به گزارش افکارنیوز، شاید تا به حال، با فردی روحانی سخن گفته و عباراتی را از او شنیده باشید که معنای آن عبارات برای شما ملموس نباشد. به هر حال طلاب و روحانیان از ابتدای ورود به حوزه علمیه، با مجموعه‌ای از اصطلاحات و الفاظ روبرو می‌شوند که در ابتدا، برای آنها نامأنوس به نظر می‌آید، اما مدتی بعد، همین طلاب تازه وارد از این اصطلاحات استفاده می‌کنند که ادبیاتی اختصاصی برای آنها به وجود می آورد. بدون شک، شناخت این اصطلاحات و الفاظ برای بسیاری جذاب است و حجت الاسلام مهدی مسائلی در کتابی که به قلم او منتشر شده، به گردآوری و معرفی این اصطلاحات
پرداخته است.
کتاب «فرهنگ اصطلاحات طلاب» که توسط نشر آرما منتشر شده، مجموعه ای از این اصطلاحات است که همزمان با بیان و توضیح بسیاری از اصطلاحات متداول میان روحانیان، آگاه سازی مناسبی نسبت به فرهنگ حاکم بر حوزه ها دارد. به بهانه تجدید چاپ این کتاب با این نویسنده گفت‌وگویی کردیم که در ادامه می‌خوانید:
* چه قدر زمان صرف تدوین و نگارش کتاب فرهنگ اصطلاحات طلاب کردید؟
نگارش این کتاب در دو مرحله انجام شد، مرحله اول که مرحله‌ی گردآوری اصطلاحات بود زمان نسبتاً طولانی به خود گرفت، چون اصطلاحات متداول بین طلاب در یک منبع و یا کتاب خاص نیامده بودند تا با مراجعه به آنها بتوانم این اصطلاحات را گردآوری کنم، بلکه برای آگاهی از آنها بیشتر باید به گفت‌وگوهای و مباحثه‌های طلاب و علماء مراجعه می‌کردم، اما در مرحله دوم که مرحله‌ی توضیح و شرح این اصطلاحات بود، تدوین کتاب سرعت بیشتری به خود گرفت و آسان‌تر شد. به‌هرحال به گمانم تقریباً یکسال درگیر تدوین این کتاب بودم.
* به تنهایی دست به کار شدید یا از دیگران هم کمک گرفتید؟
تدوین و نگارش این کتاب به صورت فردی انجام گرفت، البته همان‌گونه که در مقدمه‌ی کتاب گفته‌ام به دنبال جمع‌آوری تمامی اصطلاحات متداول بین طلاب نبوده‌ام، وگرنه این کار اقدامی گروهی را اقتضاء می‌کند.
* سراغ کتاب‌ها هم رفتید یا تمرکز اصلی شما روی محاورات رایج بین طلاب بود؟
زبان نویسندگی و نگارش با زبان گفت‌وگو و مباحثه متفاوت است و بیشتر اصطلاحات طلاب اختصاص به زبان گفت‌وگو دارد، پس با بررسی کتاب‌ها چیز زیادی در این باره به دست نمی‌آید، از این جهت تکیه‌ام بیشتر بر گفت‌وگوها و مباحثه‌های علما و طلاب بود.
* پس کتاب صرفا توضیح اصطلاحات علمی نیست و اصلاحات رومزه و طنز گونه طلاب هم بین آن آمده است؟
اصطلاحات که در کتاب آمده بیشتر اصطلاحات روزمره و عمومی است که بسیاری از طلاب در گفت‌وگوها از آنها بهره می‌برند، بدیهی است که اگر می‌خواستیم بعضی اصطلاحات علمی را که کاربرد عمومی ندارند، در این مجموعه بیاوریم هم بی‌جهت بر حجم کتاب افزوده می‌شد و هم خواندن کتاب اختصاص به طلاب پیدا می‌کرد. این درحالی است که کتاب فرهنگ اصطلاحات به‌گونه‌ای به نگارش درآمده که در عین حالی که برای طلاب و روحانیان حاوی مطالب سودمند و مفیدی است، برای مخاطبان عادی نیز فوق‌العاده جذاب و دل‌نشین است زیرا بسیاری از اصطلاحاتی که مردم از روحانیان در ذهن دارند و معنای آنها را
نمی‌دانند در این کتاب توضیح داده شده است. همچنین در میان اصطلاحاتِ کتاب شوخی‌ها و مطالب طنز بسیاری وجود دارد که گاه و بی گاه لبخند را بر چهره‌ی خواننده می‌آورد.
