؛ دریادداشت قبلیبه چاپ های مختلف دیوان حافظ و دلائل اختلاف در نسخه‌های مختلف آن اشاره کردیم. در ادامه یکی دیگر از چاپ های معتبر دیوان حافظ را معرفی می کنیم.
(گفتیم که بهترین چاپ ها غنی / قزوینی، خانلری، سایه، عیوضی، نیساری اند) در آن نوشته، توضیح داده بودیم که این تصور که بعضی می پندارند، دیوان حافظ یا شاهنامه، بعد از انقلاب سانسور شده، غلط است، و البته باید گفت که در شکل گیری این تصورات، نباید نقش برخوردهای سلیقه‌ای بعضی متولیان ناآگاه در وزارت ارشاد را نادیده گرفت، این متولیان در برخی از موارد دست به سانسور مطالبی زده‌اند که باعثتعجب جامعه شده است.
همین چندسال پیش یکی از این متولیانِ ممیزی دستور داده بود که بخشی از خسرو وشیرین نظامی در یکی از چاپهای انتشاراتِ پیدایش را حذف کنند و این مسئله باعثجنجال و آبروریزی شد. خسرو و شیرین هزاران بار پس از انقلاب بدون هیچ گونه حذفی، منتشر شده است و دستورِ یک متولیِ ناآگاه درنهایت تنها خوراک خبری مخالفان را تامین کرد و البته اعتماد مردم به دستگاه های نظارتی وزارت ارشاد را هم تا اندازه زیادی سلب کرد.
دیوان حافظ، تصحیح دکترپرویز ناتل خانلری، دوجلد، انتشارات خوارزمی
دکترخانلری ابتدا در سال ۱۳۳۷، صدوپنجاه غزل حافظ را جداگانه تصحیح و چاپ کرد، و پس از آن در سال ۱۳۵۹ کلِ دیوان حافظ را به چاپ رساند.(تا پیش از مرگ نیزدر چاپ های بعدی، باز اصلاحاتی در این چاپ توسط ایشان اعمال شد) این کتاب دوجلد است؛ در جلد اول غزل های حافظ، و در جلد دوم قطعات و رباعیات و شعرهای مشکوک و منسوب به حافظ و نیز بعضی توضیحات لغوی آمده است. ایشان در این چاپ از نسخه هایی از دیوان حافظ نیز بهره جست، که در اختیار مرحوم قزوینی نبود و بعضی از ایرادات چاپ قزوینی، غنی را نیز برطرف نمود. مثلاً در چاپ غنی قزوینی این بیت با این صورت آمده است؛
بودآیا که در میکده ها بگشایند گره از کار فروبستۀ ما بگشایند
در خانلری چنین آمده است؛
باشد ای دل که در میکده ها بگشایند…
استاد ابوالحسن نجفی در همان سالهای انتشارِ این کتاب مقاله ای درمعرفی آن نوشتند و گفتند که «باشد ای دل..» را هم می توان پرسشی خواند، و هم خبری، ولی «بود آیا» فقط با لحنِ پرسشی قابل خواندن است، و بنابر این چون این صورت محتملِ ایهام است، از ضبط قزوینی بهتر است.
یار اگر ننشست با ما نیست جایِ اعتراض پادشاهی کامران بود، از گدائی عار داشت
مصراع دوم در چاپ خانلری این گونه آمده است؛
پادشاهی کامران بود، از گدایان عار داشت
که این ضبط هم به دلیلِ موسیقیِ کامران / گدایان و هم این که در مصراع اول گفته «ننشست با ما» بهتر از ضبط قزوینی است.(یعنی با ما گدایان ننشست)
این موارد، در این چاپ باز هم نظایر فراوان دارد، هرچند بعضی تغیرات هم در چاپ خانلری هست، که حافظ شناسان آن را نپسندیدند، و همان ضبط های قزوینی را ترجیح دادند و به همین دلیل است که به طور قطع نمی توان حکم به برتری یکی از تصحیح های دیوان حافظ به دیگران داد. البته باید اضافه کنم که چنین نیست که این استادان این تغیرات را از پیش خودشان ایجاد کرده باشند، منبع آنها نسخه های کهنی است که در اختیار دارند، و هریک به دلایلی یکی از آنها را بر می گزینند.
چاپ خانلری خصوصیت دیگری هم دارد که شاید برای بعضی از مخاطبان مهم باشد؛ در این چاپ درهر صفحه تنها یک غزل درج شده است(در صفحۀ مقابل، اختلافات نسخه های دیگری که در اختیار دکترخانلری بوده، آمده است و ایشان نشان داده که هرکدام از این نسخه ها چه تفاوتی با متنِ برگزیدۀ دیوان دارد) چون بعضی دوست دارند برای فال گرفتن، در هرصفحه فقط یک غزل باشد، تا دیگر برای انتخاب غزل مورد نظر تردیدی نداشته باشند، به اضافه این که در چاپ غنی، قزوینی بعضی از غزل ها در صفحات سمت چپ قرار می گیرند، که عملاً از دایرۀ تفأل خارج می شوند، هرچند امیدوارم که رجوع به دیوان حافظ برای آشنائی با فکر او و
لذت بردن از شعر او باشد، نه فال گیری و رمالی!
در یادداشت های بعدی، دیگر چاپ های معتبرِ دیوان حافظ را هم معرفی خواهیم کرد....
