به گزارش افکارخبر، در روزهاى اخیر این بحث در محافل سیاسى و رسانه اى مطرح شده که در گزارش آتى آژانس باید موضوع PMD بسته شود. PMD یا آنچه که ایران بارها آن را «مطالعات ادعایى» نامیده، مجموعه اى از اتهامات کشورهاى غربى و عمدتا آمریکا، نسبت به وجوه تسلیحاتى برنامه اتمى جمهورى اسلامى است که براى اولین بار طبق ادعاى آمریکایى ها از کامپیوتر شخصى یکى از کارمندان فرارى سابق ایران به دست آمد.
قصد بحث مبسوط درباره تاریخچه PMD را نداریم اما براى تأکید بر اهمیت موضوع، بیان این مقدار ضرورى است که آژانس بر پایه یک سرى اسناد جعلى که خود زمانى صراحتا آن ها را «مطالعات ادعایى» (Alleged Studies) مى خواند، ایران را متهم کرد که بین سال هاى 2001 و 2003 پروژه اى تحقیقاتى در مورد سلاح هاى هسته اى تحت عنوان نمک سبز (Green Salt) انجام داده است. این اسناد به قدرى بى پایه بود که محمد البرادعى مدیرکل پیشین آژانس على رغم فشارهاى فراوان حاضر نبود شرح آن ها را در گزارش رسمى آژانس بگنجاند و سرانجام پس از برکنارى وى، یوکیا آمانو طى ضمیمه گزارش GOV/2011/65 شرحى درباره این اسناد ادعایى منتشر کرد. قبل از توافق برجام، براى راستى آزمایى این ادعاها، ایران همکارى هاى گسترده اى با آژانس انجام داد، دسترسى هاى متعددى به این نهاد داده شد و سوالات گوناگونى نیز پاسخ گفته شد. ازجمله دوبار از مکان مورد ادعاى آژانس در رابطه با ادعاى ساخت اتاقک تست بمب، یعنى پارچین، بازدید شد و در پاراگراف 50 گزارش 8 نوامبر 2011 آژانس نیز اشاره شد که طى این بازدیدها، سندى بر مدعاها یافت نشده است. با این وجود، یکى از توافقات انجام شده در دل برجام این شد که آژانس و ایران طى یک نقشه راه موسوم به 1RCPPOI همه موضوعات را حل و فصل کنند و تهران به همه خواسته هاى آژانس درباره PMD ازجمله یک بازدید و نمونه بردارى دیگر از محل مورد ادعا در پارچین تن دهد. این نقشه اجرایى شد و حتى در اقدامى بى سابقه شخص جناب آمانو طى سفرى به تهران، از منطقه نظامى پارچین نیز بازدید کرد. آقاى آمانو در همه گزارش هایى که بعد از اجرایىشدن «نقشه راه» منتشر کرده، تصریح کرده که ایران به صورت کامل درباره این نقشه راه همکارى کرده و «فعالیت هاى مقرر در نقشه راه براى دوره منتهى به 15 اکتبر 2015 میلادى طبق برنامه تکمیل شده اند.»
بر اساس برنامه ریزى انجام شده، مدیرکل آژانس باید تا 15 دسامبر (24 آذر) گزارش نهایى خود را درباره موضوع PMD منتشر کند. با توجه به این که اکنون دیگر براى آژانس هیچ سؤال نپرسیده و بازدید و نمونه بردارى انجام نشده اى وجود ندارد، انتظار معقول و طبیعى این است که تکلیف پرونده PMD و مطالعات ادعایى روشن شود.
قرار است گزارش آژانس انرژى اتمى 24 آذر سال جارى منتشر شود و این پایانى باشد بر پرونده PMD جمهورى اسلامى ایران؛ طبق نامه رهبر انقلاب درباره اجراى برجام، صراحتا اجراى دو تعهد توسط ایران مبنى بر «بازطراحى رآکتور اراک» و «مبادله اورانیوم» را منوط به مختومه شدن موضوع PMD کردند.در نامه رهبر معظم انقلاب خطاب به رئیس جمهور درباره الزامات اجراى برجام نیز آغاز برخى اقدامات از سوى ایران منوط به پایان پرونده پى. ام. دى اعلام شده بود. در بخشى از این نامه مهم مى خوانیم:
«اقدامات مربوط به آنچه در دو بند بعدى آمده است، تنها هنگامى آغاز خواهد شد که آژانس، پایان پرونده موضوعات حال و گذشته (PMD) را اعلام نماید.