افزون بر این، به نظر من مطالعه کتاب می‌تواند تصور دیگران را نسبت به حوزه و طلاب روشن‌تر کرده و حتی تغییر دهد، زیرا بسیاری از کنجکاوی و پرسش‌هایی که مردم از زندگی طلاب در ذهن دارند، در غالب شرح اصطلاحات به آنها پرداخته شده و پاسخ صریحی به آنها داده شده است.
* آیا فرهنگ اصطلاحاتی که یک طلبه تازه وارد استفاده می‌کند با اصطلاحاتی که یک حجت الاسلام یا یک آیت الله استفاده می‌کند، تفاوت‌هایی دارد؟
همان‌گونه که در مقدمه‌ی کتاب گفته‌ام طلاب از بدو ورود به حوزه با یکسری از اصطلاحات عمومی و پرکاربرد روبرو می‌شوند که به‌مرور با معنای آنها آشنا می‌شوند و حتی در گفت‌وگوها و مباحثه‌ها از آنها استفاده می‌کنند، این را هم بگویم که سال اول طلبگی - که از آن به عنوان پایه یک تعبیر می‌شود - سال کنجکاوی طلاب تازه وارد در این‌باره و فراگیری بسیاری از این اصطلاحات است. البته اصطلاحات دیگری هستند که حاوی مطالب علمی بوده و برای درک درستِ معنای آنها باید دروس خاصی طی شود، از این جهت حتی طلاب تازه‌وارد نیز نمی‌توانند آنها را در مورد خاصشان به کار ببرند. این اصطلاحات
بیشتر در دروس عالی حوزه و درس خارج فقه و اصول استفاده می‌شوند.
* چه قدر اصطلاحات رایج در حوزه‌های علمیه به گوش طلبه‌ای که تازه وارد در حوزه علمیه نا آشنا است؟
امروز سبک تدریس درس‌ها در حوزه اندکی با گذشته تفاوت دارد، در گذشته اساتید در ضمن تدریس اصطلاحات بسیاری را به کار می‌بردند و طلاب به مرور با آنها آشنا می‌شدند، اما هم‌اکنون فرصت و زمان تدریس کاهش یافته و بسیاری از این اصطلاحات برای طلاب بیان نمی‌شود. از این همین رو بسیاری از این اصطلاحات برای طلاب ناآشنا هستند و حداقل طلاب درک درستی نسبت به معنای آنها ندارند.
* چه قدر از اصطلاحات طلاب بین مردم رایج شده است؟ این اتفاق مربوط به سال‌های پس از انقلاب است یا پیش از انقلاب یا مثلا ۱۰۰ سال پیش نیز واژگان حوزه علمیه بین مردم راه می‌یافت؟
شاید بتوان گفت بسیاری از اصطلاحات طلاب حداقل به گوش مردم رسیده است و حتی مردم از بعضی از آنها در گفت‌وگوها استفاده نیز می‌کنند. انتقال این اصطلاحات به مردم از راه‌های مختلفی انجام گرفته است، شاید قسمتی از آنها از طریق منبر و سخنرانی‌ها به گوش مردم رسیده باشد و شاید قسمتی هم از طریق مباحثی که طلاب و روحانیان در رادیو و تلویزیون ارائه می‌کنند، اما برخلاف تصور عده‌ای که گمان می‌کنند کاربرد وسیع این اصطلاحات در میان مردم مربوط به زمان بعد از انقلاب و همزمان با حضور پررنگ روحانیون در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی است، باید بگویم در گذشته اصطلاحات بیشتری از طلاب در
میان مردم رواج داشته است، علت آن هم این بوده است که در آن روزها همه‌ی معلم‌های مکتب‌خانه‌ها دارای تحصیلات حوزوی بودند و حداقل مقدماتی از دروس حوزه را فراگرفته بودند که اصطلاحاً به آنها ملای مکتبی می‌گفتند. همین باعثشده بود که بسیاری از اصطلاحات طلاب به میان مردم راه پیدا کند. حتی در هنگامی که مدارس جدید نیز به وجود آمد بسیاری از معلمان و اساتید مدارس، روحانی و طلبه بودند و حداقل از دروس مقدماتی حوزه بی‌بهره نبودند.
