وزیر نیرو معتقد است هنوز در برخی استان‌ها وضعیت قرمز خشکسالی وجود دارد و استان‌های اصفهان، فارس و بوشهر در نقطه بحران قرار گرفته‌اند لذا باید گفت که برای خارج شدن این استان‌ها از بحران نیازمند تدابیر و برنامه‌های اساسی هستیم.
در این گزارش با توجه به بحران آب در فارس، سعی در بررسی راه‌های برون رفت از بحران خشکسالی و آب در ایران را داریم.
مشکل آبی در فارس و بحث‌های مربوط به آن بسیار دنباله دار شده است و به‌نظر می‌رسد که جز یک عزم جدی و اتحاد سازمانی قابل جبران نباشد، اما جای این سوال باقی می‌ماند که درد این غول بزرگ بحران آبی با چه داروهایی قابل درمان است؟
شرایط آبی نه تنها خوب نیست بلکه بحرانی و وخیم است. این حقیقتی است که طی ماه‌های گذشته و در پی هشدارهای برخی کارشناسان و خشک شدن پی در پی سدها و تالاب‌های کشور همگی کمابیش به آن پی برده‌ایم.
باوجود سر بیرون آوردن غده خشکسالی و کم آبی، این مشکل بدون شک حاصل مدت‌ها بی توجهی و بی تدبیری در سیاست‌گذاری و مصرف این نعمت است. آب ایران اکنون در شرایطی قرار دارد که به گفته بسیاری از کارشناسان، بی اعتنایی به وخامت اوضاع آن در آینده‌ای نه چندان دور، کشور را با فاجعه زیست محیطی درگیر خواهد کرد.
در واقع بحران آبی سبب شده است تا ما با مشکل‌های جدیدی نظیر آوارگان آب (افرادی که بدلیل خشکسالی از شهرهای خود کوچ کرده اند) روبرو شویم و ما باید در همه این باورها و ارزش‌ها و اصول زندگی فعلی خود با نگاهی به آب تجدیدنظر کنیم.
سید محمدجعفر ناظم‌السادات، رئیس مرکز پژوهش‌های جوی اقیانوسی دانشگاه شیراز گفت: خشکی، کمبود آب با توجه به وضعیت هیدرولوژیکی و هواشناسی در یک منطقه خاص و با در نظر گرفتن وضعیت اجتماعی - اکولوژیکی و زمین‌شناسی آن منطقه است.
وی تصریح کرد: خشکی نوعی ویژگی دائمی آب و هوایی در یک منطقه است در صورتی‌که خشکسالی عبارت است از کاهش غیر منتظره بارش در مدتی معین در منطقه‌ای که لزوما خشک نیست. البته خشکسالی در اثر تکرار مداوم، ویژگی خاص منطقه می‌شود و می‌تواند به خشکی تبدیل شود.
این استاد دانشگاه شیراز افزود: خشکسالی از نظر علمی پدیده‌ای پریودیک است که در دوره‌ای شدت می‌گیرد و پس از مدت کوتاهی وضعیت به حالت عادی بر می‌گردد و در واقع پدیده‌ای خزنده و چرخشی است که مربوط به سیستم اقلیم جهانی است که در اقیانوس‌ها هم با گردش آب اتفاق می‌افتد.
به گفته وی، خشکسالی در استان فارس از پدیده چرخشی خارج شده است و استنباط ما از خشکسالی با استنباط علمی متفاوت است، متأسفانه خشکسالی ما دیگر قابل برگشت نیست و پدیده‌ای که امروز با آن روبرو هستیم، خشکی است.
این استاد دانشگاه با تصریح بر روند خشکسالی استان فارس گفت: دریاچه بختگان، رودخانه‌های کر، سیوند و قره آغاچ دیگر به حالت اولیه خود امکان برگشت ندارند و خشکسالی‌ها در کشور و به ویژه استان فارس با تعریف بین‌المللی خشکسالی تفاوت واضح و آشکاری دارد.
محمد سقایی، عضو مجمع نمایندگان فارس نیز طی گفتگویی با توجه به بحران آب بیان کرد: طبیعی است آبی که در چاه‌های زیرزمینی است به نسل‌های آینده هم تعلق دارد و باید استفاده بهینه از آن کرد. یکی از وظایف وزارت جهاد کشاورزی این است که کشت‌هایی که به بهره‌وری بالا و آب کم نیاز دارد، آنها را ترویج دهند. اگر کشاورزان بخواهند محصولاتی همانند برنج، ذرت و سویا که نیاز به آب زیاد دارد، کشت کنند باید اعطای تسهیلات به آنها ممنوع شود. اگر سدی در استان فارس احداث می‌شود، نمی‌شود بالادست جشن برنج‌کاری بگیرد و پایین‌دست حتی آب آشامیدنی را نداشته باشد.
وی تصریح کرد: مشاهده پهنه‌ها و نقشه‌های زمین‌های زیر سطح کشت در قبل از احداث سد و بعد از احداث سد با توجه به شرایط بحران آب در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که سطح زیرکشت در بالادست چندین برابر شده است. احداث سد در بالادست و افزایش کشت‌های بی‌رویه در بالادست و خشک‌شدن دریاچه ، باعث نابودی کشاورزان پایین‌دست و حاشیه دریاچه شده است. طبیعی است که کشاورز می‌خواهد کمتر هزینه کند و بیشتر برداشت کند. برای رعایت الگوی مصرف آب در کشت، نیازمند این هستیم که مسئولین از اتاق شیشه‌ای بیرون بیایند و به سراغ کشاورز بروند و به آنها کشت‌های مطلوب را توصیه کنند.
