به نوشته روزنامه خراسان،ساخت و سازهاي بي رويه و غيرمجاز پيراموني ارگ عظيم بم نيز مزيد بر علت شده و به يک باره ارگ بم به عنوان اثر در معرض خطر در فهرست يونسکو قرار گرفت و متوليان امر را براي چاره انديشي براي حفظ اين افتخار ملي و ثبت معرفي ارگ بم به ميراث جهاني واداشت.
شناسنامه تمدن جنوب شرقی ایران
از میراثفرهنگی پیشینیان به عنوان «شناسنامه فرهنگ ملل» یاد می شود و در این میان کشورهایی که بیشترین میراثاعم از فرهنگی، طبیعی و اجتماعی دارند ملل پیشرفته و متمدن تری به شمار می روند.
فلات ایران که پیشینه تاریخی بیش از ۷ هزار سال را در سینه خود جای داده، جایگاه والایی از نظر میراثفرهنگی دارد و از این رو آثار باستانی ایران که آینه تمام نمای فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی است همچون نگین درخشان در آثار فرهنگی خودنمایی می کند.
ارگ بم که به گواه مورخان قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال دارد شناسنامه تمدنی جنوب شرقی ایران به شمار می رود و خود به تنهایی مهندسی معماری اصیل ایرانی، مهندسی اجتماعی و آداب زندگی ایرانیان باستان را نشان می دهد.
ارگ بم بزرگ ترین سازه خشتی در جهان است که در نزدیکی شهر بم در جنوب شرقی ایران قرار دارد «بم و فضای فرهنگی آن» در فهرست میراثجهانی یونسکو به ثبت رسیده است. ارگ عظیم بم که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد در سده ۵ پیش از میلاد ساخته شده و تا سال ۱۸۵۰ میلادی نیز همچنان مورد استفاده بود.
تمام سازه خشتی یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده است. مساحت این ارگ ۱۸۰ هزار مترمربع است که با دیوارهایی به بلندای ۶ تا ۷ متر و طول ۱۸۱۵ متر احاطه شده است. ارگ از دو بخش جدا از هم تشکیل شده است که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارد. حدود ۶۷ برج در سطح این شهر باستانی طراحی و ساخته شده است.
ارگ بم در زلزله پنجم دی ماه ۱۳۸۲ آسیب کلی دید و میزان آسیب را یونسکو در سال ۲۰۰۳ بیش از ۸۰ درصد اعلام کرد و از این رو از کشورهایی که سابقه بازسازی آثار باستانی را داشتند، خواست تا برای بازسازی ارگ بم به کمک ایران بشتابند.
گزارش ها حاکی است ژاپن، فرانسه و ایتالیا جزو کشورهایی بودند که اولین گروه های معماری سنتی را به ایران اعزام کردند. علاوه بر آن ژاپن حدود ۱.۳ میلیون دلار به ایران برای بازسازی کمک کرد و با ارسال تجهیزات و ایجاد طرح ۳ بعدی از ارگ بم برای افزایش دقت نوسازی این طرح را پشتیبانی کرد ایتالیا نیز ۳۰۰ هزار دلار در این طرح سرمایه گذاری و گروهی از کارشناسان را برای احیای برج اصلی به بم اعزام کرد. فرانسه نیز با تهیه نقشه ارگ بم و ارسال آن به بانک جهانی موجب شد که این بانک نیز برای بازسازی ارگ بم هزینه هایی را اختصاص دهد.
فهرست میراثجهانی در معرض خطر
سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) از سال ۱۹۷۸ اقدام به تهیه فهرستی از میراثفرهنگی جهانی در معرض خطر کرد و در سال ۲۰۰۴ ارگ بم را در کنار قلعه بهلا در عمان، قلعه مدیول در کوزو، شهر زبیده در یمن و قلعه لدهور در پنجاب پاکستان به عنوان «میراثجهانی در معرض خطر» معرفی کرد پس از این اقدام در بیست و هشتمین اجلاس جهانی کمیته میراثفرهنگی یونسکو، منظر فرهنگی بم شامل تمام اجزای فرهنگی و تاریخی شهر از جمله نخلستان ها، قنات ها وسایر ابنیه تاریخی در فهرست میراثجهانی در معرض خطر ثبت و به جمهوری اسلامی ایران نیز ابلاغ شد.
