- سازمان مدیریت بحران کشور طی جلسه ای با موضوع " مخاطرات زلزله در شهرهای بزرگ، راهکارها و وظایف مردم و مسوولان "، با حضور کارشناسان و صاحب نظران، موضوع زمین لرزه در شهرهای بزرگ را مورد بررسی قرار داد.
در این جلسه که با حضور احمدی گیوی رئیس موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، حاتمی رئیس مرکز پیش نشانگرهای زلزله موسسه ژئوفیزیک، میرزایی رئیس مرکز لرزه نگاری کشوری، قیطانچی رئیس بخش زلزله شناسی موسسه ژئوفیزیک، تاتار رئیس پژوهشکده زلزله شناسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، سینائیان معاون پژوهشی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، محمدی کارشناس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، حیدری معاون عملیات امداد و نجات جمعیت هلال احمر، مرادی مدیرکنترل و هماهنگی عملیات جمعیت هلال احمر و یزدانی مدیرکل دفتر هماهنگی امور پیشگیری سازمان مدیریت بحران کشور برگزار
شد، دغدغه های مردم و مسئولان در شهرهای بزرگ در مورد زلزله مورد بحثو بررسی قرار گرفت.
احتمال وقوع زمین لرزه های متوسط تا بزرگ در شهرهای بزرگ کشور چقدر است؟ بزرگی مورد انتظار، میزان خطر و احتمال ایجاد بحران را چگونه ارزیابی می کنید؟
تاتار در پاسخ به این پرسش گفت: موقعیت جغرافیایی ایران موجب شده ما با پدیده زمین لرزه در همه جای ایران به جز بخش های کویری مواجه باشیم. شهرهای بزرگ در کشور ما به لحاظ موقعیت جغرافیایی در معرض خطر بیشتری هستند. روزانه زمین لرزه های متعددی در مناطق مختلف کشور به وقوع می پیوندد ولی با توجه به تعداد کم این زمین لرزه ها در مناطق شرقی بزرگای زمین لرزه ها در این مناطق معمولاً بیشتر است. سازمان ها و موسسات مختلفی در زمینه زمین لرزه در کشورمشغول مطالعه هستند که علیرغم گسترش شبکه لرزه نگاری در سال های اخیر همچنان نیازمند گسترش هر چه بیشتر این شبکه در سطح کل کشور هستیم.
اکثرمناطق کشور از پتانسیل وقوع زلزله بزرگ را دارند که نیازمند توجه و اهتمام عمومی مردم و مسئولان می باشد و اولین قدم در راستای کاهش آسیب پذیری در برابر زمین لرزه این است که بپذیریم ما در یک کشور لرزه خیز زندگی می کنیم.
سینائیان نیز در این زمینه گفت: تمرکز زلزله در کشور در باند شمال غرب – جنوب شرق و زاگرس است که فراوانی بیشتر و بزرگای کمتر دارند اما در منطقه البرز فراوانی کمتر و در نتیجه بزرگای بیشتر است. از ویژگی های زمین لرزه این است که غالباً در مناطق کوهستانی بروز و ظهور پیدا می کند و با توجه به اینکه این گونه مناطق از نظر شرایط آب و هوایی مناطق مناسبی برای زندگی هستند از دیرباز مورد توجه بوده اند به همین دلیل اکثر شهرهای پرجمعیت در کنار چنین مناطقی به وجود آمده اند که این مسئله میزان خطر را برای مراکز جمعیتی افزایش می دهد.
همچنین میرزایی با بیان اینکه همه جای کشور مستعد وقوع زلزله است اما نوار شمالی و شرقی کشور به دلیل تصادم صفحات از جایگاه ویژه ای برخوردارند، گفت: در برآورد خطر زمین لرزه نباید هیچ نقطه ای را از قلم انداخت حتی جاهایی که تک زمین لرزه هم ثبت نشده به معنی این است که مدت هاست زمین لرزه رخ نداده و خطر بیشتری در کمین است.
