قاچاق، چیزی است که ورود آن به کشور و یا معامله آن از طرف دولت ممنوع است. در علم اقتصاد به صورت مشخص به ورود و خروج کالا که به صورت مخفیانه از مرزهای کشور وارد و یا خارج شود، قاچاق می‌گویند.
در این میان مناطق مرزی و مرزنشینان به دلیل زندگی در مجاورت مرز، محرومیت نسبی، خسّت محیط طبیعی و مهجوریت، بیش از مردمان ساکن در مناطق دیگر تحت تاثیر این پدیده قرار دارند. به این ترتیب که ناامنی مانع جذب سرمایه‌گذاری در مناطق مرزی شده و پیامد آن عدم ایجاد اشتغال، بیکاری و فقر است که جمعیت را ناگزیر از دست زدن به کار قاچاق می‌نماید.
هر چند که متاسفانه نبود شغل بی‌شک مهم‌ترین و نخستین دلیل برای روی آوردن مرزنشینان کشور به قاچاق است اما این در حالی است که مرز‌ها را می‌توان یک فرصت نیز تلقی کرد و با کنترل دقیق و برنامه ریزی‌های مدون تهدیدهای موجود را به فرصت تبدیل کرد به گونه‌ای که به بهانه مقابله با قاچاق، مرز‌ها را به روی مردم و امرار معاش کوله بران و پیله وران نیست و راه امرار معاش ساده آن‌ها را مسدود نکرد.
اهمیت فعالیت کوله بران و فروش آن در بازارچه‌های لب مرزی برای تامین امرار معاش تا حدی مهم است که رهبری معظم انقلاب در این باره توصیه کردند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی (چهارشنبه – ۸ اردیبهشت ۹۵) در آستانهٔ روز کارگر در دیدار هزاران نفر از کارگران دیدار هزاران نفر از کارگران قاچاق را بلایی بزرگ و سمّ تولید داخلی برشمردند و با انتقاد شدید از عدم برخورد جدی با این مسئله تأکید کردند: باید قوی‌ترین اشخاص را مأمور این کار کرد و دولت، ضمن تقویت دستگاه‌های ذی‌ربط، با قدرت با قاچاق سازمان‌یافته مقابله و برخورد کند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: البته منظور از مبارزه با قاچاق کالا، مقابله با کوله‌برهای ضعیفی که در برخی مناطق اجناس کوچک را وارد می‌کنند، نیست؛ بلکه منظور قاچاقچیان بزرگی است که با ده‌ها و صد‌ها کانتینر، اجناس قاچاق، وارد کشور می‌کنند.
تاکیدات ایشان در حالی است که تابستان سال گذشته به دنبال بخش نامه وزارت کشور، کوله بری در برخی مرز‌ها تعطیل شد و بیش از ده هزار نفر که در بازارچه‌های مرزی به فعالیت مشغول بودند و امرار معاش می‌کردند، بیکار شدند و بیکاری این ده هزار نفر موجی از نارضایتی را بوجود آورد.
حمایت از بازارچه‌های مرزی راهکار مناسب برای کنترل قاچاق
این کوله بری و تجارت مرزی که به تجارت چمدانی معروف است هزاران نفر از مردمان مناطق مرزی را مشغول به کار کرده که یکی از فاکتورهای مثبت در امرار معاش این مردمان مرزنشین است.
به دنبال این رخداد بود که نای کار کردن و فعالیت از کوله بران و کاسبکاران گرفته شد و به گفته خود آن‌ها دیگر نتوانستند نانی حلال، سر سفره خانواده‌هایشان ببرند.
یکی از کوله بران مرزهای شوشمی و شیخ صله در این زمینه می‌گوید: «بسته شدن مرز‌ها از حمل این بارهایی که بر می‌داریم برایمان سنگین‌تر است. کوله بران ساعات زیادی را منتظر بار می‌مانند تا دست مزدی در مقابل حمل آن به دست آورند. فقط در مرز شیخ صله ۵۵ هزار کوله بر به صورت غیر رسمی فعالیت دارند و از این راه امرار معاش می‌کنند.»
یکی دیگر از کوله بران در شوشمی می‌گوید: «یکی دیگر از آن‌ها بعد از بسته شدن مرز‌ها برای کوله بران گفته است: ما برای پیدا کردن لقمه‌ای نان حلال قبل از گفتن اذان به مرز‌ها می‌رویم و هر روز دعا می‌کنیم که در کمین نیروهای هنگ مرزی نیفتیم، حال مرز‌ها هم بسته بماند دیگر زندگی برایمان پیش نمی‌رود.»
یکی از کوله بران شیخ صله‌ای نیز در همین زمینه گفت: «آن‌ها از تعاونی‌های پیله وری گله مندند، می‌گویند حق و حقوق آن‌ها را به خوبی نمی‌دهند چون کار ما را غیر قانونی و قاچاق می‌دانند.»
اینگونه بود که به سادگی کوله بران مرزنشین قربانی قاچاقچیان شدند و امرار معاش ساده آن‌ها قربانی قاچاقچیانی شد که هر روز بیشتر از قبل منجر به وارد کردن خسارات و ضربه زدن به اقتصاد داخلی می‌شوند.
بسته شدن پایانه‌های مرزی و قطع امرار معاش مرزنشینان موجب شد تا با گسترش اعتراضات نماینده‌های شهرهای مربوطه و استانداران و فرمانداران وارد شوند و طی نامه‌ای با امضاء فعالین اقتصادی، معتمدین و اعضاء شورای اسلامی شهر‌ها به وزیر کشور باز شدن مرزه‌ها را برای کوله بران خواستار شوند.
