروبی بسیار آلوده شده است؛ این آلودگی بیشتر از آلودگی‌های دیگر در دریا است.
نبوی در این زمینه تأکید کرد: آلودگی‌های میکروبی در سواحل و شناگاه‌ها بسیار حائز اهمیت است بنابراین پایش این آلودگی‌ها را در دستور کار خود قرار داده‌ایم.

آلودگی جدی میکروبی

عبدالرضا کرباسی مدیرکل دفتر آلودگی‌های دریایی سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با فارس به وضعیت ماهی‌های دریای خزر اشاره کرد و گفت: همان‌گونه که می‌دانید بخشی از فعالیت‌های منطقه در زمینه صید ماهی است از سوی دیگر مردم از این ماهی‌ها به عنوان غذا استفاده می‌کنند.
وی با اشاره به این‌که بیش از ۴۰۰ نوع انگل در ماهی‌های دریای خزر وجود دارد، گفت: در بیشتر ماهی‌های خوراکی دریای خزر بیش از ۴۰۰ نوع انگل وجود دارد اما خوشبختانه این انگل‌ها قابل انتقال به بدن انسان نیستند؛ بلکه تنها مانع از رشد ماهی‌ها می‌شوند به طوری که اگر یک ماهی در ۶ ماه باید به ۱ کیلو و نیم برسد وزنش از ۴۵۰ گرم هم بیشتر نخواهد شد؛ بنابراین ذخایر بیولوژیکی در معرض آلودگی جدی میکروبی هستند.
کرباسی با بیان این‌که فاضلاب‌ها در بروز آلودگی‌های دریای خزر حائز اهمیت هستند، گفت: کشورهای حاشیه این دریا به جای اینکه تصفیه‌خانه فاضلاب احداثکنند فاضلاب‌های خود را از طریق رودخانه‌ها به دریای خزر می‌ریزند؛ با توجه به اینکه دریای خزر بسته است و به آب‌های آزاد راه ندارد آلودگی‌های میکروبی در ماهی‌های خوراکی مشاهده شده است.
اما هرچند مسئولان کشورمان معتقد هستند سهم ایران در تولید آلودگی دریای خزر کم است نمی‌توان نسبت به وظیفه و تعهد حفظ محیط زیست بی تفاوت بود.
ایجاد تصفیه‌خانه‌های فاضلاب یکی از نکات کلیدی در حل مسئله است. در کشور ما طبق مصوبه هیئت وزیران در زمینه کنترل آلودگی‌های سواحل و دریاها وزارت نیرو وظیفه دارد تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در شهرها را اجرایی کند. اما علی‌رغم این‌که چند سالی از عمر این مصوبه می‌گذرد هنوز اقدامی صورت نگرفته است.

فاضلاب‌ها در اولویت وزارت نیرو نیست

در حالی که لحظه به لحظه آلودگی دریای خزر بیشتر و فاضلا‌ب‌ها روانه این دریا می‌شوند، ‌ محمد جواد محمدی‌زاده رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از بی‌توجهی وزارت نیرو انتقاد کرده و گفت: وزارت نیرو ایجاد تصفیه‌خانه‌های فاضلاب را در اولویت کاری خود قرار نداده چرا که تنها تأمین آب شرب در اولویت کاریش بوده است.
محمدی‌زاده در ادامه گفت: تنها امیدوارم ظرف ۵ سال پروژه اجرا و آلودگی‌ها نیز رفع شود.

پایش میکروبی آب‌های دریای خزر در راه

مدیرکل دفتر آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با اعلام این خبر افزود: دستورالعمل پایش میکروبی در آب‌های ساحلی دریای خزر به لحاظ حجم زیادی از فاضلاب‌ها در منطقه بسیار مهم است.
وی افزود: با توجه به تخلیه حجم زیادی از فاضلاب‌ها بهداشت توریسم و افرادی که در منطقه زندگی می‌کنند بسیار خطرناک است.
مدیرکل دفتر آلودگی‌های دریای سازمان حفاظت محیط زیست گفت: با توجه به پایش آلودگی‌ها، میزان فاضلابی که در منطقه رها یا افزایش و حدود آن کاملاً مشخص می‌شود همچنین روش‌های کنترل فاضلا‌ب‌ها معرفی می‌شود.
یکی از مسائلی که باعثبروز اختلاف نظر بین کارشناسان حوزه محیط زیست شده است برآورد دقیق میزان آلودگی‌هایی است که به دریای خزر ریخته می شود.
رضا پورغلام رئیس پژوهشکده اکولوژی دریای خزر در این باره اعلام کرد: دریای خزر از لحاظ آلودگی در وضعیت بحرانی قرار دارد.
وی با بیان اینکه سالانه به طور نمونه ۳۰۴ تن کادمیوم و۳۴ تن سرب وارد دریای خزر می‌شود، گفت: سالانه ۱۲۲ هزار و ۳۵۰ تن آلودگی‌های نفتی وارد دریا می‌شود.
رئیس پژوهشکده اکولوژی دریای خزر با اعلام اینکه ۱۶ تا از مشتقات مواد نفتی سرطان‌زا است، خاطرنشان کرد: ساحل باکو پر از آلودگی نفتی است که از طریق نفتکش‌ها، مبادی ورودی و خروجی نفت، چاه‌های اکتشاف و استخراج که از تکنولوژی پیشرفته استفاده نمی‌کنند، آلودگی را به دریای خزر تحمیل می‌کنند.
پورغلام با بیان اینکه ۹۵ درصد آلودگی دریای خزر را کشورهای شمالی و شمال غربی شامل روسیه فدراتیو، قزاقستان و جمهوری آذربایجان ایجاد می‌کنند، اظهار داشت: سهم ایران نیز در این بخش ۵ درصد است‌.
نبوی بر خلاف اظهار نظرهای صورت گرفته، معتقد است میزان دقیق ورود آلودگی‌ها به دریای خزر را نمی‌توان محاسبه کرد.
وی در ادامه تأکید: سهم ایران به نسبت سایر کشورهای منطقه در آلودگی دریای خزر کمتر است اما ما نیز در برابر حفظ محیط زیست وظایفی را بر عهده داریم که باید انجام دهیم.
امیر عبدوس مدیرکل محیط زیست استان گیلان نیز در این زمینه هشدار داد: وضعیت پساب‌های کشاورزی بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد چراکه سموم ناشی از پساب‌های کشاورزی بسیار زیاد است و می‌تواند رودخانه‌ها و در نهایت دریای خزر را آلوده کند.
فعالیت کارخانه‌های صنعتی و تولیدی مانند کالباس و سوسیس یا تولید محصولات لبنی بدون شک پساب‌‌هایی را به دنبال دارد که اگر هدایت نشوند آرام آرام دریا و رودخانه‌ها را در بر می‌گیرند. بنابراین بهتر است با کنترل و مدیریت آلودگی‌ها در اولین فرصت از افزایش مشکلات جلوگیری کنیم.
در مرحله بعد آلودگی ناشی از فاضلاب‌های خانگی و شهری است که می‌تواند اوضاع را بدتر کند. این مسئله به عنوان یکی از نگرانی‌های مدیران زیست محیطی مطرح است.
از آنجایی که در برخی از ایستگاههای تحت پایش آلودگی ناشی از فاضلابهای خانگی بالا گزارش شده است بنابراین بهتر است سازمان محیط زیست در این زمینه نیز وارد عمل شده و با هماهنگی وزارت نیرو برنامهها هر چه زودتر به مرحله اجرایی برساند تا مبادا با بیتوجهیهایمان نام دریای خزر را به " دریای آلودگیها " تغییر دهیم.