قیطانچی نیز تصریح کرد: شناخت ما از لرزه خیزی مناطق مختلف بر اساس داده هایی است که به طرق مختلف به دست آورده ایم. اما بدست آوردن این داده ها بالاخص در مورد زمین لرزه های تاریخی بستگی به عوامل مختلفی دارد. به عنوان مثال در مورد زمین لرزه های تاریخی به وقوع پیوسته در صورتی می توان اطلاعاتی کسب کرد که در زمان وقوع زمین لرزه در آن منطقه شهری وجود داشته یا خیر؟ و اگر وجود داشته مورخی که چنین زمین لرزه ای را ثبت کند بوده یا نه؟ در مورد زمین لرزه هایی که ممکن است در مناطق مختلف جهان به وقوع پیوسته باشد و دستگاهی آن را ثبت نکرده باشد هم وضع به همین منوال است. بنابراین نمی توان
به داده های موجود به طور صددرصد اکتفا کرد، بطور مثال طبس یکی از مناطقی بود که گفته می شد که وقوع زمین لرزه در آن دور از ذهن است ولی همان طور که همه شاهد بودند زمین لرزه مخربی در آن به وقوع پیوست. رودبار و همین طور بم که گفته می شد در مدت ۲۳۰۰ سال شاهد زمین لرزه ای نبوده شاهدان دیگری بر این مدعا هستند.
حاتمی رئیس مرکز پیش نشانگرهای زلزله موسسه ژئوفیزیک در پاسخ به این موضوع که پیش بینی در خصوص خسارات وارده به تاسیسات دولتی، عمومی و خصوصی در صورت وقوع زمین لرزه بزرگ(با بزرگای بیش از ۶/۵ در مقیاس ریشتر) چقدرخواهد بود، گفت: هر وقت صحبت از زلزله می شود مردم نگران می شوند زلزله با ما در این کشور همراه است و زندگی می کند.
شواهد و گزارشات تاریخی این امر را تائید می کند که هر ایرانی در طول حیات خود به صورت میانگین ۴-۵ زلزله بزرگ را تجربه می کند. بسیاری از زمین لرزه های به وقوع پیوسته در کشور در داخل و یا اطراف شهرهای بزرگ کشور(تهران - مشهد - کرج - اصفهان - تبریز - شیراز - اهواز - قم) که ۷۰ درصد شهرنشینان کشور را در خود جای داده اند بروز و ظهور پیدا کرده اند. پس می بایست بپذیریم که زلزله با ما همراه است.
مردم عادی به طور طبیعی یادگرفته اند که در مسیر آب و سیل خانه نسازند، ضروریست در رابطه با زلزله هم این گونه برخورد شود و وقتی مراکز علمی و… توصیه می کنند که خانه ها نباید در گسل ها و مناطق خطرناک ساخته شوند با عمل به این توصیه ها از میزان مخاطرات کاست.
در مورد پیش بینی زلزله تا کنون جواب قطعی و قابل قبولی به دست نیامده است ولی بسیاری از مراکز علمی در دنیا در این رابطه کار می کنند. بحثساخت دستگاه پیش بینی زلزله هیچ سندیتی ندارد و باید از همه داده ها و سیستم ها در راستای کنترل آن کمک گرفت.
تاتار رئیس پژوهشکده زلزله شناسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله نیز گفت: ماهیت و رفتار پیچیده زمین پیش بینی زمین لرزه را تا حد زیادی دور از دسترس کرده است، اما نکته مهم در مورد زلزله این است که در کجا و کی حادثمی شود؟ هر چند که در مورد شناسایی مناطق مستعد وقوع زمین لرزه و حتی میزان بزرگای زمین لرزه احتمالی نتایج قابل قبولی بدست آمده است ولی تا کنون پاسخ به این سوال که زلزله در هر محل دقیقاً کی اتفاق می افتد بدون جواب مانده است.
سینائیان معاون پژوهشی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز یادآور شد: با فرض اینکه بتوانیم زمان و مکان زلزله را پیش بینی هم بکنیم در نهایت شهر را از سکنه خالی کرده اما بعد از زلزله مردم سرمایه تمام عمر خود را از دست داده و بی سرپناه شده اند. بنابراین مهمترین کار بحثساخت و ساز و مقاوم سازی ابنیه است که حافظ جان و سرمایه های مردم خواهد بود که در صورت ایجاد ایمنی در سازه ها پیش بینی هم چندان مهم نخواهد بود.
میرزایی رئیس مرکز لرزه نگاری کشوری نیز اضافه کرد: هیچکس از متخصصین ادعای پیش بینی را نمی کند اما باید توسعه پیش نشانگرها مورد توجه و سرمایه گذاری قرار گیرد.