عضو مجمع نمایندگان فارس بیان کرد: در شرایط فعلی و با بحران موجود تولید بیشتر برخی محصولات جای نگرانی دارد. در شرایط فعلی زمانی کشاورزی می‌تواند در استان مایه افتخار باشد که مقام اول را در بهره‌وری و مصرف بهینه آب، داشته باشیم. کشاورزی در گذشته در دشت‌های مرودشت، داراب، فسا، جهرم و دیگر شهرستان‌ها رونق بسیار خوبی داشت و هم‌اکنون این رونق از بین رفته و دشت‌های بسیار زیادی در استان فارس خشک و ممنوعه شده‌اند.
سقایی گفت: برای برون‌رفت از مشکلات کشاورزی در استان در ابتدا خود مسئولین باید باور کنند که ما در استان دچار بحران آب و بی‌آبی شده‌ایم. روستاهایی که در گذشته قطب کشاورزی بوده‌اند، دریغ از اینکه هم‌اکنون آب داشته باشند و باید آب با تانکر برای آنها برده شود.
وی با بیان اینکه هنوز در بعضی از کشت‌های استان فارس روش آبیاری غرق‌آبی به چشم می‌خورد، خاطرنشان کرد: در زمان فعلی این روش آبیاری منسوخ شده است. آبی که از اعماق زمین بیرون می‌آید حتماً باید بر روی مصرف آن کنترل داشته باشیم. آبی که در زمین وجود دارد، متعلق به یک شخص نیست بلکه متعلق به بیت‌المال است. حق‌آبه رهاسازی می‌شود ولی بالادست سهم خودشان می‌دانند. متاسفانه میان وزارت نیرو و جهاد کشاورزی هماهنگی لازم وجود ندارد و ما شاهد این هستیم در وضعیت بحران آب در بالادست برنج کشت می‌شود و به پایین‌دست آب نمی‌رسد.
نگاهی که اکنون به منابع آبی کشور حاکم است این است که تا چه میزان می‌توان از آن ها سوددهی و درآمدزایی داشت. با همین هدف است که ما سلامت و حفظ تالاب های خود را به سود ناشی از کارخانه‌هایی که در کنار آنها احداث می شود، می فروشیم.
ما باید این سوال را از خود داشته باشیم که نگاه غالب مردم ما به آب و محیط زیست چیست و اینکه آیا بر اساس ارزش‌های اخلاقی و انسانی با این پدیده‌ها رفتار می‌کنیم یا خیر؟ ما باید نگاه مادی را از برخورد با آن پدیده‌ها حذف کنیم. بسیاری از ما حتی اکنون و در این شرایط بحرانی نیز بدلیل نگرانی از مسایل مادی و ریالی است که دغدغه آب و بحران کم آبی را پیدا کرده ایم نه انسانیت و اخلاق‌مداری.
بحث «قانونگذاری» به عنوان یکی دیگر از معضل‌های منتهی به بحران آب است و بسیاری تصور می‌کنند که مشکل‌های حوزه آب با خارج شدن از بخش دولتی و واگذاری به بخش خصوصی حل می‌شوند. این در حالی است که مشکل اصلی ما نقص در قانونگذاری است. تا زمانی که این نواقص وجود دارند و نظام مقررات‌گذاریِ قوی‌ای نداشته باشیم، حتی واگذاری به بخش خصوصی نیز کمکی به ما نخواهد کرد.
در واقع متهم کردن مردم، جامعه و فرهنگ در بحران آبی‌ای که امروز با آن روبرو هستیم نوعی نعل وارونه و به دور از انصاف است.
سهم مصرفیِ اندک مردم در چرخه آب به ما اجازه نمی‌دهد که آنها را در معرض اتهام قرار دهیم و از کسانی که خود قربانی سیاست های آبی غلط هستند بخواهیم تقصیر خود را پذیرفته و الگوی مصرف خود را اصلاح کنند.
اگر الگوی مصرف مردم در جایی خراب شده است، این حکمرانی غلط آب است که آن را تخریب کرده است.
بدون شک اصلاح الگوی مصرف آب باید از طریق فرهنگی صورت گیرد و با این وجود موضوع این است که بحران آب اکنون به بیماری در شرف تشنج و ورود به کمایی مرگ بار شبیه است. بدون شک نمی‌توان در این شرایط بحرانی به بیمار گفت که با تغییر الگوی تغذیه خود جلوی بحران را بگیرد. شرایط آبی کشور نیز در معرض ورود به تشنج است و ما باید از وقوع این فاجعه جلوگیری کنیم.
در واقع به نگاهی اجمالی به بحث بحران آب، آن هم نه تنها در حوزه آب شرب باید به مسائل زیست محیطی و معیشتی استان نوجه ویژه شود.
این گزارش با توجه به معضل بحران آب با نگاهی کارشناسانه در موارد الگوی کشت، خشکی تالاب‌ها، حق آبه و ... ادامه می‌یابد.
