بانکداری در کشوری مانند ایران که اقتصادش به شدت بانک محور است، نقش اساسی دارد. بانکداری الکترونیک و توسعه فناوری در خدمات بانکی یکی از رویدادهایی بود که توجه همه را به خود جلب کرد؛ به طوری که در چند سال اخیر بسیاری از شعب به دلیل عدم مراجعه حضوری از کار افتادند. با الکترونیکی‌تر شدن بانکداری یکی از اصلی ترین گمانه زنی‌ها تعطیلی شعبه‌های بانک‌ها بود. در کشورهای پیشرفته حتی عابربانک‌ها نیز از کار افتاده‌اند. یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها در رابطه با این موضوع تعدیل نیرو‌های بانک‌هاست. در برخی کشورهای اروپایی بیش از 7000هزار نفر کارمندان بانک تعدیل نیرو شده‌اند. با چنین وضعیتی هنوز صف راه اندازی بانک در ایران دراز است و این سوال پیش می‌آید که در چنین شرایطی چرا بانک‌ها همچنان سودهای کلان به دست می‌آورند؟ در این گزارش به بررسی بانکداری الکترونیک می‌پردازیم و استفاده بانک‌ها از فناوری را مورد نظر قرار می‌دهیم.
بانکداری الکترونیک و پیشرفت و توسعه فراگیر فناوری در سال‌های اخیر موجب شده تا به صورت چشمگیری مراجعات حضوری مشتریان به بانک‌ها کاهش پیدا کند. البته هنوز بسیاری از عملیات بانکی نیازمند مراجعه حضوری به بانک‌هاست. بسیاری از شهروندان که عمدتا پیرمردها و قدیمی‌ها هستند هنوز به بانک‌ها مراجعه می‌کنند و از خدمات بانک‌ها به صورت حضوری بهره‌مند می‌شوند، اما در عین حال خیلی عظیمی از مردم از تلفن‌های همراه هوشمند خود برای دریافت خدمات بانکی استفاده می‌کنند. رفت و آمد حضوری به بانک‌ها باعث صرف زمان برای مشتریان و صرف هزینه سربار برای بانک‌ها می‌شود.
البته باید توجه داشته باشیم که اقتصاد کشورمان به شدت بانک‌محور بوده و مانند کشورهای توسعه یافته نیست. باید در نظر داشته باشیم در چنین اقتصادی که تقریبا تمام مناسبات به بانک منتهی می‌شود، توجه ویژه‌ای به این نظام حیاتی داشته باشیم. مدت‌هاست با توسعه بانک‌ها به‌ویژه گسترش بانک‌های خصوصی و موسسات مجاز و غیرمجاز مالی و اعتباری بدون اغراق می‌توان گفت بانک‌ها در دسترس‌تر از سوپر مارکت‌ها شده‌اند. بنابر آخرین آمار بانک مرکزی تا پایان سه ماهه ابتدایی سال 93 با فعالیت حدود 34 بانک و موسسه اعتباری بیش از 20هزار شعبه در سطح کشور قرار دارد که البته اگر شعب موسسات اعتباری غیرمجاز و خارج از نظارت و آمار بانک مرکزی به آن اضافه شود رقم قابل تامل‌تر است.
گزارش دیگری از بانک مرکزی در ماه‌های پایانی سال 94 حاکی از فعالیت بالغ بر 21 هزار شعبه بانکی در کشور است؛ آمار قابل ملاحظه‌ای که گر چه در مقایسه با برخی کشورها چندان عجیب به نظر نمی‌رسد، ولی ادامه فعالیت آنها تضمین شده نیست. در حال حاضر به ازای هر 100هزار نفر در کشور حدود 4/27 شعبه بانکی فعالیت می‌کنند که در این حالت برای هر 3650ایرانی یک شعبه فعال وجود دارد.
