در 6 کیلومتری جنوب غربی شهر زنجان، درست جایی دور از چشم مردم و آن سوی شهرک تخصصی صنعت روی تپه‌های رنگارنگی دیده می‌شود، بیش از 3 میلیون تن پسماند روی بزرگترین تهدید استان زنجان و استانهای همجوار لقب گرفته است.
در مورده تهدیدات این شهرک و پسماندهایش به سراغ اساتید دانشگاه زنجان رفتیم تا با نتایج علمی مخاطرات زیست محیطی شهرک تخصصی روی در 6 کیلومتری زنجان بیشتر آشنا شویم.
عباسعلی زمانی عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان و استادیار شیمی تجزیه گروه محیط زیست این دانشگاه یکی از اساتیدی است که تحقیقاتی در مورد آلایندگی شهرک تخصصی روی زنجان داشته که در زیر گفت‌وگوی تسنیم با این استاد دانشگاه را می‌خوانید:
تسنیم: در 6 کیلومتری جنوب غربی زنجان شهرک صنعتی روی را می‌بینیم که هم‌اکنون بزرگترین تهدید سلامتی مردم زنجان لقب گرفته است ایرادات بزرگ این شهرک از دید شما چیست؟
زمانی: شهرک روی نباید تا این حد نزدیک شهر باشد، این شهرک در جایی مستقر شده که آب نیست و آبش از زنجانرود می‌‌آید، اعتقادم این است جایی که آب ندارد نباید شهرک صنعتی مستقر کرد. انتقال آب زنجانرود به واحدهای تولید روی مثل این است که ما سفره آبهای زیرزمینی را خالی می‌کنیم تا شهرک را بچرخانیم.
ایراد دوم این است که از یک فاصله 80 و 90 کیلومتری سوخت مصرف می‌شود و خاک زیادی به این مکان انتقال پیدا می‌کند کار درست این بود که همان جا مواد را گرفته و خاک باقی مانده را در همان جا نگه می‌داشتند، ایراد خیلی بزرگتر این است که ما خیلی راحت با بیشترین انرژی خاک را به روی تبدیل و صادر می‌کنیم، سئوال اینجاست که چرا ما در زنجان به‌جای این همه کارخانه چند کارخانه تولید ظروف نداریم و چرا در زمینه‌های دیگر این صنعت فعالیت نکردیم تا ارزش افزوده را برای زنجان بیشتر کنیم؟ ما صنعت بسیار آلاینده را در زنجان مستقر کردیم و گسترش می‌دهیم از طرفی سودش را آنهایی استفاده می‌کنند که ما به آنها روی صادر می‌کنیم.
زمانی که این شهرک شکل می‌گرفت مسلما می‌توانستند کنار معدن آن را مستقر کنند و با سیستم ریل هوایی خاک را تا یک مکانی بیاورد و در همان جا کار انجام شود، نیاز است توجه کنیم که چقدر برای ریل هوایی هزینه شد، نمی‌دانم زنجان چرا این اشتباه را کرد و این اتفاق افتاد.
تسنیم: دپوی بیش از 3 میلیون پسماند روی نگرانی‌ها را در مورد این شهرک افزایش داده اینکه گفته می‌شود فعالیت این شهرک و دپوی پسماندهایش را بزرگترین تهدید برای استان زنجان و حتی استانهای همجوار معرفی می‌کنند تعبیر مناسبی است؟ نتایج علمی شما چه چیزی را نشان می‌دهد؟
زمانی: کسی حق دپو کردن پسماندها را به هیچ وجه ندارد در شرایطی که هیچ‌گونه بسترسازی نیز برای زیر و روی آن انجام نشده تا به زمین و هوا آسیب نرسد و از این نظر به طور یقین این پسماندها بزرگترین تهدید برای محیط زیست زنجان هستند.
تحقیقات ما تا پنج کیلومتری کامل است که نشان می‌دهد آلودگی‌های خاک تا مرکز شهر دیده می‌شود که مربوط به شهرک صنعتی روی است یعنی فلزات سنگین تا وسط شهر آمده و تا دروازه‌ارگ را در برگرفته است. طبق آخرین تحقیقاتی که در مهر ماه سال 91 نسبت به آبهای زیرزمینی اطراف شهرک‌های صنعتی انجام شده تا این تاریخ آبهای زیرزمینی اطراف روی آلوده به فلزات سنگین نیستند و آلودگی مشاهده نشده است.
دلیل آلوده نشدن آبهای زیرزمینی اطراف شهرک روی به خاطر وجود لایه‌های خاک رس است که مانع از نفوذ فلزات سنگین به لایه‌های زیرین می‌شود که اگر به جای رس، شن بود این آب‌ها آلوده شده بودند اما شاید سال‌های آینده نفوذ فلزات سنگین اتفاق بیفتد و آبهای زیرزمینی را آلوده کند.
