براساس گفته‌های مسئولان سازمان بهزیستی کشور این ارگان به دنبال گسترش مراکز نگهداری شبانه‌روی نیست و برنامه‌هایش را به سمتی پیش می‌برد که سالمندان در منازل خود مراقبت شوند.
جهان در سایه پیشرفت‌های علمی، شاهد افزایش جمعیت سالمندان است. برآوردها حاکی از آن است که تا سال 2030 میلادی جمعیت سالمندان در دنیا از 9 درصد به 16 درصد می‌رسد. پیش‌بینی می‌شود در ایران تا سال ۱۴۰۴ این جمعیت به ۱۰ درصد و تا سال ۱۴۳۰ به ۲۱ تا ۲۵ درصد برسد؛ به‌طوری‌که تعداد افراد زیر 15 سال و افراد بالای 60 سال با هم برابر شوند.
سالمندی عموماً با مشکلات ویژه‌ای از جمله بحث‌های سلامتی، معیشتی و تنهایی همراه است. این مسائل گاهی منجر به مشکلاتی در نگهداری از این سالمندان می‌شود؛ تا جایی که برخی خانواده‌ها آن‌ها را به مراکز نگهداری از سالمندان می‌سپارند. سالمندی علاوه بر داشتن ویژگی‌های منفی، دارای ویژگی‌های مثبت بسیاری است و به لحاظ اجتماعی و سیاسی می‌توان بهره‌برداری مثبتی از این جمعیت به‌عمل آورد. در حال حاضر از هر ۱۰۰ سالمند، ۱۳ نفر تنها هستند و تنهایی یکی از جنبه‌های منفی سالمندی است که می‌تواند فرد را دچار نگرانی و اضطراب کنند.
۴ میلیون و ۲۰۰ هزار سالمند در کشور زندگی می‌کنند
چنان‌چه سن سالمندی را از ۶۰ سال در نظر بگیریم، حدود ۶ میلیون نفر؛ از ۶۵ سال حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر و از ۷۵ سال حدود ۲ میلیون نفر از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند. حدود ۵۱ درصد از جمعیت سالمندان بالای ۶۰ سال را زنان و ۴۹ درصد آن را مردان تشکیل می‌دهند و به این ترتیب به علت افزایش امید به زندگی در زنان به سمت زنانه‌شدن سالمندی می‌رویم.
در حال حاضر حدود ۶۰۰ الی ۷۰۰ هزار سالمند تحت حمایت سازمان بهزیستی کشور بوده که ۱۰۰ هزار نفر آن‌ها از خدمات مراکز شبانه‌روزی و روزانه این سازمان برخودارند. از این ۱۰۰ هزار نفر حدود ۱۸ هزار نفر در مراکز شبانه‌روزی بهزیستی حضور داشته و سایر آن‌ها از خدمات مراکز روزانه بهره‌مند می‌شوند که یارانه هر فرد در مراکز شبانه‌روزی، ۶۰۰ هزار تومان و در مراکز روزانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان است. بیشترین سالمندان در استان گیلان زندگی می‌کنند؛ تا جایی که لقب پیرترین استان را با ۱۱ درصد سالمند به خود اختصاص داده است.
مراکز نگهداری سالمندان تقریباً رشد ایستایی دارد
در یک ماه اخیر رهبر معظم انقلاب متن سیاست‌های کلی خانواده را ابلاغ کردند که بند 15 آن به تکریم سالمندان اشاره داشت. در این متن آمده است: «اتخاذ روش‌های حمایتی و تشویقی مناسب برای تکریم سالمندان در خانواده و تقویت مراقبت‌های جسمی و روحی و عاطفی از آنان». بر همین اساس به سراغ حسین نحوی‌نژاد، معاون توانبخشی سازمان بهزیستی کشور رفتیم تا وضعیت مراکز نگهداری سالمندان را به‌عنوان بخشی از روش‌های حمایتی بررسی کنیم. او در گفت‌و‌گو با خبرنگار مهرخانه تصریح کرد: مراکز نگهداری سالمندان تقریباً رشد ایستایی دارد؛ زیرا اعتقادی به رشد مراکز شبانه‌روزی نداریم. به این نتیجه رسیده‌ایم که ظرفیت حاضر کافی است. در حال حاضر ظرفیت اسمی مراکز شبانه‌روزی سالمندان در کشور 18 هزار نفر اما ظرفیت موجود 15 هزار نفر است.