- اقدام در مورد نوسازى کارخانه اراک با حفظ هویت سنگین آن، تنها در صورتى آغاز خواهد شد که قرارداد قطعى و مطمئن درباره طرح جایگزین و تضمین کافى براى اجراى آن منعقد شده باشد.
- معامله اورانیوم غنى شده موجود در برابر کیک زرد با دولت خارجى در صورتى آغاز خواهد شد که قرارداد مطمئن در این باره همراه با تضمین کافى منعقد شده باشد. معامله و تبادل مزبور، باید به تدریج و در دفعات متعدد باشد.»
اهمیت حل و فصل ادعاى آژانس درباره ابعاد نظامى احتمالى برنامه هسته اى ایران یا PMD را اگر بخواهیم در یک جمله خلاصه کنیم، باید بگوئیم هر گزارشى که متضمن فقدان بعد نظامى در برنامه هسته اى ایران و رد ادعاهاى گذشته باشد، همه تحریم ها و اقدامات یک جانبه و چندجانبه و نهادى علیه ایران طى سال هاى اخیر را با بحران مشروعیت مواجه خواهد ساخت و بالعکس، بسته نشدن این پرونده، هر چند با تعلیق و تخفیف برخى تحریم هاى مذکور در برجام همراه باشد، اتهامات بى پایه و اساسى را که آژانس علیه ایران مطرح کرده، سر جاى خود نگه خواهد داشت و هر آن و به هر دلیلى ممکن است بازى با این ادعاها دوباره آغاز شود.
در حال حاضر نخستین شائبه شکل گرفته در موضوع PMD را مارک فیتز پاتریک، معاون سابق وزیر امور خارجه آمریکا در گفتگو با «رادیو فردا» مطرح کرد، وى گفت: پیش بینى من این است که آژانس در این دو ماه، سؤالات بیشترى از ایران داشته باشد. تصور این که ایران به یکباره به همه 12 مورد باقى مانده که سال ها معلق مانده بود- به صورت کامل پاسخ داده باشد- سخت است.این مقام سابق آمریکایى هم چنین ادامه مى دهد: به نظرم بهترین پیش بینى درباره گزارش آمانو را در پنل پایانى نشست عدم اشاعه سلاح هاى کشتارجمعى شنیدیم. (یوکیا آمانو دبیرکل آژانس بین المللى اتمى در کنفرانس عدم اشاعه اتحادیه اروپا متذکر شد که هدف این سازمان، راستى آزمایى از تمایلات گذشته ایران نیست زیرا عملاً نمى توان نیت و میل (کشورى) را در گذشته یا حتى آینده سنجید.)فیتز پاتریک ادامه داد: من هم همین طور فکر مى کنم، اگر ایران نتوانسته در همه این سال ها به سؤالات به طور کامل پاسخ دهد- چگونه در پنج ماه مى تواند این کار را انجام دهد، اگر هم پرونده به صورت کلى بسته نشود- رهبر ایران گفته است که اقدامات ایران بر مبناى برجام انجام نخواهد شد.
لارا راک وود، معاون پیشین مشاور حقوقى آژانس نیز در این رابطه گفت: او انتظار دارد که ایران خواهد توانست به همه 12 پرسش آژانس پاسخ دهد؛ اما به نظر او سؤالاتى باقى خواهد ماند و پرونده همه این 12 سؤال بسته نخواهد شد.
از سوى دیگر و با وجود آغاز اجراى تعهدات ایران بر مبناى برجام، «آمانو» رئیس آژانس بین المللى انرژى اتمى بار دیگر در اظهارنظرى دوپهلو، غیرقابل اعتماد بودن غرب و نهادهاى بین المللى تحت سیطره آمریکا را نشان داده و اعلام کرد: نمى توان صلح آمیز بودن برنامه هسته اى ایران را تأیید کرد.