در مورد آبهای جاری نیز باید گفت اگر قرار باشد خاکی شسته شود و به آبهای جاری برسد قطعا سبب آلودگی خواهد شد، در مورد تاثیر آلایندگی‌های این شهرک مثال بزنم و آن اینکه اگر شما اتومبیلی را به مدت دو هفته در این مکان نگهداری کنید به مرور بدنه خودرو خورده می‌شود.
زنجان هنوز هم در این هواها از بهترین شهرهاست اما اگر جلوی کسانی که قوانین را رعایت نمی‌کنند نگیریم اینجا هم شهری مثل اراک و دیگر شهرها می‌شود، در زنجان باید مسیر به درستی طی شود، یعنی ما باید از اول بر روی خاک استخراج شده خوب کار می‌کردند و اگر قرار بر توسعه بود خاک را به یک جنس خوب تبدیل می‌کردیم و مطمئن بودیم این آخرین مرحله است اجازه خارج شدن شدن مواد و یا جنسی را از استان می‌دادیم.
تسنیم: راهکار شما برای این شهرک چیست؟
زمانی: این شرکت‌ها حتما باید برگردند و یا اصلا به آنها اضافه نشود و کم کم تولیدات‌شان پایین را بیاورند و یک شرکت که همه قوانین را رعایت می‌کند پای کار باشد و به صورت کامل قوانین محیط زیست را اجرا کند، باید توجه کنیم که سخت‌گیرانه‌ترین قوانین نیز باید برای اینها تعیین شود.
هزینه این کار هم بالاست و ممکن است مشکلات شغلی به وجود بیاید اما اگر می‌خواهیم سالم باشیم باید این کار را انجام دهیم و غیر از این امکان‌پذیر نخواهد بود، اگر یک شهرک مانند شرکت ملی سرب و روی بود در آنجا می‌ارزید که از تکنولوژی روز دنیا استفاده شود اما در این شهرک هر کدام از شرکت‌ها 100 متر، 200 متر و یا 1000 متر زمین گرفتند و تولید می‌کنند شدند که آلودگی را مردم عادی و کارگران تحمل می‌کنند بیشتر شرکت‌ها با تناژهای پایین کار می‌کنند و آنچنان سود ندارند که تکنولوژی روز بگیرند.
تسنیم: اکنون که پسماندهای این شهرک یکی از نگرانی‌های بزرگ است چه راهکاری در این باره وجود دارد؟
زمانی: این خاک‌ها را می‌توانند به خاک بدون ضرر تبدیل کنند، می‌توان فلزات سنگین و خطرناک را از دل خاک بیرون کشید اما نباید دوباره خودمان را از چاله به چاه بیندازیم، صحبت‌هایی برای انتقال این پسماندها مطرح بود که باید توجه کنیم با چه روشی و با چه کامیونی می‌خواهیم این پسماندها را انتقال دهیم، با همین کامیونهایی که روی آنها باز است و یا با قوانین کاملا زیست محیطی چرا که اینها پسماندهای ویژه هستند و باید با قوانین درستی منتقل شوند اما اعتقاد دارم که 100 درصد امکان پذیر است تا این پسماندها به خاک بی ضرر تبدیل شود. دپو کردن این پسماندها ولو در هر جایی باشد تهدید بزرگی برای محیط محیط زیست است و باید فکری برایشان کرد.
تسنیم: با چه روشهایی می‌شود این پسماندها را به خاک بدون ضرر تبدیل کرد؟ آیا نیازمند وارد کردن تکنولوژی خاصی هستیم؟
زمانی: برای تبدیل پسماندهای روی به خاک بی‌ضرر، می‌توان با روشهای استخراج حلالی این کار را انجام داد که در کشور وجود دارد و از طرف دیگر تکنولوژی‌های دیگری برای تبدیل این خاک به خاک سالم وجود دارد و به طور یقین دست‌یافتنی هستند.
در حال حاضر با این بحران که در این منطقه به وجود آمده و با این حجم آلاینده‌هایی که وجود دارد این خاکهای آلوده روز به روز خشک می‌شود و امکان دارد با کوچکترین بادی جابه جا شوند و سبب خسارات‌های بزرگی شوند، پس باید اقدامات اصلاحی را با کمترین خسارت آغاز کنیم.
تسنیم: آیا این روشها هم می‌تواند سبب آلودگی‌هایی شود؟
زمانی: ما به هر کاری که دست بزنیم یک آلودگی به همراه دارد و این چیزی جداناپذیر با دستکاریهای انسان است اما باید با ارزیابی محیط زیستی یک حساب و کتاب در این زمینه انجام دهیم تا مشخص شود آن سود می‌چربد تا این کار را انجام دهیم.