در تاریخ ۲۵ مهرماه ۱۳۹۰ کارشناسان یونسکو در سفر خود به کرمان که برای بازدید از روند بازسازی ارگ بم و رعایت ضوابط یونسکو در بازسازی این شهر انجام شد با قدردانی از تلاش های صورت گرفته نسبت به وضعیت ارگ بم ابراز نگرانی کردند.
آن ها که از بازسازی ارگ تاریخی، رضایت نسبی داشتند اعلام کردند وجود ساختمان های غیرمجاز روی گسل بم در محدوده این میراثجهانی و همچنین ایجاد پمپ بنزینی روی یک محوطه باستانی سبب شده که ضوابط یونسکو زیر پا گذاشته شود بنابراین امکان خروج این میراثهزاران ساله از فهرست در خطر وجود ندارد.
اما اکنون خبرهای خوشی از این اثر ارزشمند جهانی به گوش می رسد و مسئولان از رخدادهایی می گویند که از خارج شدن ارگ تاریخی بم از فهرست میراثدر خطر حکایت دارد.
راهی که رفتیم
اقدام ارزشمندی را که منجر به نجات ارگ بم و خروج آن از فهرست آثار در معرض خطر شد «آتوسا مومنی» مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراثمعنوی و طبیعی سازمان میراثفرهنگی کشور این گونه تشریح می کند: پمپ بنزین موجود در منظر فرهنگی بم در کرمان کاملا تخریب شده و این اقدام که با مشارکت مسئولان استانی رخ داد به خروج این اثر ارزشمند از فهرست در خطر یونسکو منجر می شود.
او در گفت وگو با خبرنگاران افزود: ساختمان های غیرمجاز روی گسل بم و خانه ها نیز به زودی از این محل منتقل شده و موانع موجود برای ورود میراثتاریخی کرمان در فهرست نمونه یونسکو برطرف می شود.
«مومنی» با بیان این که با توجه به زندگی اجتماعی مردم منطقه، کانکس های موجود در منظر فرهنگی بم به تدریج و با دقت نظر تخریب می شوند، افزود: خانه های مسکونی منظر فرهنگی عموما متعلق به افراد غیربومی بوده و روی گسل زلزله نیز ساخته شده اند بنابراین قرار است این خانه ها به مکان امن تری منتقل شوند و به زودی اقدامات صورت گرفته مستندنگاری شده و به یونسکو فرستاده می شوند.
امید به اجلاس سال آینده
نشست علمی یونسکو که هر ۲ سال یک بار برگزار می شود به پرونده های رسیده از سوی کشورها برای ثبت آثار فرهنگی و تاریخی ملل جهان می پردازد.
در اجلاس سال آینده یونسکو نیز مقرر شده که اقدامات جمهوری اسلامی درباره خروج ارگ بم از فهرست آثار در معرض خطر مورد بررسی قرار گیرد و آن گونه که «پرویز سعادتی» مدیر پایگاه های ثبت جهانی سازمان میراثفرهنگی اعلام کرد قرار است ارگ بم در فهرست میراثجهانی «میراثنمونه» ثبت شود.
وی افزود: با رفع اشکالات بازرسان یونسکو در اجلاس بعدی، ارگ تاریخی بم از فهرست میراثدر خطر جهانی خارج می شود.
این مقام مسئول تخریب پمپ بنزینی و شهرک مسکونی در حریم ثبت شده ارگ بم را عامل اصلی موافقت یونسکو با خروج ارگ بم از فهرست آثار در معرض خطر عنوان کرد.
