دومین نشست بررسی ادبیات داستانی دفاع مقدس در قالب نقد کتاب سوران سرد نوشته جواد افهمی، عصر یکشنبه ۲۲ خرداد با حضور سرهنگ حسن رسولی منفرد، معاون ادبیات و انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، محمدرضا سنگری، احمد شاکری و نویسنده کتاب در ساختمان ستاد مرکزی راهیان نور برگزار شد.

به گزارش مهر، سنگری در این نشست گفت: سئوال مهمی که مطرح است درباره وجود ادبیات انقلاب و دفاع مقدس است. چون برخی هنوز روی هستی ادبیات انقلاب و دفاع مقدس حرف دارند. پاسخ مشخص این پرسش این است که نمی‌شود انقلابی رخ بدهد و تحولات عظیمی در یک کشور رخ بدهد، اما در عرصه ادبیات آن کشور تغییری حاصل نشود. انقلاب هم دید مردم را عوض کرد و هم جریان جدیدی پیش روی آنها گذاشت.

وی افزود: پس ادبیاتی به وجود آمد که در آغاز ممکن است برای نامگذاری‌اش سردرگمی وجود داشته باشد. هویت ادبیات انقلاب با ادبیات دفاع مقدس گره خورده است؛ چون این دو واقعه بلافاصله و پشت سر هم رخ دادند. نثرهای ادبی، خاطرات و شعرهای این دو ژانر ویژگی‌های مشترکی با یکدیگر دارند. یکی از این ویژگی‌ها شتابزدگی و دیگری فاصله کم میان خلق اثر تا عرضه آن است. از این جهت آثار این دو ژانر مانند آثار دوران مشروطه می‌مانند.

این نویسنده دفاع مقدس ادامه داد: آثار دهه ۶۰ حالت شعارگونه و تهییج اجتماعی داشتند و با دقت به آهنگ واژه‌ها می‌توان به این موضوع پی برد. با مطالعه کتاب «سوران سرد» افهمی حیرت کردم. تصورم این بود که نویسنده باید پیش از این در زمینه داستان دفاع مقدس آثار زیادی داشته باشد و در این زمینه چیره‌دست باشد، اما متوجه شدم این اولین داستان افهمی در این ژانر است. قلم افهمی نشان می‌داد یا این نویسنده در این زمینه زیاد نوشته و یا تامل زیادی در آثار دفاع مقدس داشته است.

سنگری گفت: نکته مهم این که نسل ما نسلی نیست که فرصت مطالعه داشته باشد و فرصت این را ندارند که پشتوانه تئوریک و نظری این ژانر را مطالعه کنند. از این جهت پشتوانه مطالعاتی ضعیف است. با گذشت چند سال از انقلاب و شروع جنگ، ما هنوز نظریه‌پردازی در این زمینه وجود نداشت. کم کم و با گذشت سال‌ها جلسات نقد مشترک برپا شد و به نظرم دهه ۸۰ اوج بالندگی ادبیات داستانی دفاع مقدس بود.

نویسنده کتاب «سوگ سرخ» افزود: گفته می‌شود رمان‌های دفاع مقدسی دهه ۸۰ بعد تقدس را رها کردند، اما معتقدم تقدس در ذات موضوع دفاع مقدس نهفته است. افهمی هم با این که نخواسته رمانش تقدس‌گرا باشد، در برخی از مقاطع رمانش خواسته یا ناخواسته این موضوع را گنجانده است. مثلا شخصیت جالب سینا یکی از شخصیت‌های مقدس کار است. البته توجه کنیم که هر دفاعی مقدس نیست و واژه مقدس در قلمرو دین معنی می‌پذیرد.

در تقدس و رعایت تعادل افراط نشود

وی ادامه داد: یکی از کلماتی که در توصیف «سوران سرد» به ذهنم می‌رسد، خیانت است. چون شرح حال عده‌ای که خیانت کرده‌اند در آن آمده است. در شرایط فعلی از دوستان داستان‌نویس توقع نمی‌رود که مرتب از تقدس و موضوعات مقدس بنویسند، اما تولید اثر، مانند آن دوستمان نشود که در سه‌گانه سینمایی‌اش طوری عمل کرد که گویی جوّ جبهه‌ها به کل در دست انسان‌های ناباب و با تیپ‌های خاص بوده است. که این نوع برخورد، نوعی خیانت است. افهمی آن بُعد مقدس را در کارش پیاده نکرده است، ولی به ناچار با شخصیت سینا، این موضوع در کتابش مطرح شده است.

سنگری درباره جذابیت‌های کتاب «سوران سرد» گفت: افهمی نتوانسته از جذابیت شخصیت سینا فرار کند. وقتی قصه تمام می‌شود، نمی‌توانی آن را رها کنی و درگیرت می‌کند. داستان یک رسوب از یک چهره دفاع مقدسی در ذهن مخاطب به جا می‌گذارد. رمان «سوران سرد» یک رمان دهه ۸۰ است و رنگ و بوی رمان‌های دهه ۶۰ را ندارد. این رمان حداقلی دفاع مقدس در پرداخت است؛ نه حداکثری.

کتاب به ویرایش جدی نیاز دارد

نویسنده کتاب «یادهای سبز» گفت: یکی ازنقایص کتاب این است که پایان‌بندی‌اش خیلی فشرده است. فصل‌بندی‌ها هم بسیار در هم ریخته است. به نظرم کتاب از این حیثبه یک ویرایش جدی احتیاج دارد. ضربات پی در پی سینمایی و تصویری است. جز تصویر اول که به نظرم ایراد سینمایی دارد. این کتاب، بسیار اکشن و زنده است و نثر زیبایی دارد.

احمد شاکری نیز در این نشست گفت: توصیف، مهم‌ترین عنصر این داستان است. شخصیت سهراب تا حدودی راوی داستان است و فلاش‌بک‌ها به عهده اوست. همه ۲۰ شخصیت داستان، متهم به خیانت می‌شوند. بخشی از داستان به نیازهای انسانی و بخشی به ارزش‌های الهی می‌پردازد.

به اشتباه فکر کردیم عمق دفاع مقدس، «نخل‌های بی‌سر» است

وی گفت: دلیل اینکه ادبیات دهه ۶۰ ما به اتمام رسید این نبود که حاجی و سید تمام شدند، بلکه این دوره ادبی به این علت تمام شد که با اشتباه فکر کردیم عمق دفاع مقدس، نخلهای بیسر و عشق سالهای جنگ است. به نظرم در این کتاب هم به ساحت تقدس نزدیک نمیشویم چون بدبینی در مفهوم کار وجود دارد.