گزارش اصل نود درباره حقوق های نجومی قرائت شد

به: نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی

از: کمیسیون اصل نودم قانون اساسی

موضوع: گزارش بررسی‌های به عمل ‌آمده پیرامون حقوق‌های غیر قانونی و نامتعارف برخی از مقامات و مدیران کشور

همانگونه که نمایندگان محترم استحضار دارند افشای موضوعی با عنوان فیش‌های حقوقی نجومی، غیرقانونی و نامتعارف برخی مدیران در ماه‌های اخیر به موضوعی داغ و جنجالی تبدیل شده و تمام جامعه، نخبگان و فضای اجتماعی - سایسی کشور را تحت تأثیر قرار داده است.

در اجرای دستور مورخ 95/4/24 ریاست محترم مجلس شورای اسلامی و با توجه به شکایات واصله به کمیسیون، بررسی پرداخت‌های غیرقانونی در برخی دستگاه‌های اجرایی کشور در دستور کار این کمیسیون قرار گرفت و سعی شد با ریشه‌یابی علل این اتفاق نامبارک که با سوءاستفاده از قانون صورت گرفته است پیشنهاداتی در راستای بهبود وضعیت موجود و جلوگیری از تکرار دریافت‌های غیر قانونی ارائه گردد. اینک گزارش اجمالی اقدامات صورت گرفته برای استحضار نمایندگان محترم تقدیم می‌شود:

لزوم مبارزه با پدیده حقوق‌های نجومی و غیرقانونی و نامتعارف بر کسی پوشیده نیست و همگان بر این باوریم که باید به طور اصولی و ریشه‌ای و غیرشعاری با این پدیده شوم برخورد شود. مسئولان عالی رتبه نظام در ماه های اخیر هر یک به نوعی بر جلوگیری و استمرار پرداخت‌های مذکور تأکید داشتند. از همه مهم تر فرمایشات مقام معظم رهبری در نماز عید سعید فطر سال جاری بود که همگان را با مبارزه فراگیر با این پدیده ناپسند فراخواندند که به بخش‌هایی از فرمایشات ایشان اشاره می‌شود.

معظم له فرمودند:

- موضوع حقوق‌های نجومی در واقع هجوم به ارزش‌هاست.

- هنگامی که در جامعه اشرافی گری، اسراف و تجمل ترویج می‌شود، نتیجه آن بروز پدیده‌های زشتی همچون دریافت های نامشروع است.

-افرادی که دریافت‌های نامشروع داشته‌اند در مقایسه با مدیران پاک‌دست نظام اندک هستند اما همین اندک نیز مضر و عیب است و باید برطرف شود.

- این گونه نباشد که سر و صدا به پا و بعد هم قضیه به فراموشی سپرده شود.

- این حقوق‌ها برداشت های غیرمنصفانه و ظالمانه از بیت‌المال است.

- چنین برداشت‌های نامشروعی از بیت‌المال، گناه و خیانت به آرمان‌های انقلاب اسلامی است.

- باید دریافت‌های نامشروع برگردانده بشود و افرادی که مرتکب بی‌قانونی شده‌اند، مجازات و افرادی هم که از قانون سوءاستفاده کرده‌اند برکنار شوند زیرا آنان لیاقت حضور در مراکز و مسئولیت‌ها را ندارند.

درواقع رهبر معظم انقلاب در برخورد با دریافت‌کنندگان حقوق‌های غیرقانونی خواستار 3 نوع تصمیم شده‌اند:

1-عزل و برکنار کردن مقامات و مدیران متخلف 2-برگرداندن آنچه از بیت‌المال به صورت نامشروع دریافت کرده‌اند و 3- مجازات آنان.

از سوی دیگر معظم‌له در پاسخ به تقاضای مورخ 95/3/25 معاون اول رئیس‌جمهور درخصوص ارائه رهنمود مبنی بر لزوم همکاری و مشارکت همه دستگاه ها و نهادهای عمومی کشور با دولت دراین مبارزه جدی، فرمودند: «کلیه دستگاه‌ها موظفند نسبت به پرداخت‌های غیرمتعارف حساسیت نشان دهند و قاطعانه با موارد تخلف برخورد کنند و دفتر هم موظف است ضوابط مصوب دولت را در مجموعه‌های وابسته به خود مورد توجه و امعان نظر قرار دهد.»