یوکیا آمانو رئیس آژانس بین المللى انرژى اتمى در جمع خبرنگاران در وین گفت: گزارش آژانس درباره ابعاد نظامى برنامه هسته اى ایران نه سیاه است و نه سفید. آمانو افزود: گزارشى که هفته آینده منتشر خواهد شد به نتیجه قطعى درباره موضوع فعالیت هاى هسته اى گذشته ایران نخواهد رسید.وى در ادامه گفت: آن چه که امروز مى شود درباره آن سخن گفت این است که درباره صلح آمیز بودن فعالیت هاى هسته اى ایران نمى توان با بله یا خیر اظهار نظر کرد!رئیس آژانس بین المللى انرژى اتمى تصریح کرد: نمى توانم تضمین کنم تمامى آنچه که ایران انجام مى دهد، صلح آمیز باشد.آمانو تأکید کرد: در جایگاهى نیستم که بتوانم اطمینان موثقى درباره نبود مواد و فعالیت هاى هسته اى اعلام نشده در ایران بدهم و بنابراین نمى توانم نتیجه گیرى کنم که تمامى فعالیت هاى هسته اى ایران، صلح آمیز است.وى افزود: تهران به زودى توافقى را به تصویب مى رساند که به آژانس قدرت بازرسى بیشترى از تأسیسات و برنامه هسته اى ایران مى دهد.
آمانو تأکید کرده است که آژانس در موقعیتى نیست که تأیید کند همه مواد هسته اى ایران در راستاى فعالیت هسته اى صلح آمیز دخالت دارند. این اظهارنظر نشان مى دهد ادعاهاى آژانس درباره غیرصلح آمیز بودن برنامه هسته اى ایران همچنان به قوت خود باقى مانده است. این موضع گیرى پیش از این نیز در گزارش هاى آژانس به دفعات اتخاذ شده بود.
گفتنى است مدیرکل آژانس بین المللى انرژى اتمى پیش از این نیز با انتشار گزارشى در مورد ایران تائید کرده بود که فرآیند برچیدن سانتریفیوژها در دو سایت نطنز و فردو آغاز شده است. بر اساس گزارش آژانس، از زمان آغاز روند اجراى تعهدات ایران، بیش از 4000 سانتریفیوژ از دو سایت نطنز و فردو برچیده شده است.
در همین حال، مؤسسه علوم و امنیت بین المللى که به سازمان جاسوسى آمریکا (سیا) و وزارت خارجه آمریکا درباره مسائل فنى مرتبط با برنامه هسته اى ایران مشورت مى دهد، در گزارشى تأکید کرده است: سرعت برچیدن ماشین ها در ایران بیش از حد انتظار است.
این اظهارات درصورتى است که یکى از اهداف اصلى مذاکرات هسته اى مختومه شدن این پرونده بود. در همین رابطه عباس عراقچى 29 مهر سال جارى در برنامه گفتگوى ویژه خبرى در این باره گفته بود: «یکى از کارهاى بزرگى که در طى مذاکرات هسته اى صورت گرفت این بود که مذاکرات ما با آژانس براى حل PMD به طور موازى صورت گرفت و همزمان با برجام نقشه راه محقق شد. در چارچوب مطالعات ادعایى پرونده سنگینى از اتهامات و ادعاها علیه ایران مطرح شده است و ما در چارچوب نقشه راه به راه حل هایى رسیدیم تا به این ادعاها پایان دهیم. این خواست ما بود که دو موضوع یعنى برجام و نقشه راه با یکدیگر هماهنگ شوند، به شکلى که قبل از تکمیل اقدامات ما در چارچوب برجام و تا قبل از روز اجراى برجام پرونده PMD باید حل و بسته شود و بر همین اساس هماهنگ کردیم که تاریخ هاى اقدامات ما در نقشه راه عقب تر از روز اجراى برجام باشد، بنابراین تا PMD حل نشود به اراک دست نمى زنیم و تبادل سوخت صورت نمى گیرد.»
هم چنین محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران روز یکشنبه گفت که ایران گام آخر توافق هسته اى را اجرا نخواهد کرد مگر این که آژانس پرونده موسوم به فعالیت هاى گذشته برنامه هسته اى ایران را ببندد.این اعلامیه احتمالا اجراى توافق و متعاقب آن لغو تحریم ها که بسیارى از شرکت هاى خارجى منتظر آن هستند را به عقب خواهد انداخت.ظریف گفت: ما همیشه گفته ایم که مسائل مربوط به گذشته فعالیت هاى هسته اى ایران بى اساس و بى اعتبار است. بستن موضوع پى. ام. دى لازمه اجراى برجام است.