* به نظر می‌رسد شوخی و مزاح بخش عمده‌ای از فرهنگ واژگانی طلاب را به خود اختصاص داده باشد. چرا؟
زمان تدریس در حوزه زمان نسبتاً طولانی است و حتی اگر کسی بخواهد به مدارج بالای علمی در حوزه برسد باید عمری را صرف تحصیل، تحقیق و تدریس در حوزه بکند. از طرفی دیگر طلاب باید در این مدت مباحثعلمی مشکل و پیچیده‌ای را فرا بگیرند، لذا بسیاری از اساتید برای اینکه فضای کلاس را تلطیف و دلپسند کنند از مطالب طنز و شوخی‌های فراوانی بهره می‌برند، گاهی این شوخی در غالب اصطلاحاتی بیان می‌شود که سینه به سینه در میان طلاب می‌چرخد. در کتاب فرهنگ اصطلاحات طلاب نیز تعدادی از شوخی‌ها و اصطلاحات طنز طلاب آمده و بر جذابیت اثر می‌افزاید.
* چند نمونه جالب که در کتابتان آمده را ذکر می‌کنید؟
مثلاً یکی از اصطلاحاتی که طلاب به شوخی آن را به کار می‌برند تعبیر «الهِیکلُ قِسْطٌ مِنَ الثَمَن» است، اصلِ این تعبیر مربوط به مسائل خیاراتِ مکاسبِ فقه است که در آنجا گفته می‌شود: «وَ لِلهیکلِ قسطٌ مِنَ الثَمَن»؛ یعنی برای هیکل و صورت ظاهری کالا، بخشی از بَهای آن اختصاص می‌یابد. طلابِ شوخ‌طبع این تعبیر را از آنجا برگرفته و به مزاح دربارۀ کسانی‌که هیکلی برجسته و شمایلِ علمایی دارند، به‌کار می‌برند و حتی به شوخی می‌گویند: «الهِیکلُ قِسطٌ مِنَ الثَمَن بَل تمامُ الثَمَن»؛ یعنی داشتنِ ریش بلند و عمامۀ بزرگ و هیکل علمایی نزد بسیاری از مردم، بیشتر از علم و
دیانت، موردت وجه است و بسیاری از آنها، عالِم و غیرعالِم بودن طلاب را فقط با همین ویژگی‌ها می‌سنجند. یا اصطلاح «بز اخفش» که در میان طلاب کاربرد زیادی دارد، در کتاب آورده شده و توضیح مفصلی در مورد آن داده‌ام. اصطلاحاتی همچون «بَطله»، «حاج آقا انواری»، «دوزیست»، «علائم مرجعیت»، «لولا توجیه لهلک الطلبه»، «وصف العیش نصف العیش»، «سالِبۀ جزئیه عکس ندارد»، «دلیل انصاف شیخ» و … نیز حاوی مطالب طنز و شوخی‌های فراوانی هستند.
* بعد از انتشار کتاب با چه بازخورهایی مواجه شدید؟
الحمدالله استقبال خوب و گسترده‌ای نسبت به کتاب صورت گرفت چون موضوع کتاب بدیع و نو بود و پرداختن به این موضوع برای خیلی‌ها جالب به نظر می‌رسید، امروز در جامعه کنجکاوی‌های فراوانی نسبت به حوزه و روحانیت وجود دارد و ما طلاب باید خودمان پاسخ‌گوی این کنجکاوی‌ها باشیم وگرنه فضای برای غرض‌ورزان فراهم می‌شود تا چهره‌ای غیرواقعی از وضعیت فرهنگی حوزه‌ها و روحانیان برای مردم ارائه کنند.
