مردم شیعه استان ایلام با فرارسیدن ماه محرم اوج ارادت خود به سالار شهیدان را با برگزاری آداب و رسوم مختلف نشان می‌دهند.
این آداب و رسوم که از دیرباز در بین مردم رواج داشته‌اند همچنان در بین مردم جایگاه خود را دارند و در مناطق مختلف به نمایش گذاشته می‌شوند.
پای ثابت همه این آداب و رسوم از زمان‌های گذشته تا به امروز سیاه پوش کردن در و دیوار شهرها و روستاها, برافراشتن بیرق عزا بر بام خانه‌ها و همچنین پوشیدن رخت مشکی است که تا پایان اربعین ادامه دارد.
" چایینه " به معنای ذکر مصیبت بر مصائب یاران امام حسین(ع) است که این چایینه‌خوانی را زنان استان ایلام در مجالس عزا با سوز و گداز خاصی انجام می‌دهند.
از جمله این چایینه‌ها می‌توان به چایینه حضرت قاسم (ع) در روز هفتم، چاینه حضرت علی اکبر(ع) در روز هشتم، چایینه حضرت عباس (ع ) در روز نهم، چایینه امام حسین (ع) در روز دهم و چایینه روز اربعین حسینی اشاره داشت.
پختن " هریسه " که نوعی خوردنی همانند حلیم است و پخش آن به عنوان نذری در بین همسایه‌ها و دسته‌جات عزاداری از دیگر رسوم مردم این دیار است که همچنان با شور خاصی انجام می‌شود.
در گذشته که وسایل پخت و پز کمتری وجود داشت از یک روز قبل از شب عاشورا مردان برای تهیه اجاقی در حیاط اقدام می‌کردند و آتش بزرگی را تدارک می‌دیدند تا قابلمه‌های بزرگی از هریسه توسط زنان در شب عاشورا بار گذاشته شود و در روز عاشورا بین عزاداران پخش شود.
" تراش " از دیگر رسوم مردم استان ایلام است که از قدیم مردم این استان بعد از گذشت روز ششم محرم و ورود به روز هفتم هرگونه حمام رفتن، اصلاح سر و صورت و حتى شانه کردن را به بعد از پایان شام غریبان موکول می‌کنند و این گونه خود را شریک غم و مصیبت اهل بیت(ع) نشان می‌دهند.
" چمر " از دیگر مراسم‌هایی است که در بسیاری از نقاط استان ایلام در هنگام مرگ عزیزان و به ویژه در روز عاشورا اجرا می‌شود و در آن گروه صف زنان، صف مردان، زنان مویه‌خوان، نوازندگان ساز و دهل و گروه شاعران محلی حضور دارند.
در مراسم چمر همسرایان ضمن سرودن همزمان شعرشان که در مصیبت سالار شهیدان است به همراه نوازندگان دهل و سرنا به آرامی حول میدانی دایره شکل که صفوف فشرده مردان و زنان میهمان آن را احاطه کردند به حرکت در می آیند و در وسط میدان با تیرهای چوبی کوتاه سکویی ایجاد می کنند که به "کتل" معروف است.
"خره ال شو" یا همان گل مالی روی شانه‌ها از دیگر رسومی است که مردم و بیشتر زن‌ها در استان ایلام در مصیبت شهدای دشت کربلا انجام می‌دهند و این گونه خود را با فاطمه زهرا(س) همدرد نشان می دهند.
در این رسم که در مراسم چمر روز عاشورا و ایام درگذشت عزیزان هم دیده می‌شود زنان سربندهای خود را گل مالی می‌کنند و مردان بیشتر شانه‌های خود را به گل آغشته می‌کنند.
برگزاری مراسم " توق " در روز عاشورا از مراسم‌هایی است که از دیرباز در برخی مناطق استان ایلام و از جمله شهرستان مرزی دهلران در حال انجام است و همچنان هم هر ساله انجام می‌شود.
در روز عاشورا همه دسته‌جات سینه‌زنی و زنجیرزنی از روستاها و مناطق مختلف در مکانی مشخص که آیین عزاداری روز عاشورا همیشه در آنجا برگزار می‌شود گردهم می‌آیند و به اصطلاح توق می‌کنند و همه با هم به عزاداری و سینه‌زنی و ذکر مصیبت می‌پردازند.
اجرای مراسم " شبیه‌خوانی " یکی دیگر از مراسم‌هایی است که در روز عاشورا در برخی شهرهای استان ایلام از جمله دهلران, آبدانان و مهران انجام می‌شود.
در مراسم شبیه‌خوانی دهلران که قدمت اجرای آن به بیش از یک قرن می‌رسد بازیگران محلی به ایفای نقش می‌پردازند و در این روز سعی می‌کنند گوشه‌ای از مصیبتی که در روز عاشورا بر امام حسین(ع) وارد شده است را به نمایش درآورند.
برای مراسم شبیه‌خوانی بیش از چند صد نفر از عوامل برای آماده‌سازی و اجرا فعالیت دارند و می‌توان گفت که یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های روز عاشورا در دهلران همین اجرای مراسم شبیه‌خوانی است.
مردم عزادار که از سپیده دم روز عاشورا از محل دسته‌جات خود با سینه‌زنی و زنجیرزنی خود را به محل اجرای شبیه‌خوانی رسانده‌اند دور میدانی که برای اجرای مراسم شبیه‌خوانی آماده شده است حلقه می‌زنند و در مصیبت اهل بیت(ع) اشک ماتم می‌ریزند.
برپایی " نماز ظهر روز عاشورا " از جمله آداب مردم این استان است که در شهرهای مختلف استان ایلام پس از انجام مراسم‌های خاص روز عاشورا یا در مساجد و یا در همان محل های تجمع مردم برای عزاداری با شکوه خاص و به جماعت برپا می‌شود.
برگزاری مراسم شام غریبان که با روشن کردن شمع و حرکت نقش آفرینان شبیه‌خوانی که به اسارت درآوردن اهل بیت(ع) را به نمایش می‌گذارند از رسوم دیگری است که مردم در شب یازدهم محرم برای نشان دادن همدردی خود با خاندان عصمت و طهارت(ع) اجرا می‌کنند.
مردم استان ایلام تا اربعین حسینی همچنان به عزاداری‌های خود و نگه‌داشتن لباس‌های مشکی بر تن ادامه می‌دهند.