بررسی وضعیت آسیب پذیری شهرهای بزرگ در بخش های مختلف(ساختمان های مسکونی، ساختمان های عمومی و دولتی، تاسیسات زیربنایی و شریان های حیاتی و…) در برابر زمین لرزه احتمالی ونقش مردم ومسئولین در کاهش خطرپذیری پدیده زلزله
سینائیان هم اضافه کرد: در کور ما هر کدام از ساختمان ها متولی خاص خود را دارند. به لحاظ وجود ظرفیت های علمی در کشور آیین نامه ها، قوانین و دستورالعمل های کافی وجود دارد. لیکن عواملی که عدم رعایت مناسب هر یک از آن ها و کاهش ایمنی را فراهم می کند عبارتند از: نظارت، اجرا و مصالح استاندارد. هرکجا که این موارد رعایت شده باشند آسیب پذیری ساختمان ها کاهش می یابد اما در مورد ساخت وسازها در کشور همچنان ما سود کوتاه مدت شخصی را بر منفعت بلند مدت ملی ترجیح می دهیم.
حیدری نیز در این رابط گفت: با توجه به رصد زلزله های ۳۵ سال اخیر کشور، مردم و مسئولان این سوال را جواب دهند که با توجه به اینکه همه آنها کمتر از ۷ ریشتر است تا کی ما باید از زلزله های ۶ ریشتری واهمه داشته باشیم؟ در زمین لرزه های آذربایجان و زهان کشته ها در خانه هایی بود که با مصالح خشت و گلی بودند اما خانه هایی که کمترین مصالح استاندارد را دارا بودند هیچ کشته ای ندادند.
حاتمی خاطرنشان کرد: آمار ۱۵ ساله کشور(۸۵-۷۱) در بلایای طبیعی نشان می دهد که زمین لرزه به تنهایی ۶۰ درصد بلایا را به خود اختصاص داده است و ۹۵ درصد تلفات جانی و ۱۵ درصد خسارات مالی نیز مربوط به زمین لرزه است. بزرگترین درس ما از این رویدادها نظارت بر ساخت و ساز و ایمن سازی است. با توجه به اینکه بیشترین تراکم جمعیت درشهرهای بزرگ است و ما در این شهر ها بافت های فرسوده زیادی داریم باید در مورد وقوع زلزله ها و خسارات مالی و جانی آن نگران باشیم.
سینائیان در رابط با نقش مردم در خصوص کاهش آسیب پذیری در برابر مخاطرات زمین لرزه تصریح کرد: آیین نامه این مرکز(معروف به ۲۸۰۰) که هر چند سال به روز رسانی می شود ضرورت دارد در ساخت وساز مورد توجه قرار گیرد و دقیقا اجرا شود. اما در مورد ساختمانهای غیر مقاوم، ما یک ماده را ابداع و ثبت اختراع کردیم که با پوشش ساختمان های غیر مقاوم به میزان زیادی بر مقاومت آن افزوده می شود. این پروژه مراحل آزمایشی خود را با موفقیت پشت سر گذاشته و در صورت جلب نظر مردم و مسئولان می تواند با هزینه اندک سازه های قدیمی را تا حدود زیادی در برابر زلزله ایمن سازد.
حاتمی پیشنهاد داد تا مرکز تحقیقات مسکن، نظارت بر اجرای آیین نامه ها و تهیه نقشه های استاندارد در ساختن اماکن حساس مانند مدارس و بیمارستان ها را حداقل بصورت موردی انجام دهد.
سینائیان هم گفت: با توجه به حجم ساخت و ساز در کشور یک مرکز(تحقیقات) جوابگوی نیاز در سطح کشور نیست مگر اینکه از ما درخواست نظارت شود ضمن اینکه مراکزی مثل سازمان نوسازی مدارس در آموزش و پرورش متولی نظارت بر ساخت مدارس است که نظیر آن نیز در سایر دستگاه ها نیز وجود دارد.
حیدری در ادامه افزود: نقش مردم در نوسازی و کاهش مخاطرات زمین لرزه غیرقابل انکار است. ولی متاسفانه زلزله و خطرات آن چندان برای مردم تشریح نشده و مردم ما هنوز به این باور که سرپناه غیرایمن به نوعی خودکشی خود و خانواده است نرسیده اند. لذا می بایست شاخص هایی تعریف و به مردم آموخته شود تا هر فرد بتواند خانه خود را به لحاظ ایمن بودن در برابر زمین لرزه مورد ارزیابی قرار دهد.
