جنس دیگری از اعتیاد

نهیب میزند که «اینجا وایسادهای چه چیزی را نگاه می کنی، زود باش برو، زود باش تا سوزنی چیزی جایی ات نزده اند». دو دل ماندهام که پیش بروم و با آنها مصاحبه کنم یا نه؛ پیرزن که میبیند مات مشغول نگاه کردن به آنان هستم نهیب میزند که برو، اینجا کسی از دست اینها آرامش ندارد. در میان دیوارهای باریک و فرسودهای که تنگ در آغوش کشیدهشان آتشی روشن کرده و دورش نشستهاند. سرِ گردونهای شکلِ پایپ، روی آتش میچرخد. زنی میان این جمع چهار نفره در هپروت سِیر میکند. پیرزن تا خیالش از بابت رفتنم راحت

نمیشود، نمیرود. فقط میگوید: «کارشان شده همین؛ بس که دست خون آلودشان را به در و دیوار مالیده اند کارمان شده خون شستن از دیوار خانه هایمان؛ خدا پایشان را از محله ما کوتاه کند».

پای معتادان به این محله از شیراز کمتر از خیلی نقاط دیگر باز شده اما تعدادشان اینجا، در محله بهارستان هم کم نیست. مثل خیلی از نقاط قدیمی مرکز شهر، اینجا هم خانههای متروکه زیادی وجود دارد و همین باعث تمرکز حضورشان در این محله شده. صدای شهروندانی که اینجا زندگی می کنند را هم کسی نمیشنود و البته، تعداد زنان هم اینجا کم نیست. زنان معتادی که به باور بسیاری از کارشناسان، در معرض انواع آسیبهای اجتماعی هستند و آسیبهای اجتماعی پرشماری هم میتوانند برای جامعه به بار بیاورند؛ و البته در بیشتر تحلیلهایی که پیرامون اعتیاد میشود، آنها که کمتر مورد توجه قرار میگیرند، زنان هستند. در ماههای اخیر که کشور را بحث موافق و مخالف پیرامون نابارورسازی زنان کارتن خواب فراگرفته تازه بحث از این هم به میان آمده که کار طرحهای کاهش آسیب به کجا رسیده که چنین طرحی دوباره مطرح میشود.

البته پرسش اینجاست که وضع، اینجا در شیراز چگونه است. هرچند اینجا در شیراز، تقریبا همه کارشناسان و مسئولان با نابارورسازی زنان معتاد کارتن خواب مخالفت میکنند و میگویند که چه بسا شاید روزی آنها هم به زندگی برگردند اما هر چه که هست، تا اینجای کار آسیبی که میبینند و آسیبی که به بار میآورند کم نیست؛ شاید از همه بدتر اینکه، هر بار از کوچه خیابانهای شهر جمع آوری شده و غربالگری میشوند، مشخص می شود که دست کم 20 درصد آنان باردار هستند؛ بیآنکه بدانند.

آیا نابارورسازی یک راهکار است؟

چه سرنوشتی میتواند پیش روی کودکی باشد که از مادری دچار به اعتیاد حاد به دنیا میآید؟ بسیاری از این نوزدان معتاد به دنیا میآیند و سرپرست مناسبی ندارند. در آینده هم، از فرزند مادری معتاد و کارتن خواب کمتر میتوان انتظار «تحرک اجتماعی و طبقاتی» داشت. آن هم مادرانی که به باور «قدرت محکم»، مسئول دفتر اعتیاد فارس در خطر دو نوع آسیب هستند؛ یکی آسیبهایی که دیگران بر آنان روا میدارند و دوم آسیبهایی که این زنان متوجه جامعه میکنند. این می شود که باردار شدن آنان حتی این نگرانی را پدید

میآورد که چه بسا تجارت نوزاد به راه بیفتد. محکم

می گوید: «گاهی چنان به زنان معتاد و کارتن خواب خشونت وارد میشود که در بیمارستان بستری میشوند. آنها همچنین در خطر آزار و اذیت قرار دارند و البته با موارد بسیاری از این دست روبرو شدهایم».این زنان اغلب از بیماریهای عفونی هم رنج میبرند. از بیماریهایی چون ایدز و هپاتیت گرفته تا بیماری هایی چون سفلیس و... . و این البته یعنی خطراتی بیشتر برای جامعه. محکم میگوید: «با مواردی چون بچه های سرراهی هم روبرو میشویم که نتیجه آسیبهایی است که متوجه این بانوان می شود».

