افکارنیوز: والدین گرامی اگر کودک شما دچار تنبلی چشم است، از آنجا که بهترین سن درمان تنبلی چشم زیر پنج‌سالگی است، توجه داشته باشید در زمان طلابی تشخیص و درمان به‌موقع تنبلی چشم کودکتان هستید.
- با پی‌گیری درمان تنبلی چشم فرزند دلبندتان می‌توانید بینابی کامل را به او هدیه کنید.
- عود(برگشت) بیماری تنبلی چشم تا سن ۱۰ سالگی امکان‌پذیر است. برای جلوگیری از عود بیماری باید والدین آگاهی و اطلاعات لازم را داشته باشند.
تنبلی چشم(آمبلیوپی) چیست؟
اگر کودک شما به کاهش دید در یک یا هر دو چشم دچار شده است، به نحوی که حتی پس از استفاده از عینک، به منظور برطرف شدن عیوب انکساری، یا حتی انجام عمل جراحی، به منظور برطرف شدن عیوب ساختمانی، باز هم دید او کامل نشود و مانند سایر افراد قادر به دیدن نباشد، می‌گوییم چشم او تنبل شده است.
در حال حاضر، شیوع تنبلی چشم در جهان ۵/۲ تا ۳ درصد است. طبق آمار به دست آمده از اجرای برنامة پیشگیری از تنبلی چشم در کشور، شیوع این اختلال در گروه سنی ۴ تا ۶ سال، ۴/۱ درصد است.
تحقیقات نشان می‌دهد که تنبلی چشم شایع‌ترین علت نابینایی یک‌چشمی در افراد زیر ۲۰ سال است. این آمارها نشان‌دهندة اهمیت پیشگیری از تنبلی چشم است.
آسیب‌شناسی رشد و تکامل سیستم بینایی
رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز، از دوران جنینی تا حدود ۱۰ سالگی ادامه می‌یابد که حداکثر رشد آن تا پنج‌سال اول پس از تولد است.
در نتیجه، در تکامل طبیعی دستگاه بینایی، از دو چشم سالم، دو تصویر در محل قشر مغز(در ناحیة پس سر) تشکیل می‌شود که این دو تصویر بر روی هم انطباق می‌یابد و کودک سالم فقط یک تصویر را می‌بیند.
هر عاملی که باعثاشکال دید در یک یا دو چشم کودک شود، رشد و تکامل طبیعی دستگاه بینایی را متوقف می‌کند و در نتیجه، در قشر مغز، دو تصویر غیریکسان ایجاد می‌شود که یکی از آنها طبیعی و دیگری مبهم است، لذا مغز برای پیشگیری از دوبینی کودک، تصویر مبهم را حذف می‌کند.
بنابراین، امکان دارد چشمی که از نظر ظاهری کاملاً سالم است، بینایی کامل و طبیعی نداشته باشد و به‌اصطلاح، پس از مدتی، تنبل شود.
تحقیقات نشان می‌دهد که احتمال ابتلا به تنبلی چشم در کودکانی که نارس متولد شده‌اند، نسبت به سایر کودکان، ۳۰ درصد بیشتر است. بنابراین، کودکی را که نارس به دنیا آمده است، حتماً باید چشم‌پزشک معاینه کند.
درمان تنبلی چشم
درمان تنبلی چشم به سه عامل بستگی دارد: ۱. سنی که در آن تنبلی چشم به وجود آمده است؛ ۲. مدت‌زمانی که از ایجاد تنبلی چشم گذشته است و ۳. سنی که در آن درمان آغاز شده است.
به طور کلی، آگاهی والدین و همکاری آنها کلید موفقیت در درمان است. درمان تنبلی چشم نیازمند همکاری تنگاتنگ والدین با متخصصان(بینایی‌سنج و چشم‌پزشک) است.