تسنیم: چرا در کشور ما قوانین و به خصوص قوانین زیست محیطی به درستی رعایت نمی‌شود و اکنون شاهد چنین وضعیتی هستیم؟
زمانی: متاسفانه تمام کسانی که در این مملکت به بهانه اقتصادی کار می‌کنند از زیر بیشتر قوانین محیط زیست فرار می‌کنند چون قوانین محکمی پایه‌گذاری نکردیم و هر وقت هم چیزی گفته می‌شود چند کارگر را بیکار می‌کنند، به نظرم اگر قوانین کار خوبی داشتیم بهتر می‌شد مانور داد، در استقرار شهرک صنعتی قوانین برای شهر تهران و شهرهای بزرگ در فاصله 120 کیلومتری است و برای شهری مثل زنجان 30 کیلومتری را در نظر گرفتند تا اجازه ندهند شهرکها در کمتر از این فاصله مستقر شوند.
متاسفانه در زنجان یک نفر از روی پولی را به دست آورد و بعد همه دنبال این کار رفتند و کسی نگفت اگر فلانی روی را استخراج کرد به فرض مثال من هم بر روی ظروف و قطعات خودرو سرمایه‌گذاری کنم و دیگری از پسماندهای روی فلزات نیکل، کبالت و کادمیم که فلزات باارزشی هستند را استخراج کند تا یک چرخه کامل را در این صنعت شاهد باشیم.
کشورهای دیگر خیلی ملزم به رعایت استانداردها هستند به همین دلیل آلودگی ندارند، برخی می‌گویند کشور آلمان در وسط شهر روی تولید می‌کند که در جواب این افراد باید گفت اگر شرکتی بتواند آن استانداردها را رعایت کند می‌تواند در وسط شهر زنجان کار کند.
تسنیم: در 10 سال آینده برداشت از معدن انگوران به پایان می‌رسد آیا در این مدت فعالیت شرکت‌های روی چیزی عاید زنجان شده است که بتوان در مقابل این حجم آلودگی فعالیت شهرک روی و پساندهایش بتوان از آن دفاع کرد؟
زمانی: یک لحظه تصمیم گرفتند تا اعلام کنند صنعت در زنجان این همه پیشرفت کرد، خاک را بیرون کشیدیم و 10 ساله تمام کردیم، یعنی از جیب‌مان خوردیم و آلودگیش را نیز مردم تحمل می‌کنند. ما بارها گفتیم اگر معدنی دیدید قرار نیست ما همه را یکجا استخراج کنیم، باید با سرمایه‌گذاری‌ها کم کم زندگی‌ها را چرخاند و تا آخرین نقطه استفاده کرد.
ما در زنجان کنار صنایع آلاینده صنایع دیگر را هم باید زیاد کنیم در این شرایط هم اقتصادمان صدمه نمی‌بیند و هم می‌توانیم حفظ محیط زیست و سلامت انسانها را داشته باشیم مانند اکوتوریسم چرا که جاذبه‌های زنجان معرفی نشدند. سیاست‌های نادرست این شرا یط را به وجود می‌آورد که متاسفانه یک لحظه تصمیم اشتباه گرفته می‌شود و مثل سرطان رشد می‌کند، الان در دنیا شهرک صنعتی با این وضع را به هیچ وجه قبول نمی‌کنند.
در دنیا روال بر این است که شهرک صنعتی باید عین سلولهای بدن انسان کار و دور ریز نداشته باشیم یعنی اگر امسال سرمایه‌گذاری بر روی صنعت روی انجام شد سال آینده بر روی پسماندها باشد تا اینکه آخر چیزی چیزی برای دور ریز نداشته باشیم.
من الان معتقدم پول خون کارگرانمان را می‌دهیم چون زیرساخت درست نداشتیم و نگفتیم این شهرک به چه قیمتی می‌خواهد کار کند. چیزی از صنعت روی عاید زنجان نمی‌شود چون نیروی کار را فرسوده می‌کنیم و سلامت مردم را به خطر انداختیم. اگر حقوق اشخاصی که در این شهرک کار می‌کند به درستی داده شود این صنعت از نظر اقتصادی نمی‌صرفد. کارگران خیلی اذیت می‌شوند ما در شرایط عادی نمی‌توانیم یک ساعت را در آن مکان تحمل کارگران عادت کردند، عادت چیز بدی است و انسان فکر می‌کند اتفاقی برایش نمی‌افتد اما آن آسیب خود به خود وارد می‌شود و به نظرم اگر حقوق درستی به کارگران روی داده شود صنعت روی زنجان با این شیوه اصلا اقتصادی نخواهد بود.