مشکل اما این است که این بانوان به خاطر اعتیاد، از بارداری خود باخبر نمیشوند. البته مشکلات مالی میتواند آنها را به مسیرهایی بکشاند که آسیب را دو چندان کند. برای نمونه مشکلات مالی میتواند باعث شود یک زن بخواهد فرزند خود را بفروشد اما معلوم نیست این کودک از کجا سر در بیاورد؛ از آنِ خانوادهای متمول شود که آینده او را تضمین کند یا اسیر دست کسانی شود که

میخواهند کودک را بزرگ کرده و بعد برای جابجایی مواد مخدر، دستفروشی و... از او استفاده کنند. هرچند تاکنون در فارس گزارشی این چنین منتشر نشده ولی همین وضع باعث شده که در تهران و برخی شهرها کار به جایی بکشد که برخی مسئولان از نابارورسازی زنان آسیب دیده کارتن خواب سخن به میان بیاورند.

مسئول دفتر اعتیاد بهزیستی فارس میگوید: «همین چند روز پیش در جلسهای بودم که گزارش دادند 20 درصد زنانی که نیروی انتظامی آنها را جمع آوری میکند باردار هستند؛ به خاطر اعتیاد مادر، بسیاری از این کودکان معتاد به دنیا میآیند و اگر معتاد هم نشوند به این خاطر که سرپرست درستی ندارند، آینده چندان درخشانی پیش رویشان نیست».

و البته از آنجا که زایمان برخی از این زنان در محیط بهداشتی بیمارستانی انجام نمیشود، کودک مستعد ابتلا به بیماریهای عفونی مادر هم هست. مانند کودکی که در نوروز 93 وقتی عملیات جمعآوری معتادان کارتن خواب جریان داشت در بافت قدیم پیدا شد. محمدرضا ابراهیمی، دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر استانداری فارس درباره آن کودک به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید: «در سال 93 به کودکی برخوردیم که مادرش او را در همان شرایط کارتن خوابی به دنیا آورده بود؛ کودک اعتیاد داشت. یعنی معتاد به دنیا آمده بود. او را تحت درمان روان پزشکی قرار دادیم.

البته هم اکنون به خاطر راهافتادن مرکز ماده 16 و جمعآوری معتادان پرخطر در 3 سال گذشته از حجم این آسیبها به شدت کاسته شده است».البته به باور دبیر ستاد مبارزه با موادمخدر استانداری فارس، راهکار جلوگیری از آسیب بیشتر این نیست که این زنان نابارور شوند چرا که شاید روزی به زندگی برگشتند.

سهم زنانه

9 درصد مجموع معتادان را زنان تشکیل میدهند اما مشخص نیست از میان این زنان، چه شماری به بیماریهای عفونی مبتلا هستند. بیماریهایی که به خاطر تزریق مشترک و یا روابط نامتعارف به سادگی میتواند به دیگری انتقال پیدا کند و این آن آسیبی است که زنان معتاد متوجه جامعه میکنند. به عبارت دیگر، آنها از جامعه آسیب میبینند، به خود آسیب میزنند و مستعد آسیب رساندن به دیگران هم هستند اما نمیتوان انکار کرد که تقریبا همه آنها قربانی عوامل هستند که پیرامونشان وجود دارد. برای نمونه همین چند وقت پیش در آرایشگاه های زنانه در شیراز به زنان برای تناسب اندام و لاغری، مصرف شیشه پیشنهاد می شد. این البته تنها یک شایعه عوامانه نبود و کار به جایی رسید که ستاد مبارزه با مواد مخدر به سرعت دست به کار شد تا از آسیب بیشتر کاسته شود. اما زنی که معتاد شود و معتاد بماند، این خطر را دارد که به دیگران هم بیماریهای عفونی را منتقل کند؛ چه اینکه دکتر مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت دولت دهم که برای نخستین بار به صراحت درباره زنان در معرض آسیب سخن گفت، هشدار داد که بیشتر زنان خیابانی به بیماریهایی چون ایدز و اعتیاد مبتلا هستند. -البته باید به یاد داشت که ایدز و هپاتیت تنها بیماری افراد معتاد نیستند- مسئول دفتر اعتیاد بهزیستی فارس میگوید: «یادمان باشد که یک فرد معتاد، افراد دیگری را هم معتاد می کند این است که باید به فکر راهکاری برای رویارویی با این وضع بود».

البته محکم هم با نابارورسازی زنان و مردان معتاد، کارتن خواب و آسیب دیده موافق نیست. او هم می گوید که شاید این مردان و زنان روزی به زندگی برگردند. این سخن شاید پر بیراه هم نباشد. راهکار اعتیاد، درمان است و پیشگیری از اعتیاد افراد سالم جامعه. به ویژه افرادی که مستعد آسیب هستند اما شاید ناامیدی از مبارزه با اعتیاد است که برخی مسئولان را به این نتیجه رسانده که دست کم برای کاهش معضلات اجتماعی بیشتر همچون خرید و فروش نوزاد، تولد نوزادان معتاد و... دست به چنین شیوه ای می توان زد.