دولت یازدهم با وجود تمامی کارهای کرده و نکرده، به اتمام رسید اما به‌گفته کارشناسان و تحلیل‌گران آموزشی، وزارت علوم در دولت یازدهم آن‌طور که شایسته و بایسته چنین وزارتی است، نتوانست عملکرد مطلوبی از خود برجای بگذارد و به تعبیری با کم‌کاری‌ها و سیاسی بازی‌های بسیاری همراه بود تا جایی که از اهداف اولیه‌اش هم غافل مانده و نتوانست جهش علمی مناسب، پیشرفت‌های قابل قبول در حوزه علم و فناوری و اقتصاد دانش بنیان که اصلی‌ترین و نخستین مطالبه از این وزارت است را انجام دهد.
«محمدمهدی زاهدی»، رئیس کمیسیون آموزش مجالس نهم و دهم در تحلیل عملکرد وزارت علوم در دولت یازدهم با توجه به منویات و مطالبات مقام معظم رهبری از وزارت علوم، عملکرد این وزارتخانه را ارزیابی کرده است. آنچه از نظر می‌گذرد مشروح این گفت‌وگو است.
* ارزیابی شما از عملکرد وزارت علوم در دولت یازدهم چیست؟ جریان معرفی چندین وزیر برای وزارت علوم در ۴ سال گذشته و عدم رأی‌آوری آنها چه بود؟ و این فرآیند چه نقشی در عملکرد این وزارتخانه داشت؟
به‌نظر بنده یکی از ضعیف‌ترین دوران‌های وزارت علوم، در ۴ سال گذشته رقم خورد؛ این را به دلایل مختلف عرض می‌کنم. اولاً که مدتی در همان ابتدای کار وزارت علوم سرپرست داشت و بعد وزیر آمد، وزیر به دلایلی استیضاح شد و بعد وزیر دیگری آمد و بعد دکتر فرهادی به وزارت علوم آمد.
دکتر فرهادی هم با آنکه پزشک و انسان فرهیخته‌ای بود اما وزارت علوم را نمی‌شناخت چرا که وزارت علوم می‌بایستی علم و فناوری را توسعه دهد و بتواند اقتصاد دانش بنیان را گسترش دهد، همین‌طور مسائل فرهنگی که می‌بایستی در چارچوب بنیان‌های نظام و انقلاب باشد را سازماندهی کند. مقام معظم رهبری بارها در این خصوص به وزارت علوم و متصدیان آن تذکر داده بودند اما باید گفت متصدی نهایی آن در دولت یازدهم نتوانست آن‌گونه که شایسته است بار وزارت علوم را به سرمنزل مقصود برساند.
مهم‌تر از همه اینکه اولویت اول وزارت علوم در دولت یازدهم، اولویت علم و فناوری و جهش علمی کشور نبود بلکه مسائل سیاسی و حاشیه‌سازی‌های بسیار زیاد پیرامون آن بود که یک گپ بزرگ در روند توسعه و پیشرفت علم و فناوری ایجاد کرد و نهایتاً رشد منفی را رقم زد. به‌نظر بنده در ۴ سال گذشته به کارنامه وزارت علوم نمره قبولی داده نمی‌شود.
* عملکرد علمی وزارت علوم را با توجه به مطالبات رهبری چطور ارزیابی می‌کنید؟
وقتی ما در خصوص تولید علم صحبت می‌کنیم، تولید علم از ایده تا عمل را دربرمی‌گیرد، به‌عبارت دیگر، ایده تبدیل به مقاله می‌شود و مقاله به یک فناوری و نرم‌افزار یا سخت‌افزار تبدیل می‌گردد و در نهایت به‌صورت یک نمونه، ساخته شده و به سمت صنعتی شدن و تجاری سازی و بازاریابی و بازارسازی می‌رود؛ این یک روند در تولید علم است. یعنی اینکه علم می‌بایست به یک محصول دانش بنیان یا یک بازار خوب برای فروش تبدیل شود. این مجموعه را تولید علم و فناوری، نام می‌گذاریم.
اما در چند سال گذشته، متأسفانه تولید علم و فناوری روند مطلوبی نداشته و در این مسئله که بتوانیم از ایده به تجاری‌سازی برسیم، نتوانستیم جایگاه خود را در دنیا تغییر دهیم و جایگاه خوبی در این زمینه نداریم اما در بحث تولید علم به مقاله در پایگاه «ISI» رتبه هفدهم در جهان و در پایگاه اطلاعاتی «اسکوپوس» رتبه شانزدهم در جهان را به دست آورده‌ایم. با این حال در منطقه در «اسکوپوس» ما رتبه اول را داریم و در «ISI» رتبه دوم را کسب کرده‌ایم که اختلاف کمی با ترکیه که اول است هم داریم اما علی‌رغم اینکه تعداد مقالات ما افزایش پیدا کرده این افزایش به‌گونه‌ای نبوده که شیب رشد علمی ما شیب خوبی باشد. شیب رشد علمی کشور در ۲، ۳ سال اخیر که خطی و به‌عبارتی صفر بود و سال قبل یک مقداری تغییر پیدا کرد اما هنوز تا آن جایگاهی که باید برسیم، خیلی فاصله داریم.