وزارت کشور نیز پس از این ساماندهی در پایانه‌های مرزی را بهانه بسته شدن آن دانست اما این در حالی است که شاید بهتر بود با در نظر گرفتن وضعیت معیشتی مردم در این مرز‌ها، ساماندهی و مدیریت همزمان با بازگشایی صورت گیرد و برای حل مسئله، صورت سوال را پاک نکرد.
سرانجام چندی پیش بود که فعالیت کوله‌بری از برخی مرزهای مسدود شده به طور آزمایشی و به مدت یک ماه از سرگرفته شد و به دنبال این مهم بود که توصیه رهبر معظم انقلاب در راستای مقابله با کوله‌برهای ضعیفی که در برخی مناطق اجناس کوچک را وارد می‌کنند، شکل گرفت.
اکنون امید است مسئولین نگاه جدی تری در این زمینه داشته باشند چراکه فعالیت کوله بران در مرز‌ها و بر پایی بازارچه‌های مرزی چند سالی است که موقعیت استراتژیک و اقتصادی مناسبی را برای ساکنان آن فراهم ساخته است و با تبلیغات اندک و بر سر زبان انداختن قیمت‌های مناسب اجناس، این شهرهای مرزی سالانه پذیرای خیل عظیم میهمانان از نقاط مختلف کشور می‌شود که همین امر بر رونق گرفتن وضعیت اشتغال جوانان ساکن در آن می‌افزاید و از سوی دیگر مانعی بر سر راه مهارجت این افراد به کلان شهر‌ها می‌شود.
با بازارچه‌های مرزی ایران آشنا شوید
کردستان، کرمانشاه، ایلام، سیستان و بلوچستان، خراسان، آذربایجان شرقی و غربی، مازندران، گلستان، گیلان و ... از جمله استان‌هایی هستند که دارای بازارچه‌های مرزی فعال و نیمه فعال هستند.
اشتغال و تامین معیشت ساکنان مناطق مرزی، کنترل قاچاق کالا، افزایش امنیت مرز‌ها و شکوفایی اقتصاد محلی، افزایش رونق مناطق شهری و روستایی محدوده‌های مرزی از مهم‌ترین اهداف راه اندازی بازارچه‌های مرزی بود که دولت در سال ۱۳۶۷ به طور غیر رسمی و در ۱۳۷۲ به صورت رسمی اقدام به تاسیس آن کرد.
به طور مثال از زمانی که اولین بازارچه مرزی کردستان در حاشیه روستای مرزی باشماق در شهرستان مریوان فعالیت خود را آغاز کرد سال‌ها می‌گذرد و اکنون پایانه‌های مرزی در کردستان به یکی از مهم‌ترین منابع معیشت و اشتغالزایی جوانان این استان تبدیل شده‌اند و در طی سال‌های اخیر تعداد پیله وران بازارچه‌های مرزی کردستان روند صعودی داشته‌اند.
بازارچه مرزی باشماق در فاصله ۱۷ کیلومتری غرب شهر مریوان در جوار روستای مرزی باشماق قرار دارد. مبادلات در این مرز به دلایل قومی و ویژگی‌های خاص منطقه روز به روز تقویت شده است.
بازارچه مرزی سرو در ارومیه که با ۸ هزار متر مربع مساحت در فاصله۴۵ کیلومتری شهرستان ارومیه، بخش سرو، در جوار استان وان ترکیه قرار دارد که در تابستان ۱۳۷۰ تاسیس و راه اندازی شده است و در حال حاضر بیش از چندین غرفه و امکانات رفاهی و خدماتی در این بازارچه وجود دارد که محصولات ترکیه را از طریق کوله بران و پیله وران به ایران وارد می‌کند.
بازارچه مرزی بانـه در ۲۷۰ کیلومتری شمال غربی سنندج مرکز استان کردستان واقع شده است. شهرستان بانه حدود ۱۲۰ کیلومتر مرز مشترک با عراق دارد و همسایه غربی آن، سلیمانیه عراق است. مبادلات تجاری و مرزی این شهرستان تا پایان دهه ۶۰ در مقیاس محدود و بیشتر شبیـه آنچـه امروزه تجارت چمدانی خوانده می‌شود انجام می‌شد اما در سال‌های آغازین دهه ۷۰ و بویژه با ایجاد بازارچه مرزی سیران بند در سال ۱۳۷۳ در ۲۱ کیلومتری بانه، مبادلات تجاری در این شهرستان افزایش چشمگیری یافت بگونه ای که این بازارچه حتی موفق به کسب جایزه بر‌تر صادرات شد.
به هر حال می‌توان گفت ارزانی و تازگی محصولات چند سالی است گردشگران و مسافران زیادی را جذب این شهر‌ها کرده است و به جرات می‌توان گفت انجام فعالیت کوله‌بری در بهبود وضعیت معیشتی مرزنشینان، رونق اقتصادی شهرستان و همچنین ایجاد اشتغال پایدار و توسعه نقش اساسی دارد، چیزی که شاید مسئولین از آن غافل نباشند اما به هر حال برای مدیریت قاچاق‌های سنگین و جلوگیری از واردات و صادرات کالاهای قاچاق، تمهیدات دیگری اندیشیده شود که اینگونه کوله بران ساده مرزنشین متضرر زیان نشوند.