بنابراین مطابق دستور فوق می‌بایستی در اسرع وقت مقامات و مدیران متخلف توسط مسئولان ذیربط در قوه مجریه از کار برکنار شده و دستگاه‌های مسئول با رسیدگی سریع و قاطع اضافه وجوه دریافتی را از آنان پس گرفته و آنان را مجازات کنند.

نمایندگان محترم استحضار دارند فساد، به خصوص فساد مالی، موضوع پیچیده، چند وجهی و دارای علل و آثار متعددی بوده و دامنه بسیار گسترده‌ای را در بر می‌گیرد که می‌تواند به ارکان نظام آسیب‌زده و خلل‌های جبران ناپذیری را وارد سازد و غفلت از مبارزه با آن، موجب گسترش غیرقابل کنترل آن خواهد بود.

وجود انگیزه‌های رفاه‌طلبی، ترویج روحیه زیاده‌خواهی و کاهش باورهای دینی و انقلابی در تعدادی اندک از مقامات و مدیران در مناصب دولتی و حکومتی و نفوذ این قبیل افراد در بدنه سالم مدیریتی کشور که منجر به برداشت‌های غیرقانونی از بیت‌المال گردیده است می‌تواند زمینه‌ساز بروز مفاسد مالی در جامعه شود که بایستی با اقدام به موقع و کارساز، از رواج بی‌عدالتی، تبعیض، تفاوت فاحش در سطح زندگی مردم، تشدید اختلافات، کینه‌های طبقاتی، بدبینی به احکام و شعائر اسلامی و انقلابی و سقوط بنیان‌های اخلاقی جلوگیری گردد.

در واقع پدیده «حقوق‌های غیرقانونی» به عنوان یکی از مصادیق سوءاستفاده از بیت‌المال، دارای عواقبی است که می‌تواند نقش مهمی در آینده اقتصاد و حتی امنیت کشور ایفا کند و حرکت‌های سازنده و پویای کشور را تحت تاثیر قرار دهد.

به همین منظور کمیسیون با مکاتبه و برگزاری جلسات فشرده و متعدد با مراجع نظراتی نظیر دیوان محاسبات کشور، سازمان بازرسی کل کشور و سازمان حسابرسی و دریافت گزارش‌های نوبه‌ای از آنان، مراتب را به سرعت مورد پیگیری قرار داد.

با توجه به ماهیت گزارش‌های واصله، موضوع در 2 بخش تحت پیگیری قرار گرفت:

1- نارسایی‌ها و خلأهای قانونی که موجبات سوءاستفاده از قوانین و مقررات را فراهم نموده است.

2- موارد دقیق تخلف از قوانین و مقررات و میزان دقیق برداشت‌های غیرقانونی و تقویم تخلفات صورت گرفته و مبالغ بازگشتی به خزانه دولت.

در اجرای ماده 48 آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی و به منظور سامان دادن و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان، خصوصا نسبت به طرز کار قوای سه‌گانه مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم قانون اساسی و در راستای تحقق هدف اول با عنایت به ارجاع طرح یک‌فوریتی «شفافیت دریافتی مدیران کشور و استرداد دریافتی‌های مازاد» و طرح یک‌شوری «ساماندهی حقوق و دستمزدهای بخش عمومی (ویژه مقامات و مدیران)» که جهت رسیدگی به این کمیسیون به عنوان کمیسیون اصلی ارجاع گردیده بود، در جلسات فشرده و مستمر و با حضور اعضا و کارشناسان کمیسیون اصل نود، قوه قضاییه، سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی کشور، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دیوان محاسبات کشور، سازمان بازرسی کل کشور و سازمان حسابرسی مورد بررسی قرار گرفت و با اصلاحاتی در عنوان و متن نهایتا در 10 ماده به تصویب اعضای کمیسیون رسید. لازم به ذکر است در طرح نهایی شده، ویژگی‌های زیر لحاظ گردیده و عیناً جهت سیر مراحل قانونی تقدیم هیات رئیسه محترم مجلس شورای اسلامی شده است:

