گره ترافیک در معابر تهران باز نمی‌شود، آلودگی‌هوا نفس شهروندان را بند آورده است، تابلو‌های تبلیغاتی از سر و کول شهر بالا می‌رود، مبلمان شهری در بسیاری از محله‌ها فرسوده است، در بیشتر چهارراه‌های شهر، تابلو‌های راهنمایی نظم مناسبی ندارند و... این حکایت معابر کلانشهر تهران است که روی زیبایی‌های طبیعی این شهر، سایه انداخته است.
این در حالی است که روان‌شناسان و جامعه‌شناسان بر ارتباط مستقیم زیبایی شهر و سلامت روح و روان انسان‌ها تاکید می‌کنند، اما شهرداری تهران در دوره جدید، چقدر به این موضوع پرداخته است؟ این مهم را با مهرداد مال‌عزیزی و اعظم آهنگر به‌عنوان کارشناسان شهری در میان گذاشتیم. آن‌ها معتقدند گام‌هایی برای زیباسازی شهر برداشته شده، اما بهبود شرایط کلانشهر تهران به برنامه‌های جامع‌تری نیاز دارد و برای بیشتر به‌چشم آمدن زیبایی‌های آن باید ابتدا زوائد بصری را از سطح شهر حذف کرد.
تجربه نشان داده که هر چه یک شهر زیباتر باشد، در جذب مشاغل، ساکنان و سرمایه‌گذاران جدید موفق‌تر عمل می‌کند؛ آنقدر که می‌توان گفت که بر‌خلاف تصورعموم، زیبایی سهم بزرگی در رونق اقتصادی نیز به عهده دارد؛ البته اقتصاد تنها یک جنبه از اثرات زیباسازی شهری است؛ اقتصادی که این روز‌ها برای همه آدم‌ها به درجه بالایی از اولویت رسیده، اما شهر تهران با آن زیبایی استاندارد و تعریف‌شده شهر‌ها چقدر فاصله دارد؟ این سوالی بود که از مهرداد مال‌عزیزی، معمار و شهرساز پرسیدیم. به نظر او، زیباسازی شهر تهران در شرایط فعلی، نمره چشمگیری نمی‌گیرد: «شاید اگر هرکسی به محدوده محل زندگی‌اش نگاه کند، پاسخ متفاوتی برای این سوال داشته باشد، اما آیا واقعا یک نگاه سطحی و گذرا به محله خودمان کافی است که آن را ارزیابی کنیم؟ راستش را بخواهید، نمره قابل‌قبولی به شهرداری برای زیباسازی شهر نمی‌دهم؛ چرا که موفقیت زیباسازی را تابع طرح جامع زیباسازی می‌دانم.» مال‌عزیزی معتقد است که تهران هیچ‌وقت طرح جامع نداشته و همیشه طبق طرح‌های قبلی و قدیمی حرکت کرده است؛ طرح‌هایی که فقط به‌صورت مقطعی و موقت اثر داشته‌اند که در تهرانی با این وسعت، به چشم نیامده‌اند. این‌طور که به نظر می‌رسد، شهرداری فعلی همچنان مانند شهرداری قبلی فعالیت می‌کند و جریان و اتفاق جدیدی در زیباسازی شهر رخ نداده است. اعظم آهنگر، دیگر کارشناس شهری هم بر نبود روحیه خلاقانه در برنامه‌های شهری تاکید داشته و می‌گوید: «با اینکه خلاقیت خیلی متفاوتی نسبت به گذشته رخ نداده، اما در این بین سامان‌دهی مناسبی برای بساط گستران صورت گرفته است. چنان‌که می‌بینیم این افراد که با بساط‌های خودشان چهره شهر را مخدوش کرده بودند در قالب غرفه‌هایی در نقاط پردتردد شهر، سامان‌دهی شده و زیبایی بصری شهر را بالا برده‌اند.»
به دنبال شهری زیبا
جریان زیباسازی شهر تهران یکدست نیست؛ این واقعیتی است که نمی‌شود آن را نادیده گرفت. بدیهی است که زیبایی یک شهر نباید در نقاط شمالی بیشتر باشد و در نقاط جنوبی کمتر. در واقع شهر زمانی زیبا می‌شود که المان‌های زیباسازی در تمام شهر دیده شود؛ نه اینکه برخی مناطق بسیار چشمنواز و زیبا باشند و در برخی دیگر از مناطق حتی به ابتدایی‌ترین اصول زیباسازی از جمله نمای ساختمان‌ها توجهی نشده باشد، اما منظور از طرح جامع زیباسازی که مال‌عزیزی بر آن تاکید دارد چیست؟ از نظر این کارشناس شهری، ما زمانی می‌توانیم به زیباسازی شهر تهران نمره قابل‌قبولی بدهیم که ببینیم به‌صورت کاملا یکپارچه و در تمام شریان‌های شهری درجه ۱ و ۲، اقداماتی به‌صورت همسان و یکدست رخ می‌دهد: «در واقع، زیباسازی جامع یعنی اجرای مبلمان یکدست شهری که شامل تابلوها، نمادها، نقاشی‌های دیواری و... است.
برای رسیدن به چنین آرمانی، طرح جامع زیباسازی شهر تهران باید مصوب و اجرا شود. یعنی در همه مناطق ۲۲گانه شهر تهران، این زیباسازی به‌صورت همگانی اجرایی شود.» برای همین است که مال‌عزیزی معتقد است که زمانی می‌توانیم از زیبایی تهران بگوییم که تمام مبلمان شهری مورد طراحی، اجرا و عملیاتی‌شدن قرار بگیرند نه صرفا مبلمانی خاص در منطقه‌ای خاص: «انصاف نیست اگر بگوییم امروز برای زیباسازی شهر اقداماتی صورت نگرفته، اما شخصا فکر می‌کنم که اقدامات موضعی و مقطعی فایده‌ای ندارد و نمی‌تواند مرهمی برای زیبایی شهر باشد.».