* رهبری انقلاب فرموده بودند دانشگاه نباید باشگاه سیاسی شود اما با توجه به تلاش اصلاح‌طلبان برای کسب تصدی وزارت علوم در دولت به‌نظر شما این مطالبه به سرانجامی رسیده یا خیر؟
اصلاً یکی از دلایلی که وزارت علوم در ۴ سال قبل نتوانست آن‌طور که باید و شاید در خدمت نظام و انقلاب، کشور و علم و توسعه علمی کشور قرار بگیرد، همین نکته مهم بود که اولویت اول وزارت علوم به‌جای تولید و پیشرفت علم و فناوری و تحقیق، مسائل سیاسی و حاشیه‌سازی‌های سیاسی و فرهنگی بود و از این بابت وزارت علوم ضربه جدّی خورد.
حتماً دانشگاه باید سیاسی باشد؛ اصلاً دانشگاه باید جریان‌سازی‌های سیاسی را در کشور ایجاد و حمایت کند اما خودش نباید پایگاه احزاب باشد یا اینکه احزاب بخواهند از دانشگاه به تعبیری سربازگیری کنند، این رفتار درست نیست. این برای دانشگاه مفید نیست و برای کشور هم درست نیست چرا که دانشگاه خانه احزاب نیست که بخواهد چنین اتفاقاتی را به دوش بکشد. دانشگاه باید پایگاه علم و فناوری و فرهنگ باشد. اینکه آقایان اصلاح‌طلب به‌دنبال وزیر و کسب تصدی وزارت علوم باشند، مشکلی ندارد. به‌عبارتی مشکل با اصل جریان اصلاح‌طلبی نیست بلکه ما با برخی آدم‌های افراطی مشکل داریم که می‌خواهند خارج از عرف علمی، از دانشگاه‌ها استفاده شود، آدم‌هایی افراطی که می‌خواهند دانشگاه را پایگاه احزاب و گروه‌های سیاسی خود کنند. اصلاح‌طلبان افراطی که می‌خواهند دانشگاه را به پایگاه فشار علیه نظام و انقلاب تبدیل نمایند، مشکل با این افراد و طرز تفکرشان است نه خود اصل جریان اصلاح‌طلبی.
* به‌طور کلی عملکرد نهایی وزارت علوم را در طول انقلاب در دولت‌هایی که آمدند و رفتند، چطور تحلیل می‌کنید و اینکه نقاط ضعف و قوت آن با مدیریت سیاسی اصلاح‌طلبان چطور ارزیابی می‌شود؟
اگر بخواهم به این سؤال دقیق پاسخ دهم باید از دوران وزارت خودم در وزارت علوم بگویم، اما توضیح نمی‌دهم چرا که باید از عملکرد خود تعریف کنم. فقط اجازه دهید خاطره‌ای را مطرح کنم. در خاطر دارم که دولت وقت قبل‌تر از دوران ما و در یک کار سیاسی به علت نزدیکی به انتخابات، اعلام کرد که حقوق‌های اعضای هیئت علمی دو برابر می‌شود، این طرح مطرح و به گوش همه رسانده شد اما هرگز این طرح به عرصه عمل نرسید و در حد یک شعار برای مسئولان وقت آن دولت باقی ماند. وقتی هم که بنده تصدی وزارت علوم را برعهده گرفتم هیچ‌کدام از دانشگاه‌های کشور قادر به پرداخت این پول نبودند و واقعاً وزارت علوم با بحران بدی درگیر شده بود.
معاون وقت وزیر علوم عنوان کرد که اگر این مسئله را حل نکنیم، دانشگاه‌ها دچار بی‌اعتمادی نسبت به نظام و مسئولان خواهند شد لذا ما این مشکل را در صحبت با رئیس‌جمهور و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی حل کردیم و تمامی معوقات و احکام اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها پرداخت شد اما متأسفانه الان کار دانشگاه‌ها به جایی رسیده که حق‌التدریس سال گذشته‌شان را هم پرداخت نکرده‌اند چه برسد به اینکه حق‌التدریس سال جاری. لذا می‌بینیم که در یک چنین شرایطی اساتید دانشگاه‌ها در حال فعالیت هستند. اما خب امیدواریم با تمهیدات جدید رئیس‌جمهور در دولت دوازدهم، شاهد رشد خوبی در حوزه تولید علم و فناوری، جهش علمی و پیشرفت و توسعه اقتصاد دانش بنیان و حتی معیشت اساتید دانشگاه باشیم.