- عمومیت دامنه شمول قوانین و پرهیز از استثنائات به گونه‌ای که قانون تمام دستگاه‌های بخش عمومی را شامل شود،

- تعیین و تعریف دقیق کلیه عناصر حقوق و مزایا اعم از مستمر و غیرمستمر،

- تعیین سقف پرداخت حقوق و مزایا برای تمامی مقامات و مدیران کشور،

- تعیین ضمانت اجرای قوی و مناسب،

- پیش‌بینی ساز و کارهای نظارتی موثر و کارآمد،

-ممنوعیت اعطای هر گونه وام، تسهیلات و عناوین مشابه با شرایط ویژه و اسثنایی به مدیران،

- ایجاد سامانه‌ای در وزارت امور اقتصادی و دارایی جهت تمرکز مجموعه اطلاعات مربوط به حقوق و مزایای مقامات و مدیران به نحوی که بهولت برای نهادهای نظارتی کشور قابل دسترسی باشد،

-پیگرد مدیران آمر، ذی‌حسابان و ناظرین در صورت کوتاهی در انجام وظایف به منظور تعمیق نظارت و احساس مسئولیت جدی.

و اما در بخش دوم پیرامون بررسی فنی و میدانی دریافت‌های غیرقانونی و تعداد متخلفان و تقویم ریالی تخلف و همچنین استرداد دریافت‌های مازاد به بیت‌المال نیز با برگزاری جلسات مشترک با مسئولین و کارشناسان دیوان محاسبات مقرر گردید دیوان محاسبات کشور به عنوان بازوی نظارتی مجلس با همکاری سازمان بازرسی کل کشور، گزارش جامع و کاملی از نحوه و میزان پرداخت‌ها در قوای 3گانه و تمامی دستگاه‌های مندرج در قانون اساسی را تهیه و ارائه نماید که گزارش مذکور توسط رئیس کل دیوان محاسبات کشور به استحضار نمایندگان محترم مجلس رسید.

موضوع بررسی‌های صورت گرفته توسط این کمیسیون بیانگر آن است که نظام پرداخت در کشور می‌بایستی به طور دقیق مورد بازنگری و اصلاح قرار گیرد.

بررسی‌ها نشان داده که در آن دسته از دستگاه‌های اجرایی که از توان مالی بیشتری برخوردارند، این تمایل وجود داشته تا از شمول قوانین عمومی به خصوص قانون مدیریت خدمات کشوری خارج و تابع ضوابط و مقررات اداری و استخدامی خاص قرار گیرند و همین موضوع یعنی مستثنی شدن برخی از دستگاه‌ها از شمول قانون مدیریت خدمات کشوری سبب شده است مدیران و کارکنان آنان از دریافت‌های قابل توجهی برخوردار باشند و مدیران و کارکنان دیگر دستگاه‌ها به حداقل‌های قانونی اکتفا کنند. امری که در مغایرت آشکار با بند «9» اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است، چراکه موجب بروز تبعیضات ناروا و برقراری امتیازات غیرعادلانه در بین جامعه مدیران و کارکنان دولت شده است.

با توجه به جلب نظر کارشناسان و با عنایت به مراتب موقوم، ضرورت دارد با قید فوریت نسبت به اجرای پیشنهادات ذیل به منظور سامان‌بخشی به دریافت حقوق و دستمزد مقامات و مدیران و اقناع و التیام بخشی به افکار عمومی، اقدام شود.

1- دریافت حقوق و مزایای غیرقانونی با سوءاستفاده از قوانین و مقررات بوده و بایستی وجوه اضافی مسترد گردد و پس از عزل دریافت‌کنندگان، نسبت به معرفی آنان به هیات‌های تخلفات اداری و عنداللزوم مراجع قضایی اقدام شود.