راهی که باید برویم
کمیته میراثجهانی یونسکو تاکنون چند اثر باستانی ایران را به عنوان میراثجهانی در فهرست جهانی به ثبت رسانده است که عبارتند از: تخت جمشید در مرودشت استان فارس، چغازنبیل در هفت تپه استان خوزستان، میدان امام در هسته مرکزی شهر اصفهان، پاسارگاد در مرودشت استان فارس، ارگ بم و منظر فرهنگی آن در شهر بم در استان کرمان، بیستون در استان کرمانشاه، سلطانیه در استان زنجان، کلیساهای ارامنه در اصفهان و سازه های آبی شوشتر در استان خوزستان.
پایگاه اطلاع رسانی یونسکو نیز اخیرا اعلام کرد دو اثر تاریخی ایران به زودی به عنوان آثار ثبت شده ایران معرفی خواهد شد که عبارتند از: «خانقاه و بقعه شیخ صفی الدین در اردبیل» و «مجموعه بازار تاریخی تبریز».
«محمود لوحی» کارشناس بازنشسته سازمان میراثفرهنگی ضمن تایید خبر پایگاه اطلاع رسانی یونسکو از ظرفیت بسیار بالای آثار فرهنگی و تاریخی برای ثبت به عنوان آثار جهانی یاد کرده و به ما می گوید: حق ایران این است که بیش از ۱۰۰۰ اثر تاریخی خود را به یونسکو معرفی کند و این افتخار را برای تمدن ایرانی و اسلامی به ثبت برساند اما از یک سو ظرفیت پذیرش یونسکو محدود است و از طرف دیگر آثار تاریخی ایران به دلیل بی مهری های تاریخی در حال از دست دادن هویت خود هستند و بعضا ارزش معرفی به یونسکو را از دست داده اند بنابراین من فکر می کنم همین تعداد را که به یونسکو معرفی شده باید با چنگ و
دندان حفظ کنیم و برای سایر آثار تاریخی اقدامات بین المللی را انجام دهیم.
وی می افزاید: این واقعیت خیلی تلخ است که آثار ثبت شده ایران پس از مدتی مورد بی مهری قرار می گیرند و یا آثاری که در حال طی فرآیند معرفی به یونسکو هستند، دچار عوارضی می شوند که منجر به ناکامی ثبت آن آثار در یونسکو می شود.
لوحی با اشاره به برخی مصداق بی مهری به آثار فرهنگی ایران ادامه می دهد: جای تاسف است که سیوند موجب خدشه دار شدن اعتبار پاسارگاد می شود، جای بسی تاسف است که احداثیک ساختمان چند طبقه در حریم آثار باستانی و فرهنگی سبب می شود
مجموعه ارزشمند میدان امام اصفهان از ثبت جهانی باز بماند، بسیار باید نگران بود که یک واحد پمپ بنزین موجب می شود که کارشناسان یونسکو درصدر خروج ارگ عظیم بم از فهرست یونسکو می شوند و بسیار ناراحت کننده است که احداثچند ساختمان در اطراف مجموعه سازه های آبی شوشتر(که تنها سازه های طبیعی آبشارهای طبیعی در خاورمیانه به شمار می روند) موجب شده است که اعتبار این اثر تاریخی و منحصر به فرد خدشه دار شود و تمامی این آثار به عنوان آثار ثبت شده ایران به ثبت رسیده و در معرض خروج از فهرست جهانی هستند.