اما اعظم آهنگر، مدیر بخش مطالعات شهری و منطقه‌ای موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران معتقد است که فارغ از همه طرح‌ها، توجه به جزئیات شهر هم می‌تواند بار بزرگی از رسیدن به هدف زیبایی را بر دوش بکشد؛ مثلا اینکه اگر شهرداری برای زیباسازی شهر روی فضا‌های مرده دست بگذارد، می‌تواند قدم بزرگی برای جلب‌رضایت شهروندان در این حوزه بردارد: «البته می‌دانم که خوشبختانه، طرح‌ها و برنامه‌هایی برای فضا‌های مرده پل‌ها، دوربرگردان‌ها، رمپ‌ها و... وجود دارد که قرار است به‌زودی عملی شود؛ اقدامی که می‌تواند همین فضا‌ها را به یکی از اثربخش‌ترین زیبایی‌های شهر تبدیل کند.» فضا‌های کم‌رفت‌و‌آمدی که دید کمی دارند؛ آنقدر که گاهی محلی برای تجمع معتادان متجاهر شده و چهره شهر را از زیبایی دور کرده است.
او معتقد است که شهرداری در مسیر خوبی حرکت کرده، اما باید بتواند آن را ادامه بدهد و به سرانجام برساند: «حتما متوجه شده‌اید که به‌تازگی از تابلو‌های پل‌های عابرپیاده برای مصارف تجاری و تبلیغی استفاده نمی‌شود؛ بلکه برای مفاهیم فرهنگی به‌کار می‌رود که خودش می‌تواند نوعی زیبایی برای شهر محسوب شود.» به نظر آهنگر، جانمایی مشخص و حساب‌شده دکه‌ها هم یکی دیگر از پیشنهاد‌هایی است که می‌تواند به زیبایی هرچه بیشتر شهر کمک کند.
شهر زیبا، شهروند سلامت
حالا همه از زیباسازی شهر تهران می‌گویند؛ تهرانی که هرکدام از کوچه‌پس‌کوچه‌هایش، سرشار از تاریخ است و خاطره. تهرانی که بر خلاف همه ساخت‌و‌ساز‌های تازه و چشمنوازش، شاید نتواند به اندازه روز‌های قدیمش، دل اهالی شهر را ببرد، اما واقعا زیبایی شهر تا این اندازه می‌تواند دل‌انگیز و تاثیرگذار باشد؟ پاسخ قریب به اتفاق روان‌شناسان به این سوال، یک بله قاطع است. اصلا چه کسی می‌تواند منکر شود که هر نوع از زیبایی، می‌تواند باعث حال خوب در انسان شود؟ مناظر چشمنواز شهری از رنگ‌ها، پوشش‌های درختی و گیاهی و عناصر طبیعی تا نمای ساختمان‌ها و حتی جذابیت‌های بصری در طول و عرض خیابان‌ها.
هرکدام از این المان‌ها می‌توانند تاثیر شگرفی در بالابردن روحیه شهروندان داشته باشند؛ موضوعی که نه‌تن‌ها روان‌شناسان که حتی کارشناسان شهری هم بر آن اتفاق نظر دارند: «در واقع برخی از طرح‌های جذاب و دلنشین در دنیا، متناسب با ویژگی انسان‌ها و آدم‌های آن شهر طراحی شده است؛ ویژگی‌هایی که از دل انسان‌ها برمی‌آید و دیدنش در طول روز، بدون تردید بر دل آن‌ها خواهد نشست.» مال‌عزیزی این موضوع را در کم‌شدن فشار‌های روانی روی شهروندان در روزگار امروز موثر می‌داند و معتقد است که زیباسازی یک شهر، یعنی اهمیت به زندگی شهروندان آن شهر: «و چه کسی است که از مهم واقع‌شدن و دیده‌شدن خوشحال نشود؟ خوشحالی‌هایی که در یک چرخه می‌افتد و از مردم دوباره به شهر برمی‌گردد.» مال‌عزیزی می‌گوید که این مقوله مهم با این درجه از اهمیت که می‌تواند جامعه را در شرایط فعلی به سمت حال خوب پیش ببرد، خیلی در اولویت‌های شهرداری دیده نمی‌شود: «البته این موضوع قطعا در برنامه‌های آتی شهرداری وجود دارد، ولی کاش بدانند که باید در صدر رسیدگی‌ها قرار بگیرد.»
اعظم آهنگر، کارشناس شهری هم معتقد است با زیباسازی شهر می‌توان از بار مشکلات شهروندان کاست: «غم، خوشحالی، عصبانیت، آرامش و... همگی از عواطف و احساساتی است که از عوامل درونی و بیرونی متفاوتی نشات می‌گیرند، اما یکی از این عوامل بیرونی، وقایعی است که در اطراف‌مان می‌بینیم و احساس می‌کنیم. طبیعتا بوی خوبی که از گل‌های فضای‌سبز شهر به مشام می‌رسد، رنگ‌های شادی که در تابلوها و دیواره‌نگار‌ها دیده می‌شود و نظم شهری که می‌تواند ذهن افراد را آرام کند، موجب کم‌شدن تنش‌های درونی فرد می‌شود.» در‌حال‌حاضر، جامعه امروز به چه موضوعی مهم‌تر از کم‌شدن فشار‌ها و تنش‌های افراد نیاز دارد؟