والدین باید بدانند که دوران کودکی تنها زمان دستیابی به درمان کامل است و در صورت از دست دادن آن، این فرصت برای همیشه از دست رفته است. همچنین والدین باید صبور باشند و انتظار بهبودی سریع را نداشته باشند.
والدین گرامی
یادتان باشد که درمان کامل تنبلی چشم بسیار مشکل است و پس از تشخیص بیماری، تازه در اول راه هستید، لذا پی‌گیری درمان تا بهبودی کامل دید دو چشم تا سن ۱۰ سالگی الزامی است.
نکتة مهم در درمان تنبلی چشم این است که هر چه سن کودک کمتر باشد، شانس درمان بیشتر و مدت درمان کوتاه‌تر می‌شود و هر چه درمان چشم تنبل دیرتر شروع شود، احتمال به دست آوردن بینایی کامل کمتر می‌شود.
بهترین سن برای درمان تنبلی چشم قبل از پنج‌سالگی است. روش‌های درمانی مختلفی برای درمان تنبلی چشم وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارت است از: بستن چشم، استفاده از عینک، انجام جراحی و تمرینات چشمی.
الف) بستن چشم سالم
بهترین درمان تنبلی چشم، بستن چشم سالم است تا چشم تنبل وادار به فعالیت شود و با تمرین دیدن، تنبلی آن برطرف شود. دورة زمانی بستن چشم در کودکان متفاوت و نسبتاً، طولانی است و از چند هفته تا چند ماه است که این دوره را متخصص تعیین می‌کند.
مدت بستن چشم در طی روز را نیز متخصص تعیین می‌کند. با توجه به میزان تنبلی چشم، مدت زمان بستن معمولاً، بین ۲ ۶ ساعت در روز، متغیر است.
هر چه میزان تنبلی بیشتر باشد، مدت زمان بستن چشم سالم بیشتر خواهد بود. تحقیقات نشان می‌دهد که بستن بیش از ۶ ساعت، اثر مطلوبی بر چشم ندارد و علاوه بر کاهش میزان همکاری کودک، گاهی باعثتنبلی در چشم سالم نیز می‌شود، لذا والدین باید مطابق دستور متخصص عمل کنند و نباید سعی کنند که چشم سالم را بیشتر از زمانی که پزشک تشخیص داده است، بسته نگه دارند.
در طی مدت درمان نیز در فواصل مشخص، باید چشم کودک را متخصص معاینه کند، زیرا ممکن است نیاز باشد که مدت زمان بستن تغییر داده شود.
ضمناً، با توجه به نظر متخصص، می‌توان مدت بستن را در طی روز، به چند نوبت تقسیم کرد تا تحمل آن برای کودک راحت‌تر باشد.
یادتان باشد که نحوة درمان و مدت زمان درمان هر کودک با کودک دیگر متفاوت است و فقط متخصص می‌تواند آن را تشخیص بدهد نه والدین کودک.
لازم به ذکر است که با توجه به اینکه عود تنبلی چشم در اکثر مواقع بدون علامت است، لذا مراجعة منظم به متخصص و رعایت دقیق دستورات وی پس از درمان، تا سن ۱۰ سالگی ضروری است. اه‌های جلب همکاری کودکان در بستن چشم
والدین گرامی، برای جلب همکاری کودک در بستن چشم به نکات زیر توجه کنید:
۱. برای بستن چشم کودک، او را مجبور نکنید و از جملات و کلمات مثبت استفاده کنید.
۲. برای تعیین زمان بستن و باز کردن چشم، از یک زمان‌سنج(ساعت) استفاده کنید. به این ترتیب، از نظر کودک زمان‌سنج، موجودی بد تلقی می‌شود، نه والدین.
۳. بازی کردن در هنگام بستن چشم، ضمن سرگرم کردن کودک و تحمل بستن چشم، دید نزدیک وی را نیز تحریک می‌کند و سبب تقویت اثر بستن چشم می‌شود، لذا این کار توصیه می‌شود.