2-سامانه پاسخگویی در تمامی ارکان نظام تقویت شود به نحوی که کلیه دستگاه‌ها اعم از اینکه تحت پوشش هریک از قوا با نهادهای حاکمیتی هستند در تمامی سطوح ملزم به پاسخگویی به مراجع نظارتی، قضایی و مردم شوند چراکه یکی از پیش‌شرط‌های اساسی و اصلی توسعه، حاکمیت فرهنگ حساب‌دهی و پاسخگویی در کشور است. بدین منظور لازم است برای آگاهی مردم نسبت به حقوق و وظایف‌شان و همچنین اختیارات و وظایف سازمان‌های دولتی و حاکمیتی موضوع «شفافیت و آزادی جریان اطلاعات و آمار» در دستور کار قوای سه‌گانه و کل حاکمیت قرار گیرد.

3-هزینه‌های اجتماعی ارتکاب جرم یا تخلف افزایش داده شود به نحوی که نسبت به مرتکب و سایرین، جنبه بازدارندگی داشته و فاش شدن تخلفات با جرائم، باعث از دست دادن حسن شهرت در گروه‌های اجتماعی شده و امکان انتصاب این قبیل افراد به پست‌های مدیریتی منتفی شود.

4. با توجه به موارد نقض قانون از سوی متخلفین بدلیل نبود ضمانت اجراء، نه تنها در این خصوص بلکه در تمامی موارد، باید مجلس شورای اسلامی با همکاری مراجع نظارتی کشور نسبت به ارائه طرح های لازم برای تعیین ضمانت اجرا، راه های عدم اجراء قانون را بطور کامل مسدود نمایند. (بعنوان نمونه می توان به عدم تشکیل جلسات شورای حقوق و دستمزد در سالیان اخیر و عدم جوابگویی اعضای آن به دلیل مسکوت ماندن قانون اشاره نمود. در صورتی که میزان خسارت وارده در اثر عدم اجرای قانون، بسیار بالاست نظیر همین پرونده، در ماده 799 قانون مجازات اسلامی جلوگیری از اجرای قوانین مملکتی، اوامر کتبی دولتی، اجرای احکام یا اوامر مقامات قضایی و اوامر صادره از مقامات قانونی، جرم شناخته شده است در حالی که برای عدم اجرای قانون مجازاتی درنظر گرفته نشده است) و می‌بایستی هرچه سریعتر در این خصوص چاره اندیشی شود.

5. دولت مکلف شود با استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات، برای ایجاد تحول در ساختار عملکردی خود، ترتیباتی اتخاذ نماید که به صورت بر خط، از اجرای قوانین و مقررات موضوعه در دستگاه های اجرایی مطلع باشد تا از عدم اجرای قوانین بی اطلاع نماند.

6. مراجع نظارتی کشور (سازمان بازرسی کل کشور، دیوان محاسبات کشور، سازمان حسابرسی) مکلف گردند با ایجاد سامانه یکپارچه نظارت و بازرسی الکترونیک، به نارسایی‌های موجود پایان داده و در راستای رسیدگی به مسائل مالی کشور، خاصه در حوزه منابع و مصارف بودجه نقش بازدارنده در تخلفات و جرائم را داشته باشند. در این صورت فرهنگ پنهان‌کاری از بین رفته و شفافیت مالی ایجاد شده و پاسخگویی مدیران افزایش خواهد یافت و از سوی دیگر وقفه طولانی در مسیر استعلام اطلاعات و تأخیر در رسیدگی ها از بین رفته و با آگاهی بموقع از وقوع رخدادهای مالی می توان با متخلفین در اسرع وقت برخورد نمود.

7. چنانچه مسئولین و ناظرین در ایفای وظایف قانونی خود اهمال و کوتاهی داشته باشند تحت پیگرد قانونی قرار گیرند.

8. سازمان حسابرسی که وظیفه بازرسی قانونی در دستگاه های مورد رسیدگی را بر عهده دارد و در حال حاضر صرفاً پس از دریافت صورت های مالی این قبیل دستگاه ها در پایان سال، به انجام وظیفه خود می پردازد، موظف شود در طی سال، بر امور مالی آنها نظارت قانونی را اعمال نماید و گزارش تجمیعی نظارت های صورت گرفته، در مقاطع 6ماهه توسط وزیر امور اقتصادی و دارایی به مجلس تقدیم شود.