سینائیان نیز تصریح کرد: چک لیستی برای بررسی میزان مقاومت ساختمان ها تهیه شده و موجود است اما این ارزیابی می بایست توسط یک متخصص انجام شود چرا که انجام آن توسط مردم چندان اثربخش نخواهد بود.
تاتار تاکید کرد که نقش مردم در کاهش خسارات در ساخت و سازها بسیار حیاتی به نظر می رسد و آموزش همگانی در مورد نوع سازه و کاربرد مصالح استاندارد در ساختمان قبل از حادثه می تواند بسیار موثر واقع شود.
میرزایی با بیان اینکه برخی مطالعات فراسازمانی است، افزود: بدین معنی که یک مساله با وجود ابعاد گوناگون از عهده یک بخش خارج بوده و نیازمند همکاری گروهی از دستگاه های مرتبط با آن مساله می باشد و درست در همین جاست که فرهنگ تعامل باید میان سازمان های مرتبط با هر موضوع نهادینه شده تا نتیجه مطالعات انجام شده قابل اتکاء و اثربخش خواهد بود.
تاتار افزود: مطالعات نشان می دهد خسارات زلزله را می توان کاهش داد. در سال ۱۹۳۰ به بعد کشورهای آسیب پذیر با افزایش آمادگی، تلفات و خسارات را کاهش دادند اما در کشوری مثل ایران، هند و پاکستان(در حال توسعه) هنوز زلزله های کوچکتر از ۷ ریشتر خسارت و تلفات زیادی دارند که باید این آمادگی با شتاب بیشتری صورت گیرد.
محمدی هم در ادامه این بحثگفت: شبکه شتاب نگاری متولی ثبت زلزله در کشور است که اطلاعات آن مستقیم در مرکز استفاده می شود. در سالهای اخیر یک سری مطالعات بنیادین در این مرکز در مورد پارامترهای حرکتی زمین صورت پذیرفته و نقشه ریز پهنه بندی لرزه خیزی نقاط مختلف کشور تهیه شده است.
در پایان این جلسه یزدانی در رابطه با نحوه برخورد با مقوله زمین لرزه توسط مردم و مسئولین با اشاره به این که ۷۵ درصد تلفات زمین لرزه در دنیا مربوط به ساختمان های خشتی و گلی بوده بر لزوم توجه به نوسازی اینگونه بافت ها تاکید کرد.
وی با اشاره به اینکه بیشتر فنآوری های پیشرفته در رابطه با ساخت و ساز ایمن در کشور وجود دارد و برای بکارگیری این فنون آئین نامه ها، مقررات، ضوابط و دستورالعمل های لازم از سوی سازمان مدیریت بحران کشور تهیه و ابلاغ شده است، بر رعایت این قوانین در ساخت و سازها تاکید کرد.
وی ادامه داد: علیرغم این که رعایت قوانین مقررات در ساخت و سازها حدود ۵ درصد هزینه ها را افزایش می دهد ولی چنانچه معیارها رعایت نشود هزینه های نوسازی و بازسازی به مراتب بالاتر از این خواهد بود، ضمن اینکه تلفات جانی نیز به هیچ وجه قابل جبران نیستند.
مدیرکل دفتر هماهنگی امور پیشگیری سازمان مدیریت بحران همچنین با اشاره به اینکه زلزله هر لحظه در کمین است گفت: حجم کار برای نوسازی مناطق فرسوده در کشور بالا بوده و به زمان زیادی نیاز دارد.
یزدانی ضمن تبیین نقش مردم و مسئولین در امر نوسازی بافت های فرسوده تصریح کرد: بدون درک میزان مخاطرات بافت های فرسوده توسط مردم دستگاه های اجرایی زمان کافی برای نوسازی بافت ها را نداشته و وقوع زمین لرزه های احتمالی باعث بروز فاجعه می شود لذا می بایست همه مردم در برابر این مقوله احساس مسئولیت کرده و برای حفظ جان و اموال خود و خانواده شان در ساختن جامعه ای ایمن بکوشند.
