فصل تابستان در نظام آموزشی جدا از فصل اوقات فراغت و تعطیلی مدارس از جهت آموزش دروس، فصل ثبت‌نام هم هست و خانواده‌های دارای محصل به دنبال مدرسه دلخواه خود هستند.
در حال حاضر در نظام آموزشی، چند مدل مدرسه داریم که به عنوان مثال می‌توان به مدارس دولتی، غیردولتی، شاهد و استعدادهای درخشان اشاره کرد.
مدارس دولتی تابع قانون «محدوده منطقه» هستند و تنها حضور خانواده در محدوده مدرسه، مجوز ثبت‌نام است اما مدارس غیردولتی از قوانین دیگری تبعیت می‌کنند.
مدارس غیردولتی در حقیقت توسط مؤسس با مجوز آموزش و پرورش تأسیس می‌شود و این مؤسس با هزینه شخصی خود اقدام به ایجاد، تجهیز، به‌کارگیری نیروی انسانی و جذب دانش‌آموز می‌کند.
به عبارت دیگر مدرسه غیردولتی تنها از نظر مجوز و قوانین آموزشی تابع وزارت آموزش و پرورش است و در جذب و به‌کارگیری نیرو، شرایط دیگری دارد؛ شاید اینگونه بتوان توضیح داد که وقتی فردی برای ایجاد مدرسه‌ای هزینه می‌کند، این اختیار را نیز دارد که بتواند دانش‌آموز مورد نظر خود را جذب کند و آموزش دهد.
در این راستا مباحث مختلفی در خصوص فعالیت مدارس غیردولتی مطرح است و اینکه واقعا این مدارس باید چگونه فعالیت کرده و حدود اختیارات آنها چه میزان است؟ و در نهایت چه سودی نصیب مؤسس می‌شود.
* چگونه مدارس غیردولتی ایجاد شد؟
مدارس خصوصی و غیردولتی پیش از انقلاب با نام مدارس ملی فعالیت می‌کردند و پس از انقلاب با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی منحل شدند.
دهه شصت زمزمه ایجاد مدارس غیردولتی دوباره مطرح شد اما به نظر می‌آمد اصل سی‌ام قانون اساسی که به موضوع آموزش و پرورش رایگان دولتی می‌پردازد با تأسیس این نوع مدارس در تعارض است.
بنابراین وزارت آموزش و پرورش در دو نوبت (1363 و 1365) از شورای نگهبان تفسیر دقیق اصل سی‌ام قانون اساسی را درخواست کرد که هر بار، این پاسخ داده شد: «... آموزش رایگان در حد امکان کلاً یا بعضاً باید فراهم شود... و مستفاد از اصل سی‌ام قانون اساسی دولتی بودن آموزش و ممنوعیت تأسیس مدارس و دانشگاه‌های ملی به موجب قوانین عادی نیست».
پس از پاسخ شورای نگهبان و عدم تعارض تأسیس مدارس غیردولتی با قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی در تیرماه 1367 طرح تشکیل مدارس غیردولتی را تصویب کرد و اولین مدارس غیرانتفاعی پس از انقلاب در سال تحصیلی 69ـ68 فعالیت خود را آغاز کردند.
*تحصیل 3.11 درصد دانش‌آموزان کشور در مدارس غیردولتی
حسن مسعودی مدیر کل مدارس و مراکز غیر دولتی وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، با بیان اینکه در آموزش و پرورش کشور قریب 110 هزار واحد آموزشی با حدود 13 میلیون دانش‌آموز مشغول به تحصیل هستند، اظهار داشت: در این میان سهم مدارس غیردولتی حدود یک میلیون و پانصد هزار دانش‌آموز در 14 هزار و 500 مدرسه غیردولتی است که به عبارت دیگر حدود 2.13 درصد مدرسه و 3.11 درصد دانش‌آموز را شامل می‌شود.
وی افزود: بیشترین مدارس غیردولتی در استان‌های تهران، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی است و کمترین مدارس غیردولتی در استان‌های زنجان، ایلام و کرمانشاه قرار دارند.
مسعودی اضافه کرد: بیشترین تعداد دانش‌آموزان مداس غیردولتی نیز در شهر تهران و استان‌های خراسان رضوی و کرمانشاه است و آمار کمترین میزان تعداد دانش‌آموزان متعلق به استان‌های ایلام، کردستان و خراسان جنوبی است.
***طبقه‌بندی مدارس
برای مدارس غیردولتی دسته‌بندی‌های متعددی می‌توان تصور کرد؛ تقسیم‌بندی براساس خصوصیات ظاهری، شرایط ورود، وابستگی به نهادهای مختلف و امکانات و حتی قصد مؤسس از تأسیس و اداره مدرسه و مجتمع آموزشی که از ظواهر امر می‌شود به آن پی برد.
اکثر مؤسسان مدارس غیردولتی که اغلب خود اهل فرهنگ هستند با انگیزه رشد علمی، فرهنگی و تربیت دانش‌آموزان وارد این عرصه شده‌اند اما برخی (شاید تعداد خیلی کم) مؤسسان در دنیای تعلیم و تربیت به دنبال کاسبی هستند و به امید رسیدن به سود و منفعت اقدام به تأسیس مدارس غیردولتی می‌کنند هرچند این مسئله قابل تعمیم نیست اما نمی‌توان واقعیت را انکار کرد و تفاوت این دو قشر در عملکرد مدارس آنها کاملاً مشخص است.