9. مجامع عمومی شرکت های دولتی، مکلف شوند به گزارش های حسابرسان و بازرسان قانونی درخصوص سوء جریانات مالی و ضعف های مدیریتی رسیدگی نموده و متخلفین و مجرمین را به مراجع ذیربط معرفی نمایند.

10. برای اعضاء مجامع عمومی شرکت های دولتی، در صورت عدم ایفای وظایف شان، مسئولیت های مدنی و کیفری پیش بینی شود. مجامع مذکور مانند سایر کشورها مسئولیت خطیری را عهده‌دار هستند از جمله انتخاب اعضاء هیات مدیره، مدیران عامل، بازرسان قانونی و تعیین حق‌الزحمه آنان و... که لازمه دادن چنین اختیاراتی وسیع به این جایگاه، پیش بینی مسئولیت‌های مدنی و کیفری مناسب برای آنها و نهادهای عمومی غیردولتی است (لازم به ذکر است که در حال حاضر حدود دوسوم بودجه کل کشور را بودجه شرکت های دولتی به خود اختصاص می دهد که توسط سازمان حسابرسی یا اعضاء جامعه حسابداران رسمی کشور مورد رسیدگی قرار می‌گیرند).

11. با توجه به اینکه صاحبان وجوه صندوق های بازنشستگی، خود بازنشستگان هستند و بطور کلی این صندوق ها در جهت حمایت و بکارگیری وجوه آنان تأسیس می شود ترتیبی داده شود تا با اصلاح قانون، نمایندگان آنها در مراکز تصمیم گیری نظیر هیات امنای صندوق ها، اکثریت داشته و امکان ایفای نقش آنان در سیاست گذاری، نظارت، کنترل و برخورد با سوءاستفاده‌کنندگان فراهم گردد و نقش دولت در این خصوص نقش نظارتی و حمایتی باشد نه نقش مدیریتی به شکل کنونی آن.

12. یکی از علل مهم و زمینه ساز فساد مالی، دولتی بودن اقتصاد است که راهکار اصلی مقابله با آن، کاهش حجم تصدی‌گری و به حداقل رساندن دخالت دولت است و مهم‌ترین گامی که باید در این راستا برداشته شود، ایجاد و فراهم کردن بسترهای لازم برای انجام فعالیت های مربوط به خصوصی سازی واقعی است.

13. با توجه به اینکه قانون مدیریت خدمات کشوری قانونی آزمایشی بوده و در سال 86 مصوب و در سال 88 به مرحله اجرا درآمده و پس از طی دوره آزمایشی مصوب پنج‌ساله، هرساله بخاطر عدم تقدیم لایحه دولت، تمدید شده است، دولت مکلف شود در مهلت قانونی لایحه جامع قانون مدیریت خدمات کشوری را به مجلس ارائه نماید.

14. ذیحسابی ها یکی از مهم ترین جایگاههای نظارتی هستند که به لحاظ اعمال نظارت در حین وقوع بر فعالیت های مالی نقش اساسی را بعهده دارند و این نوع نظارت از اهمیت بیشتری نسبت به سایر انواع نظارت برخوردار است چرا که اولاً جنبه پیشگیرانه برای انواع مفاسد مالی را دارند و ثانیاً در صورت کشف مفسده در این مرحله، امکان جبران خسارت و جلوگیری از ادامه آن آسان‌تر است. در حال حاضر ذیحسابی‌ها از استقلال لازم برخوردار نیستند و برای انجام فعالیت‌های خود شدیداً به دستگاه‌های اجرایی وابسته هستند (اکثراً از کارکنان دستگاههای اجرایی می باشند که در اجرای ماده 31 قانون محاسبات عمومی صرفاً با حکم وزارت امور اقتصادی و دارایی به این مسئولیت برگزیده می شوند) و مطابق تبصره 1 ماده مرقوم باید وظایف خود را زیر نظر رئیس دستگاه اجرایی انجام دهند و از سوی دیگر مطابق تبصره 2 ماده مذکور در رابطه با موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی، صدور حکم ذیحسابی ها از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی منوط به موافقت دستگاه ذی ربط شده است که ضروری است اصلاحات لازم در این قانون صورت بگیرد.