(در همین زمینه: چشم های منتظر در دورترین خانه دنیا)
(در همین زمینه: سپیدی موهایت درس زندگی به من می‌آموزد)
لزوم توجه به طرح‌های جامعه‌نگر که سالمند را در خانه نگه می‌دارد
او با تأکید بر توجه به طرح‌های جامعه‌نگر که سالمند را در خانه نگه می‌دارد، ادامه داد: در 10 سال اخیر به طرف مراکز روزانه و ویزیت در منزل رفته‌ایم و اخیراً طرح مراقبت از سالمندان در منزل توسط افراد داوطلب و تسهیل‌گران در خانه اجرا می‌شود. در نتیجه نباید بیشتر روی بحث شبانه‌روزی تأکید کنیم و باید این موارد را گسترش دهیم؛ مگر برای مراکز مناطق محرومی که در سنوات گذشته گسترش نداشتند. رشد، نگه‌داری‌ها و گسترش ارایه خدمات در شبانه‌روزی‌ها تابع ضوابط سخت است که معمولاً با آن موافقت نمی‌شود. روی ترخیص افراد و ارجاع به خدمات دیگر کار می‌کنیم. اگر این گسترش لجام گسیخته شود، تمایل کاذب خانواده‌ها برای بیرون‌سپاری سالمندان بیشتر می‌شود.
(در همین زمینه: خدماتی که با سالمندان ما بیگانه‌اند)
زندگی 3 هزار سالمند مجهول‌الهویه در بهزیستی
نحوی‌نژاد با اشاره به این‌که افراد مجهول‌الهویه هم در بین مددجویان بهزیستی وجود دارند، اظهار کرد: در مراکز نگهداری فقط 13 هزار مورد مجهول‌الهویه داریم. این‌ها کسی را برای مراقبت ندارند و باید تحت نظر مراکز باشند. در جمعیت سالمندان حدود 3 هزار نفر مجهول‌الهویه هستند. البته مجهول‌الهویه به این معنا نیست که واقعاً کسی را نداشته باشند بلکه کسانی هستند که رها می‌شوند و حکم قضایی مبنی بر نگهداری آن‌ها دریافت می‌کنیم و ممکن است بعضاً بدسرپرست باشند. البته آمارهای ایران در زمینه تنهایی سالمندان نویدبخش است؛ یعنی 10 درصد سالمندان تنها زندگی می‌کنند و 90 درصد به‌نوعی با خانواده زندگی می‌کنند، اما سالمندان تنها، آسیب‌پذیر هستند و باید بیشتر به آن‌ها توجه شود.
ناتوانی‌های سالمندان سپرده‌شده به مراکز نگهداری
معاون توانبخشی سازمان بهزیستی درباره ناتوانی‌های سالمندان گفت: ناتوانی‌های سالمندان بیشتر شناختی مانند آلزایمر است که آن‌ها را دچار اختلال رفتاری می‌کند. ضعف‌های جسمانی مفرط مانند عدم کنترل ادرار و مدفوع، فشار خون‌های بالای کنترل‌نشده و دیابت‌های کنترل‌نشده نیز از دیگر مشکلا‌ت‌شان است که گاهی باید فرد در مرکزی از مراقبت‌های ویژه برخوردار شود.
او با بیان این‌که میزان توجه و ملاقات خانواده‌ها در مناطق، مراکز و شهرهای مختلف، متفاوت است، افزود: اطلاعات دقیق، نیاز به تحقیق دارد که ببینیم مثلاً در غرب کشور وضعیت چطور است. در کلان‌شهرها و در مناطق کوچک‌تر چطور است و نمی‌توان حکم کلی داد اما به جز افراد مجهول‌الهویه، سایر خانواده‌ها در ارتباط هستند و سرکشی می‌کنند و گاهی سالمند را به مرخصی می‌برند.
