وضعیت ازدواج کودکان در کشور

مطابق با منابع آماری رسمی و داده‌های سازمان ثبت احوال کشور، آمار تفکیک‌شده و روشنی در رابطه با ازدواج دختران زیر 13 سال وجود ندارد و در مورد مردان نیز تنها آمار ازدواج زیر 20 سال منتشر شده است. این مسأله باعث شده است که در این گزارش آماری، تنها به بررسی میزان ازدواج دختران کمتر از 15 سال اکتفا کنیم و آمار ازدواج زودهنگام مردان را در ارزیابی‌های خود وارد نکنیم.

در بررسی وضعیت ازدواج کودکان در کشور باید به این نکته همواره توجه داشت به دلیل این‌که سن قانونی ازدواج در ایران برای دختران 13 سال است، در نتیجه معمولاً مراکز ثبت احوال کمتر از این سن را ثبت نمی‌کنند و اگر هم ثبت شود، در آمارهای ثبت احوال منعکس نمی‌شود. درحقیقت احتمال این‌که دختران در کمتر از سن قانونی ازدواج کنند و این ازدواج به‌صورت عقد شرعی باشد و ثبت نشود، وجود دارد. به عقیده جمعیت‌شناسان با احتساب این امر، احتمالاً آمار واقعی ازدواج دختران زیر 15 سال نسبت به آمار رسمی سازمان ثبت احوال، 20 تا 30 درصد بیشتر است.

بر اساس ماده 1041 قانون مدنی عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالحه است. ضمانت اجرای این ماده، مواد 49 و 50 قانون حمایت خانواده است. ماده 49 می‌گوید اگر مردی ازدواج خود را ثبت نکند (فارغ از سن ازدواج) به موجب قانون علاوه بر الزام او به ثبت، جریمه نقدی و حبس تعزیری در نظر گرفته شده است. ماده 50 قانون حمایت خانواده هم به‌طور خاص به‌عنوان ضمانت اجرای ماده 1041 نام برده و تصریح شده است که اگر مردی برخلاف ماده 1041 ازدواج کند، حبس از 6 ماه تا یک‌سال دارد و در تبصره نیز به حبس تعزیری ولی قهری، مادر و سرپرست قانونی، که در ارتکاب این جرم تأثیر داشته است، اشاره می‌کند. 

آمار ازدواج‌ دختران بر اساس داده‌های سازمان ثبت احوال
مطابق با منابع آماری رسمی و داده‌های سازمان ثبت احوال کشور، آمار تفکیک‌شده و روشنی در رابطه با ازدواج دختران زیر 13 سال وجود ندارد و در مورد مردان نیز تنها آمار ازدواج زیر 20 سال منتشر شده است. این مسأله باعث شده است که در این گزارش آماری تنها به بررسی میزان ازدواج دختران کمتر از 15 سال اکتفا کنیم و آمار ازدواج زودهنگام مردان را در ارزیابی‌های خود وارد نکنیم.

با توجه به داده‌های سازمان ثبت احوال کشور، در سال 94 آمار ازدواج دختران زیر 15 سال به میزان 37 هزار و 117 بوده است که نسبت به سال گذشته 3 هزار و 287 مورد کاهش داشته است. لازم به توجه است که این میزان کاهش، نسبت به سال‌های گذشته چشمگیر بوده است؛ چراکه در طی سال‌های قبل آن، همواره این روند کاهشی در حدود هزار مورد بوده است که نشان می‌دهد وضعیت ازدواج کودکان در سال 94 رو به بهبود رفته است.

نکته دیگری که در رابطه با داده‌های آماری ازدواج دختران زیر 15 سال در کشور وجود دارد، این است که با مقایسه این روند آماری در طی یک دوره 10 ساله، می‌بینیم که از سال 84 با کاهشی در ازدواج کودک مواجه هستیم. کاهشی که از سال 85 تا 89 مجدد رو به افزایش گذاشته و سپس از سال 89 تا 90 باز روند کاهشی به خود می‌گیرد. این روند همچنین از سال 90 تا 93 این‌بار با شیب کمتری افزایش محدودی داشته و سال 94 نمودار آن مجدد به پایین نزول می‌کند. همچنین لازم به ذکر است که بیشترین میزان ازدواج گروه سنی دختران کمتر از 15 سال با پسران 20 تا 24 سال بوده است.
 