البته در مقایسه با سایر کشورها ایران از وضعیت نسبتا متعادلی برخوردار است؛ به طوری که آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد در فرانسه به ازای هر 100هزار نفر حدود 5/37 شعبه بانکی وجود دارد. البته در سویی دیگر در برخی کشورهای منطقه این تعداد نسبت به ایران کمتر است؛ به گونهای که در عربستان برای هر 100هزار نفر 8/8، سنگاپور 10و یا ترکیه 8/19 شعبه وجود دارد. در حال حاضر استان‌های تهران، اصفهان و خراسان رضوی بیشترین و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، خراسان شمالی و ایلام کمترین آمار شعب را دارا هستند. در عین حال، بانک ملی با 3192، صادرات با 2876 و کشاورزی با 1906شعبه در صدر بانک‌ها قرار دارند و از سویی دیگر کمترین شعب مربوط به بانک خاورمیانه، بانک تجاری ایران و اروپا و همچنین ایران و ونزوئلاست. با اینکه همواره کشورها به سمت تعطیل کردن شعبات بانکی می‌روند، اما عده زیادی در صف راه‌اندازی بانک خصوصی هستند. باید دید چه سود کلانی از الکترونیکی‌تر شدن بانکداری به وجود می‌آید که همه به دنبال بانکداری هستند؟
سوءاستفاده بانک‌ها از بانکداری الکترونیک
با الکترونیکی‌تر شدن نظام بانکداری در سراسر جهان کاربرد اسکناس تا حد زیادی نسبت به سال‌های گذشته از بین رفته است. البته بانکداری الکترونیک به بانکداران ایرانی به ویژه بانک‌های خصوصی روی خوش نشان داده است. در سال‌های اخیر استفاده از پول کاغذی کاهش داشته است و بیشتر خدمات و معاملات به صورت اینترنتی صورت می‌گیرد. در گذشته بانک‌ها با پول کاغذی به مشتریان خود وام می‌دادند و اقساط وام را به واسطه اسکناس دریافت می‌کردند. امروز همه خدمات و عملیات بانکداری اینترنتی شده و کمتر کسی با کیف‌های پر از پول کالایی خریداری می‌کند. همه از یک کارت اعتباری استفاده می‌کنند که در آن عددها بالا و پایین می‌روند. به نظر نگارنده بانکداران از الکترونیکی شدن بانکداری برای کسب سودهای کلان سوءاستفاده می‌کنند.
فرض کنید برای دریافت وام به بانک نزدیک خانه خود مراجعه می‌کنید. پس از طی مراحل پیچیده و در عین حال خسته‌کننده، بانک توسط شارژ کردن کارت بانکی‌تان به شما تسهیلات می‌دهد. با درصدهای بالای تسهیلات ارائه شده بانکی به عبارتی بانک از پولی که به شما نداده بهره‌های بالای 20درصد دریافت می‌کند. به عبارت دیگر بانک از هیچ سودهای کلان به جیب می‌زند. در کشورهایی که اسلامی نیستند سودهای کمتر از پنج درصد از مشتریان گرفته می‌شود که در مقایسه با کشورمان که نام بانکداری اسلامی را یدک می‌کشد، بسیار تعجب آور است.
تعدیل‌های چند هزار نفری بانکداری الکترونیک
در قرن 20بانک‌ها شکوفا شدند و توانستند بخش اعظم متخصصان و افراد باهوش را جذب کنند، اما عصر طلایی در حال پایان است. شغل بانکداران در معرض خطر انقلاب دیجیتال از یکسو و کاهش سود از سوی دیگر قرار دارد. در هیچ جای دنیا به اندازه اروپا بانکداران در معرض از دست‌دادن شغل نیستند. در بسیاری از کشورهای اروپایی حتی دستگاه‌های خودپرداز ATM نیز توسط دولت جمع‌آوری می‌شوند. بزرگ‌ترین بانک هلند، ING تعدیل هفت هزار نفر را در پنج سال آینده اعلام کرده است. دومین بانک بزرگ آلمان، Commerzbank نیز از کاهش 9 هزار و 600نفر معادل یک پنجم نیروی انسانی خود خبر داده است. در سراسر اروپا، بانک‌ها در حال کوچک‌سازی هستند. در بریتانیا طی سال‌های 2011 تا 2015بیش از 10درصد مشاغل در صنعت بانکداری از بین رفته است.
در آلمان، سقوط 20درصد از سال 2001رخ داده است. از ابتدای سال نیز Credit Suisee حدود پنج هزار شغل و Barclays حدود 13 هزار شغل را حذف کرده است. در اسپانیا بانکBanco Popular یک پنجم مشاغل را حذف کرده است. در شرایط نرخ بهره پایین، رشد پایین و افزایش نظارت و هزینه‌های نظارت، سودآوری بانک‌ها سخت‌تر شده است. در چنین محیط متلاطمی، بانک‌ها تنها قادر به کنترل هزینه، آن هم عمدتا از محل نیروی کار هستند. این موضوع نیز از طریق کاهش شعب و کاهش مدیران محقق می‌شود. نسبت هزینه به سود که معیار کارایی است، از اوایل دهه 1940رو به کاهش بوده و در متوسط بانک‌های اروپایی 60درصد است، در Commerzbank حدود 79 درصد و در Deutsche Bank رقم فاجعه‌آمیز 89 درصد است.
خروج بریتانیا از اتحادیه اروپایی مساله را پیچیده‌تر نیز کرده است. براساس برآوردها، در بریتانیا بیش از 35 هزار شغل در صنعت بانکداری از بین می‌رود. با این حال، پیش‌بینی می‌شود بعضی از مشاغل به سایر مناطق اتحادیه اروپا انتقال یابد. جوانان اکنون شرایط را درک کرده‌اند. در سال 2007بیش از 28 درصد فارغ‌التحصیلان MBA به دنبال شغل در حوزه مالی بودند، اما اکنون به رقم 15 درصد رسیده است. دیگر امیدی به مشاغل مناسب در صنعت بانکی نیست و خورشید بانکداری رو به غروب است.