گزارش آژانس درباره پى. ام. دى چگونه خواهد بود؟
سه حالت زیر را مى توان براى گزارش نهایى آژانس متصور شد:
1. آژانس پس از بررسى ها و نمونه بردارى ها و بازدیدهاى خود، به این نتیجه برسد که براى اسناد ادعایى، شواهدى میدانى یافته و ایران به دنبال بمب هسته اى بوده است. وقوع این احتمال اساسا ممکن نیست چراکه ایران هیچ گاه به دنبال سلاح هسته اى نبوده و مطالعات و بررسى هاى دقیقى که در رابطه با اسناد ادعایى انجام گرفته نیز، جعلى بودن آن ها را ثابت کرده است. ازجمله دکتر گرت پورتر در کتاب ارزشمند «بحران ساختگى» به تفصیل، این اسناد را موشکافى کرده و منشأ صهیونیستى- آمریکایى و بى پایه بودن آن ها را به وضوح نشان داده است. ارائه چنین گزارشى اساسا براى آژانس «محال عقلى» است.
2. حالت دوم که همه انتظار آن را دارند، انتشار گزارشى از سوى آژانس و درج این جمله در آن است که بر اساس بررسى هاى به عمل آمده، «برنامه هسته اى ایران ابعاد نظامى احتمالى نداشته است و اسناد موسوم به مطالعات ادعایى، شواهد میدانى ندارد». در این صورت، پرونده ادعایى PMD بسته خواهد شد و طبق اظهارات مقامات کشورمان ازجمله آقایان دکتر ظریف و دکتر عراقچى، راه براى ادامه برجام گشوده مى شود.
این گزارش، یک پیام و یک اثر مهم دارد و آن این که با اثبات فقدان بعد نظامى در سابقه برنامه هسته اى ایران، مشروعیت همه اقدامات ظالمانه اى که علیه کشورمان به بهانه پرونده هسته اى انجام شده، زیر سؤال خواهد رفت. چنین گزارشى، براى عادى شدن پرونده ایران و برداشته شدن همه تحریم هاى وضع شده به بهانه احتمال نظامى بودن برنامه هسته اى ایران کافى است و محدودیت هاى پذیرفته شده توسط ایران در برجام، یک «فراتضمین غیرضرور» خواهد بود- هر چند تهران به سبب تعهدى که کرده، قاعدتا به آن پایبند خواهد ماند.
3. حالت سوم که یک حالت بسیار خطرناک است ، این است که آژانس پس از این میزان بازدید و بازرسى و نمونه بردارى و... مجددا گزارشى چندپهلو منتشر کرده و همچون گذشته بار دیگر و با ادبیاتى متفاوت ادعا کند که نمى تواند درباره فقدان بعد نظامى در برنامه هسته اى ایران نظر قطعى دهد. چنین گزارشى، طبیعتا پرونده PMD را باز نگه داشته و نتیجتا، اجراى برجام را متوقف خواهد ساخت. چه، معنى ندارد که ایران محدودیت هاى گسترده و بى سابقه اى را بر برنامه هسته اى خود بپذیرد، پروتکل الحاقى را اجرا و انجام بازرسى ها و نظارت هاى فراپروتکلى را اجازه دهد و همچنان سایه اتهام داشتن بعد نظامى برنامه هسته اى بر سرش باقى بماند.
برخى اخبار و گمانه زنى ها حاکى از این است که قرار است پس از گزارش چندپهلوى آژانس، شوراى حکام طى یک قطعنامه چندپهلو، از مدیرکل آژانس بخواهد که «بررسى پرونده PMD» را متوقف کرده و ادامه ندهد». به عبارت دقیق تر، برنامه ریزى شده است که در سطح فنى، پرونده PMD باز بماند و در یک سطح سیاسى، نه این که پرونده مختومه اعلام شود، بلکه صرفا «ادامه بررسى آن» متوقف شود.البته برخی دیگر از جمله اعضای تیم مذاکره کننده ایران معتقدند پرونده در شورای حکام مختومه خواهد شد.
باید توجه داشت که PMD هرچند یک موضوع سیاسى و کاملاً غیرفنى بود، در یک قالب کاملا فنى و در چارچوب گزارش آژانس مطرح شده است و اگر بناست این پرونده بسته شود، دقیقاً باید از همین مسیر و در قالبى فنى و در چارچوب گزارش آژانس بسته شود. حفظ پرونده در سطح فنى و توقف ادامه بررسى آن با یک قطعنامه سیاسى، به هیچ وجه به معنى بسته شدن پرونده PMD نیست و همانگونه که مسؤولان محترم کشورمان تأکید کرده اند، آژانس باید بین اجراى برجام و باز ماندن PMD یکى را انتخاب کند.