چه سالمندانی به مراکز سپرده می‌شوند؟
نحوی‌نژاد درباره وضعیت خانواده‌های سالمندانی که به مراکز سپرده می‌شوند، تصریح کرد: خانواده‌هایی که دچار نابه‌سامانی هستند، مشکل اقتصادی دارند، جدا از سالمند زندگی می‌کنند و شدت ناتوانی سالمند زیاد است، بیشترین مواردی هستند که سالمند را به مراکز می‌سپرند. اگر از قشری که به دلیل مشکلات اقتصادی سالمندان را به مراکز می‌سپارند، حمایت مالی شود، قطعاً وضعیت بهتر خواهد شد. در این زمینه برنامه داریم اما منابع مالی نداریم و سازمان مدیریت باید بیشتر توجه کند.
در راستای سیاست‌های ابلاغی فعالیت می‌کنیم
او با اشاره به سیاست‌های کلی خانواده تأکید کرد: در حال حاضر فعالیت‌های ما در زمینه سالمندان در راستای سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری است. تقویت کانون خانواده، راه‌اندازی بنیاد فرزانگان، گسترش مراکز روزانه، پیگیری فعالیت‌های شورای ملی سالمندان، آموزش مراقبت سالمندی سالم، گسترش اصول طب سالمندی بین پزشکان مراکز و پزشکانی که به صورت عادی ویزیت می‌کنند از جمله اقدامات بهزیستی در این زمینه است. مثلاً در حال حاضر 5 هزار سالمند تحت پوشش طرح مراقبین خانگی هستند. اگر این 5 هزار نفر، 50 هزار نفر شود، خیلی از درخواست‌های مراکز کاهش می‌یابد. برای این افزایش برنامه داریم اما اعتبارات‌مان ناچیز است. این طرح خوب جواب داده است. بین 3 تا 4 سالمند را به افراد داوطلب می‌دهیم که در خانه از آن‌ها مراقبت کنند.
مناسب‌سازی خانه‌های سالمندان
معاون توانبخشی سازمان بهزیستی از مناسب‌سازی خانه‌های سالمندان خبر داد و گفت: امسال طرح مناسب‌سازی خانه‌های سالمندان را نیز داریم و بر این اساس خانه سالمندان با وسایلی که برای زندگی روزمره لازم دارند، مناسب‌سازی می‌شود. این طرح به‌صورت آزمایشی در چند استان شروع شده است. در کنار آن، طرح توانمندسازی سالمندان از طریق NGOها تقویت می‌شود و برنامه‌های آموزشی برای سالمندان برگزار می‌شود تا هم آموزش ببینند، هم اوقات فراغت‌شان پر شود.
مشکلات ویژه زنان سالمند
نحوی‌نژاد به مشکلات ویژه زنان سالمند اشاره کرد و گفت: سالمندان زن به دلایل مختلف مشکل دارند. یکی از مشکلات، بیماری‌های مختلف دوران یائسگی زنان است که در این زمینه بیمه‌ها و نظام بهداشت و درمان باید پیشگیری‌محور باشد. از طرفی تنهایی و بی‌پناهی در زنان سالمند بیشتر است؛ زیرا وفاداری در آن‌ها بیشتر است و معمولاً پس از فوت همسرشان ازدواج نمی‌کنند. نکته سوم این است که سطح آموزش در زنان سالمند از مردان سالمند پایین‌تر است. از طرفی معمولاً مردان سالمند شاغل نسبت به زنان سالمند بیشترند. این نشان می‌دهد که بی‌پناهی در سالمندان زن بیشتر است. گروهی نیز زنان مجرد سالمند هستند؛ اگر زنی سالمند و بی‌سرپرست باشد، در امور اجتماعی بهزیستی تحت پوشش قرار می‌گیرد. زنی که ازدواج نکرده و ممر درآمدی ندارد، به‌عنوان زن سرپرست خانوار شناخته می‌شود و در امور اجتماعی بهزیستی و کمیته امداد مورد حمایت قرار می‌گیرد. سازمان بهزیستی سازمانی کوچک است و برای حل مشکلات سالمندان به توجه همه دستگاه‌ها نیاز داریم.