والدین کودک باید توجه داشته باشند زمانی که چشم کودک بسته است، از بازی‌هایی پرهیز کنند که احتمال سقوط یا خطر برای کودک دارد(مثل بازی‌های دویدنی).
توضیحات بیشتر دربارة بازی‌ها، در قسمت «انجام تمرینات چشمی» می‌آید.
آنچه در اینجا مهم است، حمایت کردن از کودک است و حتی باید برای کاری که انجام می‌دهد، پاداشی نیز در نظر گرفته شود.
۴. در زمان بستن چشم‌ها، کودک را به مهمانی یا به جایی نبرید که توجه اطرافیان یا دوستان به او جلب شود، زیرا باعثافزایش اضطراب کودک و کاهش همکاری او می‌شود و از ادامة درمان سر باز می‌زند.
۵. چنانچه کودک به مهد می‌رود، با مربی او صحبت کنید تا در مهد با کودک رفتار مناسبی داشته باشد و سایر بچه‌ها نیز توجیه شوند. به این ترتیب، ساعات حضور کودک در مهد برای او به صورت عادی طی می‌شود؛ در غیر این صورت، در زمان حضور کودک در منزل، چشم او را ببندید.
۶. برای کودکانی که سن بیشتری دارند، موضوع را به شکل ساده و قابل فهم توضیح دهید.
۷. از پوشش‌های چشمی زیبا استفاده کنید.
۸. بعضی از پوشش‌ها، پوست کودک را تحریک می‌کند.
حساسیت پوستی کودک را با تدابیر زیر به حداقل برسانید:
الف. از گاز استریل در زیر پوشش چشمی استفاده کنید، به طوری که وسیع‌تر از پوشش باشد.
ب. از پوشش چشمی ضدحساسیت استفاده کنید.
ج. با متخصص مشورت کنید.
د. یادتان باشد که پوشش چشمی را هیچ‌گاه روی عینک نبندید.
ب) استفاده از عینک
گاهی اوقات، برای کمک به درمان، از عینک استفاده می‌شود. استفاده از عینک باید طبق دستور متخصص برای درمان عیوب انکساری چشم باشد. گاهی اوقات، استفاده از عینک به مدت طولانی لازم است، چون از برگشت تنبلی چشم جلوگیری می‌کند.
ج) انجام جراحی
اگر تنبلی چشم بر اثر بیماری‌های مادرزادی، مانند پایین‌افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختمانی، ایجاد شده باشد، بهترین درمان عمل جراحی است.
در آب‌مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی پس از تولد تا سه‌ماهگی و هر چه سریع‌تر انجام شود، نتیجة بهتری به دست خواهد آمد. اما پس از سه‌ماهگی، نتیجة جراحی چندان رضایت‌بخش نخواهد بود.
د) انجام تمرینات چشمی
انجام تمریناتی مانند نقاشی کردن، بازی با خط و نقطه، استفاده از بازی‌های کامپیوتری، پرتاب توپ به سوی هدف تعیین شده، کتاب خواندن، خمیر‌بازی، و بریدن اشکال، در کنار سایر روش‌های درمانی، می‌تواند بر بهبود دید کودک اثر بگذارد و درمان آن را تسریع کند.
• نقاشی‌کردن
اگر کودک برای نقاشی کردن از مداد قرمز استفاده کند یا در صفحه‌های شطرنجی نقاشی کند و دقت کند که رنگ‌ها از اطراف خانه‌های شطرنجی بیرون نزند، تأثیر بیشتری در بهبود دید می‌گذارد.
نقاشی با آبرنگ نیز بسیار مؤثر است. ضمناً، بهتر است که کودک یک‌بار با چشم تنبل و یک‌بار با چشم سالم(بستن چشم مقابل) نقاشی کند، سپس نقاشی‌ها را با یکدیگر مقایسه و سعی کند که با چشم تنبل همانند چشم سالم کار کند.
