درخواست عضویت ایران در سازمان شانگهای رد شد، انگلیس با رأی مردم خود از اتحادیه اروپایی بیرون می آید.
کشورهای عضو اتحادیه اروپایی از خروج انگلیس ناخرسند هستند و برای ماندن این کشور در ایالات متحده اروپا تلاش بسیاری کردند اما علیرغم این که چند سال است ایران عضو ناظر شانگهای بوده و درخواست عضویت خود را ارائه داده اما روز گذشته در نشست شانگهای در ازبکستان، درخواست ایراد پذیرفته نشد. این چندمین بار است که درخواست جمهوری اسلامی رد می شود.
کارکرد این اتحادیه ها و سازمان های منطقه ای تا چه اندازه توانسته است در بهبود اوضاع کشورهای عضو، منطقه و بین الملل تأثیر گذار و مثبت باشد؟
به طور اجمالی اگر بخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم، چنین سازمان هایی از اهداف اولیه، اصلی و واقعی خود به دور هستند و همین باعث می شود نه تنها به خود بلکه به دیگر کشورها و مردمان دنیا هم خسارت وارد سازند. نمونه بارز آن اتحادیه اروپا است.
تصمیماتی که در این سازمان ها گرفته می شود، هر چند اجماعی و شورایی است اما همه اعضای آن در یک اندازه نیستند و در میان آنها کشورهای قدرتمند دیده می شوند تا بر روی رأی کشورهای ضعیف تر تأثیر بگذارند.
شاید اینگونه سازمان ها و اتحادیه ها دیگر کارکرد خود را از دست داده اند و تنها یک ژست اتحاد ایجاد می کنند در حالی که واقعیت درونی آنها چیز دیگری است.
هر کشوری نسبت به داشته های خود ظرفیت هایی دارد. وسعت، جمعیت، منابع ملی، تاریخ و فرهنگ دیرین و غنی، قدرت و اقتدار، دیپلماسی قوی و بسیاری مسائل دیگر وجود دارد که مولفه های کشور تأثیر گذار و بزرگ است.
جمهوری اسلامی ایران هم اکنون از بسیاری از این مولفه ها و ویژگی ها برخوردار است، این ویژگی ها باعث می شود تا دیگر کشورها برای داشتن روابط بهتر و عمیق تر با آن گام بردارند.
سازمان های منطقه ای هم برای این که بتوانند قابلیت های خود را افزایش دهند، سعی می کنند برای بالا بردن قدرت خود یارگیری کنند.
سازمان همکاری های شانگهای تنها سازمانی است که در منطقه آسیای میانه فعالیت دارد. در شرق و جنوب شرق آسیا سازمان هایی وجود دارد اما نزدیکترین سازمان به ایران شانگ های است.
ویژگی جمهوری اسلامی ایران در این است که در زمینه سیاسی استقلال کامل دارد و از هیچ قدرتی تأثیر نمی گیرد. چنین کشوری برای هر سازمان و اتحادیه ای یک امتیاز بزرگ است، اما در همین سازمان همکاری شانگ های کشورهایی وجود دارند که تحت تأثیر کشورهای دیگر هستند یا این که شرایط ایجاب می کند با جمهوری اسلامی ایران مخالفت کنند.این ضعف بزرگی برای چنین سازمان هایی است که با حضور ده ها کشور با قابلیت های ویژه تشکیل شده است.
این که پس از چندین بار با عضویت ایران مخالفت می شود، دلیلی جز این ندارد که برخی اعضا به خاطر برخی مسائل با عضویت ایران در سازمان شانگ های مخالفت می کنند.
بر اساس اخبار منتشر شده، چین و تاجیکستان مخالف عضویت ایران در شانگ های بوده اند، اما روسیه و قزاقستان از عضویت ایران دفاع کرده اند.
اما چرا کشوری مانند تاجیکستان که قرابت ها و شباهت های بسیاری با ایران دارد مخالفت می کند؟
مخالفت تاجیکستان، مخالفت مردم این کشور نیست بلکه دولتمردان آن مخالف هستند. تاجیکستان تحت تأثیر رژیم آل سعود است. آمریکا هم نفوذ زیادی در این کشور دارد به همین خاطر است که در جریان تنش ایران و عربستان، مقامات این کشور مناسبات فرهنگی و دانشجویی خود را به خاطر همراهی باعربستان، با ایران قطع کردند.
