- محمد ابراهیم لاریجانی درباره پیشینه ثبت در کشور اظهار داشت: قانون ثبت آثار ملی ابتدا در سال ۱۳۰۹ به تصویب مجلس شورای ملی رسید و مقرر شد آثاری که تا پایان دوره زندیه دارای شان و جایگاه ملی است، شناسایی و در لیستی تحت عنوان لیست آثار ملی ثبت شود.
وی افزود: البته با اصلاح قانون در سال ۱۳۱۳ آن دسته از آثار دوره قاجار که جنبه عمومی داشت نیز مشمول این قانون شد و در سالهای بعد از انقلاب هم اصلاحیه و تبصره هایی به این قانون اضافه شد و اخیرا هم میراثمعنوی نیز مطرح شده است. ولی آنچه در همه قوانین چند دهه اخیر بدان اشاره و تاکید شده وجود چند مشخصه اصلی است که اگر آثاری این مشخصه ها را داشته باشند شایسته ثبت در آثار ملی خواهند بود.
به گفته لاریجانی اهم این شاخصها عبارت است از:
• اثر نشان دهنده مقطعی از تاریخ ملی یا بین المللی با بار غنی فرهنگی و تاریخی باشد.
• اثر متعلق یا در ارتباط با شخصیتهای برجسته تاریخ کشور و یا نشانگر گوشه‌ای از زندگی، فعالیت یا آثار آنان باشد.
• اثر در سطح ملی یا بین المللی شاخص یک مبدأ تاریخی یا نقطه عطف در تاریخ انسان یا دست ساخته‌های او و یا حرکتی تاریخی باشد.
• اثر در سطح ملی یا بین المللی حاوی اطلاعات جامعی از تاریخ و معارف انسانی، فرهنگ و تمدن بشری تاریخ علوم و فنون هنرها باشد و یا نقش تعیین کننده ایی را در این زمینه ایفا کند.
• اثر نزد عامه مردم و عرف، مورد احترام یا توجه خاص و شان ملی باشد.
مدیر کل سابق میراثفرهنگی و گردشگری استان تهران افزود: به هر حال هر اثری اعم مادی و معنوی، منقول و غیر منقول شامل مکان، ابنیه، ساختمان، رویداد و… باید یکی از شاخص های فوق را داشته باشد تا شایسته ثبت در لیست آثار ملی شود.
لاریجانی یادآور شد که با این تعریف تا قبل از انقلاب حدود ۱۶۵۰ اثر در کل کشور در لیست آثار ملی به ثبت رسید. ولی بعد از انقلاب و در دهه هفتاد به بعد و به خصوص در ۱۰ سال اخیر با رشد عجیب و مسابقه گونه ای بین استانهای کشور در ثبت آثار در لیست ملی مواجه هستیم.
وی ادامه داد: به طور مثال امروزه شهرستان فردوس در خراسان ۷۰ اثر، روستای دوسیران در کازرون ۱۱ اثر؛ استان کهگیلویه و بویر احمد ۷۵۰ اثر، در لیست آثار ملی به ثبت رسانده اند یا مثال دیگر اینکه از ۳۰ مسجد در ابرکوه ۱۸ مسجد ثبت ملی شده است.
مدیر کل سابق میراثفرهنگی استان تهران تأکید کرد: البته اصل و ذات ثبت آثار ملی و معرفی و حمایت و حفاظت و ارج نهادن به آنها کار پسندیده ای است و قطعا این آثاری که ثبت شده اند ارزش تاریخی و معماری و هنری داشته اند ولی آیا ارزش و جایگاه ملی و بین المللی و آنچه در شرایط ثبت در قانون آمده است را دارند؟
لاریجانی افزود: اساسا همه جای این کشور و همه روستاهای ایران دارای قدمت و سنت تاریخی هستند ولی آیا باید همه آنها در لیست آثار ملی به ثبت برسد؟
وی تصریح کرد: با اندکی تامل در لیست آثاری که در سالهای اخیر به ثبت رسیده در می یابیم که علی رغم ارزش فرهنگی و تاریخی و قدمت و معماری، بسیاری از این آثار فاقد جایگاه ملی یا نقطه عطف تاریخی، یا مبدأ تاریخی، یا حاوی اطلاعات جامعی از تاریخ ایران یا بشر و یا احترام اجتماعی نزد جامعه ملی هستند و شروطی که یک اثر را شایسته ثبت ملی می کند، ندارند.