میزان طلاق در سنین پایین
یکی از ابعاد ازدواج کودک، میزان طلاق است که از سال 1384 تا 1394 میزان طلاق در سنین پایین روند افزایشی داشته است. به طوری‌که این آمار از هزار و 892 در سال 84 به 2 هزار و 467 در سال 95 رسیده است. این داده‌های آماری با بررسی کل آمار طلاق زنان زیر 15 سال و مردان زیر 20 سال در سال‌های مختلف بررسی شده و اوج این افزایش مربوط به سال 92 به میزان 2 هزار و 680 مورد بوده است که پس از آن به مرور کاهشی محدود داشته است.
 

جدول فوق آمار طلاق در سنین پایین را به تفکیک جنسیت نشان داده و همان‌طور که روشن است، افزایش طلاق در مردان زیر 20 سال بیشتر از زنان زیر 15 سال است که البته با توجه به این‌که همسانی سنی در این داده‌های آماری در نظر گرفته نشده است، نمی‌توانیم داوری قطعی درباره رواج بیشتر طلاق مردان در سنین پایین نسبت به زنان داشته باشیم.
 

همچنین بخش دیگری از یافته‌های این پژوهش مربوط به ازدواج کودکان در ایران از منظر فراوانی جنسیتی است که تقریبا 3ً5 درصد در میان مردان و 65 درصد در میان زنان است. از نظر میزان سواد نیز 37.5 درصد جامعه آماری پژوهش بی‌سواد، 37.5 درصد کمتر از سیکل، 22 درصد کمتر از دیپلم و 3 درصد بالاتر از دیپلم هستند و 78 درصد این افراد دارای پدر معتاد، 16 درصد دارای مادر معتاد و 6 درصد دارای والدین معتاد بوده‌اند.

علاوه بر آن 68 درصد این افراد به علت سنت‌های قومی، 2 درصد به علت اعتیاد، 9 درصد فقر، 17 درصد علاقه و 11 درصد بنا به سایر علل مجبور به ازدواج در کودکی شده‌اند.

وضعیت آماری میزان باروری مادران زیر 15 سال
بالاترین میزان بارداری‌ مادران در سنین پایین مربوط به سیستان و بلوچستان است. داه‌های مورد بررسی در این گزارش بر اساس نرخ رسمی باروری مادران در سنین کمتر 15 سال است که در چارچوب شرایط ازدواج زودهنگام اتفاق افتاده است.
 

همانطور که از داده‌های جدول فوق قابل مشاهده است، برخلاف تصور رایج که نرخ باروری مادران در سنین پایین در نقط روستایی بایستی بیشتر از نقاط شهری باشد اما واقعیت آمارهای رسمی و ثبت‌شده چیز دیگری را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های سازمان ثبت احوال کشور نرخ باروری مادران نوجوان در نقاط شهری بیشتر از نقاط روستایی است و این تفاوت به میزان قابل توجه است.

در حالی‌که میزان باروری مادران کمتر از 1 سال در مناطق شهری هزار و 142 مورد در سال 89 بوده است اما تنها 589 مورد باروری در نقاط روستایی به ثبت رسیده است که این رقم در سال‌های 90 تا 92روندی افزایشی داشته و از سال 92 به بعد این میزان رو به کاهش داشته است.

این شرایط در نقاط شهری به شکل دیگری صورت گرفته است؛ به‌طوری‌که طی سال‌های 89 تا 94 میزان باروری در مادران زیر 15 سال کاهش داشته است؛ تا جایی‌که این آمار در سال 94 به رقم 834 رسیده است. البته بررسی میزان این تغییرات در سال 95 به دلیل آن‌که آمار به‌هم پیوسته و نهایی توسط سازمان ثبت احوال منتشر نشده است، قابل داوری و ارزیابی نیست.