• بازی خط و نقطه
اگر بیمار به نقاشی کردن علاقه ندارد، بهتر است به وی تمرینات خط و نقطه بدهیم. با وصل کردن نقطه‌ها به یکدیگر با چشم تنبل، توانایی آن چشم بیشتر می‌شود. بهتر است این کار با مداد قرمز انجام شود.
• استفاده از بازی‌های کامپیوتری
در این روش، بهتر است که کودک در بازی، امتیازهایی را که با چشم سالم و چشم تنبل خود به دست آورده است، با یکدیگر مقایسه کند و بتواند با انجام تمرین‌های زیاد، امتیازهای دو چشم را برابر کند.
• پرتاب توپ به سوی هدف تعیین شده
پرتاب هدفمند نیز تمرین مؤثری است. برای این تمرین چند شیء توخالی، مثل جعبه، تابه، قابلمه و کاسه را روی زمین، بر روی یک خط و با فاصلة چند سانتی‌متر از یکدیگر قرار دهید. سپس از کودک بخواهید درون آنها توپ بیندازد.
برای این کار می‌توان از توپ پینگ‌پنگ یا هر توپ کوچک و بی‌خطر دیگری استفاده کرد. لازم به توضیح است که استفاده از انواع توپ‌های قرمزرنگ می‌تواند در کوتاه‌کردن دورة درمان مؤثر واقع شود.
• کتاب خواندن
با کودکتان کتاب بخوانید و اگر نمی‌تواند کتاب بخواند، کتاب‌های بدون کلمه را با هم ورق بزنید، آنها را به کودک نشان دهید و دقت او را به اَشکال جلب کنید.
فعالیت‌های که ذکر شد، ضمن تحریک بینایی کودک باعثمی‌شود که زمان‌های بستن چشم برای کودک راحت‌تر بگذرد.
عوارض تنبلی چشم
۱. نابینایی یا کاهش بینایی دائمی که اکثراً، یک‌طرفه است.
۲. از بین رفتن دید عمقی؛ بدین معنا که افراد مبتلا به تنبلی چشم، قدرت تشخیص عمق اجسام و اشیاء را ندارند، لذا از عهدة انجام بسیاری از مشاغل برنمی‌آیند، مثلاً این افراد نمی‌توانند خلبان شوند یا حرفه‌هایی را انتخاب کنند که نیاز به دقت زیاد داشته باشد، حتی در انجام پاره‌ای امور مانند رانندگی نیز دچار مشکل می‌شوند.
۳. کاهش قدرت تمرکز و قدرت تفکیک: در کودکانی که دچار تنبلی چشم هستند، مردمک چشم به‌سختی بر روی یک نقطه متمرکز می‌شود و تشخیص یک فرد یا یک شیء در بین سایر افراد و اشیاء برای آنان سخت است.
۴. افت تحصیلی: طبیعی نبودن دید در کودکان مبتلا به تنبلی چشم، اغلب، به افت تحصیلی این کودکان منجر خواهد شد، ضمناً سرعت خواندن مطالب نیز در این کودکان کاهش می‌یابد که این ضعف در پیشرفت تحصیلی کودکان تأثیر منفی خواهد داشت.
۵. فردی که دچار تنبلی چشم است، نسبت به افراد سالم، بیشتر در معرض خطر نابینا شدن قرار دارد، چون اگر یک چشم، کارکرد خود را(در اثر سایر بیماری‌ها، ضربه، عفونت و …) از دست بدهد، فرد در معرض خطر نابینایی قرار می‌گیرد.
بنابراین، با توجه به آنچه ذکر شد، بیماری تنبلی چشم کودکتان را جدی بگیرید. مراحل درمانی کودک را تحت نظر متخصص طی کنید و طبق دستورات وی عمل نمایید. ضمناً، فراموش نکنید که همیشه پیشگیری بهتر و مؤثرتر از درمان است.