این کارشناس با سابقه میراثفرهنگی با ذکر برخی دیگر از آثار فرهنگی ایران تاکید می کند: مجموعه فرهنگی و تاریخی توس در خراسان، مجموعه آثار دوران ماقبل تاریخ در شوش دانیان استان خوزستان، قلعه های تاریخی در استان لرستان، محوطه باستانی در جیرفت کرمان، پهنه های آبی در مرز مشترک ایران و عراق در جنوب، غار علی صدر در استان همدان، قلعه های تاریخی در حاشیه کویر ایران مجموعه بناهای تاریخی و بادگیرهای یزد و بسیاری دیگر از آثار باستانی ایران از چنان قدمتی برخوردار است
که به آسانی می تواند در فهرست آثار جهانی ثبت شود اما احداثساختمان های گوناگون، تخریب غارتگران و بی توجهی به این آثار در عملیات عمرانی پیرامونی آن و شاید برخی تنگ نظرهای سیاسی موجب شده که تنها تعداد بسیار کمی از آثار ارزشمند تاریخی و فرهنگی ایران به ثبت جهانی برسد و به نظر می رسد که باید ضمن توجه به آثار ایران تلاش مضاعفی صورت گیرد تا در هر اجلاس دوسالانه یونسکو حداقل ۲ اثر ایران کاملا معرفی و به فهرست آثار جهانی افزوده شود.
ما نیز نگرانیم
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با اعلام این که آسیب های وارده به آثار ثبت شده تاریخی و آثار ثبت شده ملی بسیار جدی است می گوید: کم و بیش اخباری به ما می رسد که خودسری هایی در تخریب آثار باستانی ایران به صورت خواسته و ناخواسته صورت می گیرد و علاوه بر نمایندگان مجلس، دوستداران میراثفرهنگی را نگران کرده است و از این رو از سوی مجلس هشدارهایی به سازمان(میراثفرهنگی) داده شده و یکی از دلایل اصلی مخالفت کمیسیون فرهنگی با وزارت خانه شدن سازمان همین عملکرد نامطلوب است.
وی تاکید می کند: ما معتقدیم حفظ و حراست از آثار فرهنگی در رتبه اول وظایف این سازمان و قدم بعدی جذب گردشگر است اما مسئولان سازمان معتقدند اول باید گردشگر را جذب و پس از آن برای حفظ آثار و حفظ مهندسی باستانی و گردشگری آن اقدام کرد.
آرین منش نماینده مردم مشهد و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز ضمن گلایه از عملکرد سازمان میراثفرهنگی کشور از سیاسی کاری در این سازمان انتقاد کرد و گفت: چه در زمان مرعشی و چه در زمان بقایی و پس از آن فضای حاکم بر سازمان(میراثفرهنگی) سیاسی است و کار قابل توجهی که بتوان آن را عملکرد رو به جلو دانست انجام نشده است.
به هر حال خبر خروج ارگ بم از فهرست آثار در معرض خطر یونسکو نوید امیدبخشی است که سایر آثار ثبت شده در یونسکو که در معرض خطر هستند نیز از فهرست «در معرض خطر» خارج شوند و روندی که برای ارگ بم طی شد برای این آثار نیز طی شود.
چکیده گزارش
حوزه میراثفرهنگی کشور تاکنون ۱۰ اثر ثبت شده جهانی و ۲ اثر تایید شده برای ثبت جهانی در یونسکو دارد. ارگ بم همانند سایر آثار ایران دچار چالش هایی نظیر ساخت و ساز غیرمجاز در محوطه آن بوده و در فهرست آثار در معرض خطر یونسکو قرار داشت و وقوع زمین لرزه مخرب دی ماه ۸۲ در بم و تخریب بخش هایی از این بنای خشت و گلی مزید بر علت شد.
نظير اين حادثه براي ساير آثار ثبت شده ايراني نيز رخ داده است اما خوشبختانه در دي ماه سال جاري پس از بازديد کارشناسان يونسکو اعلام شد که بازسازي کامل مجموعه بعد از زلزله مخرب و در کنار آن تخريب پمپ بنزين و کانکس هاي احداث شده در محوطه ارگ قرار است در اجلاس سال آينده يونسکو بار ديگر ارگ بم جايگاه واقعي خود را در آثار جهاني بيابد.