* آیا شوخی یا اصطلاحی در کتاب آمده که بعد از انتشار به شما اعتراض کنند چرا آن را آورده‌اید؟
من در کتاب صریح و روشن سخن گفته‌ام و بسیاری از واقعیت‌های حوزه و زندگی طلبگی را بدون هیچ سانسوری در غالب توضیح اصطلاحات برای مردم بیان نموده‌ام. همین موضوع باعثشده تا بعضی به شوخی و یا جدی به من بگویند که شما اسرار طلاب و حوزه‌ها را افشاء کرده‌اید، حتی بعضی به شوخی می‌گفتند سازمان‌های جاسوسی جهان غرب برای آشنایی بهتر از روحانیت و فضای حاکم بر حوزه‌ها باید کتاب شما را تهیه کرده و آن را خوب بخوانند. حتی یکی از دوستان می‌گفت اگر کسی کتاب شما را بخواند به راحتی می‌تواند به عنوان یک روحانی در جامعه نقش بازی کند. ولی من معتقدم نهاد حوزه یک نهاد سری نیست و نباید
هیچ‌چیز آن از مردم پوشیده باشد، اصولا طلاب و روحانیون از جنس خود مردم هستند و باید بدون هیچ پیرایش و پنهان‌کاری با آنها زندگی کنند، نباید مردم نسبت به روحانیت احساس فاصله و جدایی کنند و آنها را از طبقه‌ی اجتماعی دیگری به حساب آورند! حس بزرگ‌بینی و تفاوت با مردم، آفت دنیای طلبگی و تبلیغ معارف دینی است که متأسفانه بعضی از طلاب دچار آن شده‌اند!
* آیا اصطلاحاتی هست که مخصوص به یک مرجع تقلید یا یک روحانی باشد؟ مثلا به طور مشخص سراغ سخنان امام خمینی رفته‌اید تا ببینید ایشان اصطلاحات خاص خودشان را داشت یا خیر؟
بله، اصطلاحاتی هستند که تنها اختصاص به بعضی از علماء و بزرگان دارند و به تعبیر بهتر این اصطلاحات، تکیه‌ی کلام آنها شده‌اند، حتی این را هم بگویم که بعضی از این اصطلاحات توسط شخص آنها اختراع و جعل شده‌اند و برای فهم درست معنای آنها تنها باید به خود آنها مراجعه کنیم چون در هیچ فرهنگ لغتی معنای این اصطلاحات ارائه نشده است.
شاید گفتن این مطلب برایتان جالب باشد که کتاب «فرهنگ اصطلاحات طلاب» در ابتدا بخشی از مجموعه‌ای به نام «شوخ‌طبعی‌های طلاب» بود که گردآوری مطالب آن تمام شده است، اما چون حجم «فرهنگ اصطلاحات طلاب» زیاد بود و خودش در قوه‌ی یک کتاب بود، آن را به صورت مجزا منتشر کردم. در مجموعه‌ی «شوخ طبعی‌های طلاب» زندگی و آثار تعدادی از بزرگان همچون: امام خمینی، شهید مطهری و… بررسی شده و مطالب طنز، شوخی‌ها و بعضی از اصطلاحات خاص آنها گردآوری شده است. بخش مفصلی از آن مجموعه به لطافت طبع امام در زندگی اجتماعی، علمی و شخصی اختصاص دارد.
* این کتاب شما چه چیزهایی ندارد و چگونه کامل‌تر می‌شود؟
به گمانم اصطلاحات بسیاری هستند که جایشان در این کتاب خالی است و باید به این مجموعه اضافه بشوند، از همین رو برای تکمیل آن باید مراجعه بیشتری به علماء و فضلای حوزه علمیه صورت گیرد، همچنین بنده در مقدمه کتاب از دیگران دعوت کردهام که اگر اصطلاحاتی دراینباره در ذهن دارند که در کتاب نیامده از طریق رایانامه آن را در اختیار حقیر بگذارند.