تاجیکستان کشور فقیری است به همین خاطر می توان به راحتی با پول این کشور را تحت نفوذ قرار داد. عربستان سعودی پول های زیادی را برای جذب آن خرج کرده است.
سابقه پایه گذاری سازمان همکاری شانگهای به اجلاس سال 1996 سران کشورهای روسیه، چین، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان در شانگهای باز می گردد که معاهده ای را برای «تعمیق اعتماد نظامی در مرزهای منطقه» امضا کرده و نهادی موسوم به گروه پنج را تأسیس کردند.
با قبول عضویت ازبکستان در سال 2001، این گروه نام خود را به سازمان همکاری شانگهای تغییر داد.
این سازمان هدف های خود را همکاری های امنیتی در آسیای میانه از جمله در زمینه مبارزه با تروریسم، جنبش های جدایی طلبانه و افراط گرایی مذهبی اعلام کرد.
سازمان همکاری شانگهای همچنین گسترش همکاری های اقتصادی و مبادلات فرهنگی را از جمله هدف های خود قرار داده است.
روز گذشته نشست دو روزه شانگهای پایان یافت، دستور کار این نشست بررسی تقاضای عضویت دائم هندوستان، ایران و پاکستان در این سازمان بود، اما درخواست ایران پذیرفته نشد و هند و پاکستان به عضویت آن در آمدند.
ورود مسائل سیاسی بیرون از چارچوب سازمان شانگهای و همراهی و تبعیت از برخی عوامل خارجی راه شانگهای را به بیراهه خواهد کشید.
اعضای شانگ های خود را از عضویت دائم ایران محروم کردند. جمهوری اسلامی ایران چه تحریم باشد و چه تحریم های او لغو شود، ظرفیت ها وقابلیت ها ویژه خود را دارد و نمی توان آن ها را انکار کرد.
هم اکنون چین که با عضویت ایران مخالفت کرده است، بیشترین بهره را از بابت روابط اقتصادی خود با ایران هم در زمان تحریم و هم پس از آن برده و می برد.
اما شاید در زمینه عضویت دائم ایران در سازمان شانگ های ضعف هایی در حوزه دیپلماسی هم وجود داشته است که باعث شد تا نبود یا کمبود رایزنی بار دیگر عضویت را به تعویق بیندازد در حالی که پاکستان و هندوستان پذیرفته می شوند.
جمهوری اسلامی ایران در سال های گذشته در اجلاس شانگ های در سطح عالی و با حضور ریاست جمهوری شرکت می کرد اما این بار وزیر خارجه در آن حضور یافت شاید مسئولین دیپلماسی کشورمان از پیش می دانستند که عضویت ایران رد خواهد شد به همین خاطر آقای رئیس جمهور به تاشکند نرفت.
تحریم های بین المللی که با برجام برداشته شد مانع اصلی سر راه عضویت ایران در شانگ های هم از بین رفت اما باز هم عضویت به دست نیامد.
وزیر خارجه چین که مناسبات اقتصادی گسترده ای هم با ایران دارد، دلیل مخالفت دولتش را اینگونه باین کرده؛ «پکن بیشتر مایل است ابتدا بحث الحاق هند و پاکستان نهایی شود و عضویت ایران در آینده انجام بگیرد. گرچه تحریمها برداشته شده ولی کماکان قرارداد عمدهای هم بین کشورهای غربی و ایران بسته نشده است.»
و البته شاید هم ترک سالن اجلاس از سوی ظریف که گفته شد به خاطر اقامه نماز بوده است، به خاطر اعتراض نسبت به تصمیم اعضای سازمان اتخاذ شد.
شاید هم مقامات دولت و دستگاه دیپلماسی تصور می کنند که با وجود برچیده شدن تحریم ها و دستیابی به توافق هسته ای، گرایش به غرب و اروپا مناسب تر از آن است که به شرق گرایش داشته باشند.
عضویت ایران می توانست ظرفیت های شانگهای را قوت بخشد. اما اینگونه نشد هر چند پیش بینی هم می شد که نرفتن رئیس جمهوری کشورمان به این اجلاس به معنای نپذیرفتن ایران به عنوان عضو تازه شانگهای است.
اگر ترکیه 50 سال است که پشت درازه های اتحادیه اروپایی سر پا ایستاده و التماس می کند، ایران ترکیه نیست که چنین کاری انجام بدهد.