لاریجانی ادامه داد: به طور مثال در سالهای اخیر مراسم آغاز برداشت محصولات کشاورزی در روستای ورزقان، مراسم چوپانی در کوه سلطان، زین سازی، شال بافی، مراسم روز دوازدهم پاییز در تبریز، گرگور بافی، تابه گرمک، آیین کوزه شکنی، فن پخت نوعی شیرمال، ترنه بازی، کموسازی، مراسم بیست و هفتم رمضان در یکی از روستاهای کرمان، بازی های محلی با اسب، پخت آش غلور، آیین و یا فن کف زنی، آب انبار دوسیران، مسجد ابرکوه، خانه نوقاب گناباد و دهها خانه با قدمت پهلوی اول و یا دوم در روستاهای مختلف کشور و دهها اثر اعم از مادی و یا معنوی و رویداد و مراسم در لیست آثار ملی یا میراثمعنوی به ثبت ملی رسیده است.
وی افزود: این در حالی است که به جز تهیه کنندگان پرونده ثبتی این آثار، بسیاری از مسئولان ذیربط و مردم همان روستاها یا شهرستانها و یا استان، از وجود چنین مراسم و یا اثری بی اطلاع هستند. به عبارتی علی رغم اینکه در جایگاه محلی و منطقه ای و استانی بسیاری از این آثار ابهام وجود دارد، این رویداد ها در لیست آثار ملی به ثبت می رسند.
مدیر کل سابق میراثفرهنگی و گردشگری استان تهران تأکید کرد: البته مستند سازی و مستند نگاری و معرفی و حفاظت از این رویدادها و آثار در حافظه تاریخی کشور، کار پسندیده ای است ولی نباید هر اثری که دارای قدمت تاریخی یا ارزش هنری و معماری و فرهنگی و محلی و بومی است را در لیست آثار ملی ثبت کرد.
وی افزود: البته بسیاری از وقایع و مراسم و مکانها در استانها و شهرستانها و حتی روستاهای کشور وجود دارد که کارکرد و شان ملی دارند و قطعا ثبت آنها در لیست آثار ملی میتواند موجب حفظ آنها و موجب غرور ملی و تداعی معانی و خاطرات شود. مواردی مانند مراسم شب چله، میدان شهدا(ژاله سابق) میدان آزادی، سی و سه پل، مقبره حافظ، چاقوی زنجان، گز اصفهان، سوهان قم، نقاره نوازی حرم مطهر امام رضا(ع)، هفت سین، سیا، چادر های عشایری؛ خانه های مشاهیر و بزرگان معاصر و بسیاری دیگر که اتفاقا در سالهای اخیر به ثبت ملی رسیده است حالا این موارد را با موارد قبلی مقایسه کنید متوجه خواهید شد که فاصله شان و جایگاه ملی آنها با هم تا چه حد است.
لاریجانی اظهار داشت: به نظر می رسد روش فعلی ثبت آثار ملی که در آن از استانها خواسته می شود آثار تاریخی و فرهنگی و بومی و با ارزش خود را جهت ثبت مطالعه کنند و مطرح نمایند شیوه مناسبی نیست بلکه باید از استانها خواسته شود آثار و رویدادها اعم از منقول و غیر منقول، مادی یا معنوی که دارای جایگاه ملی هستند را جهت ثبت پیشنهاد دهند و باید آثاری که با همه مردم ایران ارتباط برقرار می کند و شاخص های ملی مندرج در قانون را دارا هستند، جهت ثبت بررسی شوند. آثاری که بعد از ثبت، بتوان از همه آنها حمایت کرد و همه آنها را به عنوان شاخص فرهنگ ملی گسترش داد و برایش کارکردهایی نظیر گردشگری تعریف کرد و در غنای فرهنگی و غرور و همت ملی بتوان از آنها استفاده کرد.
وی ابراز امیدواری کرد که این رویه در سازمان میراث فرهنگی رو به بهبودی برود و اصلاح، بازنگری و سیاستگذاری مجدد شود.