15. برای پر کردن خلاء قانونی موجود و اعمال نظارت دیوان محاسبات کشور بر شرکتهای تحت پوشش بانکها، صندوق های بازنشستگی و شرکتهایی که کمتر از 50% سهام آنها متعلق به شرکتهای دولتی و سایر نهادهای عمومی کشور است، مرکز پژوهش های مجلس نسبت به ارائه راهکارهای لازم برای تصویب در مجلس محترم اقدام نمایند.

16. درخصوص اجرای اصل 142 قانون اساسی، موضوع رسیدگی به دارایی مقامات، مسئولان و کارگزاران جمهوری اسلامی ایران مصوب 1391 ، اقدامات لازم توسط ریاست محترم قوه قضائیه انجام و نتایج حاصله از آن بصورت نوبه ای به آگاهی عموم رسانده شود.

17. یکی دیگر از مصادیق بارز دریافتی های غیرقانونی و نامشروع تصدی بیش از یک شغل است که باید در قوانین مرتبط اصلاحات لازم صورت گرفته و تصمیم مناسب اتخاذ شود.

18. یکی از مشکلات اساسی در انتخاب مقامات و مدیران، توجه به مسائل سیاسی و بی‌توجهی به موضوع شایسته‌سالاری است. اگر مدیران بر اساس شایستگی و بر حسب تخصص انتخاب شوند و ثبات مدیریتی تقویت گردد طبعاً چنین مدیرانی از آینده کاری خود به نحو بهتری مراقبت می‌کنند. از این رو باید به سمتی پیش رفت که انتخاب مدیران صرفاً بر اساس تعهد و تخصص آنها باشد. به طور قطع مدیری که بدون شایستگی و طی مراحل و مدارج اداری به صرف روابط سیاسی و گروهی به جایگاه مهم و حساسی دست یافته، خواسته یا ناخواسته به حیف و میل بیت المال می پردازد که بایستی با این پدیده برخورد شود.

19. یکی از بهترین راه ها شفافیت در اطلاع رسانی است و لذا مطبوعات و رسانه ها می توانند در راستای کشف فساد گام های موثری بردارند و باید در این مسیر مورد حمایت قرار گیرند.

20. در صورت برخورد کلیشه ای با موضوع حقوق های غیرقانونی و توجه مطلق به حقوق دریافتی مسئولان، سایر مفاسد اقتصادی جایگزین خواهد شد. در واقع باید توجه داشت که حقوق های نجومی تنها یک نوع از انواع سوءاستفاده از قدرت است و در صورت مقابله با آن و بی‌توجهی به سایر تخلفات می تواند موجب تغییر در نوع تخلف شود، بدون آنکه تغییری در ذات موضوع حاصل شده باشد.

21. برخی مدیران با وجود سپری شدن دوران خدمت بدون داشتن توانمندی لازم، کماکان در مسئولیت های کلیدی اشتغال دارند بنحوی که افراد محدود در پست های مهم و بی ارتباط با یکدیگر جابه جا می شوند که گویی دایره ورود به این عرصه مسدود است و تنها در انحصار افراد خاص و معینی قرار دارد. با نگاهی به آمار تحصیلکرده های متخصص و جوانان شایسته و توانمند کشور می توان دریافت که باید این دور غلط و نامعقول، حذف شود و از توان و نیروی متخصصان جوان نیز بهره برداری گردد. واقعیت هایی که درخصوص فیش های حقوقی رخ داده ضرورت جایگزینی نسل جوان با مدیران برخی حوزه ها را مبرهن می سازد.

22. مراجع نظارتی کشور با همکاری رسانه ملی و ارباب جراید موضوع ارزش های اجتماعی همچون احترام به قانون و حقوق دیگران و همچنین تقبیح نقض قوانین و مقررات را فرهنگ‌سازی نموده و مردم را نسبت به حقوق شان (حق پرسش‌گری) و مسئولین را به تکالیفشان (پاسخگویی) آشنا سازند.

داود محمدی

رئیس کمیسیون اصل نودم قانون اساسی