مشارکت در هر حوزه‌ای انگیزه‌هایی از جنس آن حوزه را طلب می‌کند و نمی‌توان با انگیزه اقتصادی، رشد مشارکت فرهنگی و آموزشی ایجاد کرد و به نظر می‌رسد نگاه سودمحور برخی افراد در ایجاد مدارس غیردولتی هم برای فرهنگ کشور و هم برای آینده دانش‌آموزان خطرآفرین است و در مقابل آموزش و پرورش به مشارکت اهل علم و فرهنگ در امر تعلیم و تربیت احتیاج دارد و این حضور مؤثر و مفید است.
*از مدارس کوچک و کم‌امکانات تا مدارس خیلی شیک و بزرگ، همه تحت عنوان مدارس غیردولتی!
از لحاظ طبقه‌بندی مدارس غیردولتی براساس امکانات و تجهیزات ساختمان، 2 مدل مدرسه داریم.
برخی مدارس ملک شخصی است که این نوع مدارس هم برخی بزرگ و مناسب و برخی کوچک هستند اما چون ملک شخصی است امکان تغییرات در ساختمان به نفع دانش‌آموزان وجود دارد.
نوع دوم مدارس استیجاری هستند که مؤسس ناچار است هزینه گزافی بابت اجاره بپردازد؛ ضمن اینکه برخی از مدارس استیجاری از لحاظ تجهیزات و فضا در شرایط مناسبی نیستند و چون ملک استیجاری است، مؤسس هم نمی‌تواند تغییرات ویژه‌ای در مدرسه ایجاد کند و به همین دلیل دانش‌آموزان به دلیل نداشتن تحرک کافی در معرض بسیاری از مشکلات جسمی قرار می‌گیرند.
هرچند مدتی است به مدارسی که حیاط کوچکی دارند مجوز فعالیت داده نمی‌شود.
این هم یک مدرسه غیردولتی دیگر در تهران
*شرایط ورود، سخت در حد المپیک!
از لحاظ شرایط ورود، مدارس غیردولتی، عمدتاً در سه گروه تقسیم‌بندی می‌شوند، مدارسی که در گروه نخست هستند مدارس معروف با امتحانات و ضوابط ورودی سخت هستند که هر خانواده‌ای توان تأمین شهریه و هر دانش‌آموزی توان عبور از آزمون ورودی آنها را ندارد.
قسم دوم این مدارس، نسبتاً معمولی هستند و شرایط ورود آنها هم به نسبت مدارس دسته اول سخت نیست و مدارس دسته سوم اغلب مدارس تازه تأسیسی هستند که برای کسب جایگاه بهتر ابتدا، شرایط آسانی برای ورود درنظر می‌گیرند.
به نظر می‌رسد بیشتر مدارس غیردولتی از قسم دوم هستند هرچند بازار مدارس دسته اول خیلی دا‌غ‌تر است.
براساس آخرین آمار، 1627 مدرسه غیرانتفاعی در تهران فعال هستند که بیش از 230 هزار دانش‌آموز در آن تحصیل می‌کنند و این رقم 5 درصد کل دانش‌آموزان تهرانی را شامل می‌شود.
حسن مسعودی مدیرکل مدارس و مراکز غیر دولتی وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با فارس در خصوص تقسیم‌بندی «عرفی مدارس غیردولتی» بیان داشت: «طبیعی است مدارس با توجه به کارکردها و میزان تأثیر و فایده‌ای که برای تعلیم و تربیت دانش‌آموزان دارند، از نظر مردم و ادارات، مورد پذیرش و اقبال متفاوت باشند، مردم و ادارات با ارزیابی که از برنامه‌ها و فعالیت‌های مدارس دارند به انها نمره می‌دهند و آنها را تقسیم‌بندی می‌کنند.
وی در خصوص اعمال سلیقه مؤسسان در اداره مدرسه اظهار داشت: تمام فعالیت‌ها و عملکرد مؤسسان در حوزه قوانین، مقررات، دستورالعمل و آیین‌نامه اجرایی مدارس وجاهت دارد و اگر منظور از اعمال سلیقه نادیده گرفتن قوانین و مقررات باشد، پذیرفتنی نیست».
برای ثبت‌نام در مدارس غیردولتی در مواردی ممکن است مؤسس شرایط ویژه‌ای را برای ثبت‌نام مدنظر داشته باشد که در صورت تأیید اداره آموزش و پرورش و پس از ابلاغ آن اداره می‌تواند شرایط مورد نظر را اعمال کند.
ماده 12 آیین‌نامه اجرایی قانون تأسیس و اداره مدارس، مراکز آموزشی و مراکز پرورشی غیردولتی مصوب سال 90 که تا تدوین آیین‌نامه جدید ملاک عمل است در این خصوص مقرر داشته است: اداره موظف است همه ساله و قبل از شروع ثبت‌نام، محدوده جغرافیایی و شرایط پیشنهادی هر مدرسه برای ثبت‌نام را بررسی و پس از تأیید به مدارس ابلاغ نماید.
