نشست «مقتل و روایت ادبی» با سخنرانی زهرا حیاتی استاد زبان و ادبیات فارسی و نیره دلیر عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی صبح امروز (23 آبان ماه) به مناسبت اربعین حسینی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
در ابتدای نشست نیره دلیر با اشاره به برخی نشانه‌های مؤمنان توضیح داد: در زیارت اربعین سفارش‌های زیادی در منابع حدیثی و تاریخی صورت گرفته است ابتدا پاسخ دهیم که چرا توصیه به زیارت امام حسین(ع) در اربعین صورت گرفته و چرا برای امام حسین(ع) اربعین درنظر گرفته شده است؟
وی در پاسخ این پرسش‌ها گفت: در کتب تاریخی برخی حوادث مختلف برای زیارت اربعین ذکر شده از جمله ورود جابربن عبدالله انصاری که صحابه پیامبر و نخستین کسی است که نائل به زیارت امام حسین می‌شود و پس از شهادت ایشان از مدینه حرکت و روز چهلم به مزار مقدس حضرت می‌رسد در روایت دیگری ورود کاروان اسرا و در روایت دیگری برخورد این جابر و کاروان اسرا ذکر شده است حال برخی این حوادث است ممکن است رخ داده باشد یا خیر، اما درباره ورود جابر تواتر بهتری وجود دارد.
دلیر در ادامه افزود: ریشه اربعین در عاشورا نهفته است اگر می‌خواهیم فداکاری امام و سایر مصائب را مطرح کنیم همه ریشه در حادثه روز دهم محرم دارند بنابراین باید از منظر دیگری به فلسفه اربعین نگاه کنیم. روز اربعین علاوه بر تکامل و مسائل مربوط به چهلم نمایانگر یک جور تأخیر و عقب ماندن از کاروانی است که در دهم محرم یک عرصه‌ای را در زندگی بشر گشود و شاید هرگز دیگر تکرار نشود.
وی درباره پیاده روی برای اربعین گفت: ما به طور مستقیم در روایات در این باره چیزی نداریم اما غیر مستقیم از امام صادق (ع) نقل شده که در ازای هر گام حسنه‌ای می‌گیریم خود جابر معروف است که او با پای پیاده از مدینه حرکت کرده است و در دوره‌ای این کارها انجام می‌شد که زیارت امام حسین تاوان بسیار سنگینی داشت.
دلیر همچنین یادآور شد: انشاءالله این پیاده روی که می‌تواند پیامدهای بسیار پرباری از این قیام جهانیان داشته باشد، تداوم داشته باشد. حوادث عاشورا از همان ابتدا مکتوب شده ما در هر دو سپاه وقایع نگار داشتیم که اینها به دست مختار هم رسید و باعث تسویه حساب شد. معروف ترین نگارشی که شده 158 ق.است توسط ابی مخنف نگاشته شده که البته مستقیم باقی نمانده بلکه در آثاری مثل طبری قید شده بنابراین تمام گزارش ابی مخنف به نوعی در کتاب طبری ذکر شده است.
3 گونه مقتل شناسی
زهرا حیاتی درباره طرح خود برای امام حسین(ع) گفت: این طرح حدود دو هفته است که تصویب شده و انگیزه ورود من به این طرح فاجعه مداحی است.
وی در ادامه افزود: درباره تفاوت مقتل و روایت ادبی گفت: ما درباره مقتل ها با تداخل ادبیت ـ تاریخیت مواجه هستیم بررسی نسبت این دو نتایجی به ما می‌دهد که نشان از بی توجهی گذشته ما دارد. آنچه را در پژوهش پژوهشگران تاریخ دیدم که طرح بحث از تقابل درایت و روایت شده آنچه گزارش‌ای تاریخی واقعه کربلا نشان می‌دهد ظاهرا تفاوت است بین روایت پردازی‌های مقتل نویسان و درایت های تاریخی آنها.
حیاتی با اشاره به کتب مقتل شناسی گفت: سه گونه مقتل را می‌توان شناخت گونه اول مقتل‌هایی که گزارش منسجم و متقنی از واقعه عاشورا ارائه کرده‌اند یا مدعی آن هستند اینها معمولا به موارد فرابشری توجه زیادی ندارند و گزارش وقایع به نقل از شاهدان حادثه بدون واسطه گفته می‌شود. گونه دوم رویکرد داستانی به تاریخ عاشورا یا رویکرد عرفانی و فرابشری به وقایع عاشورا دارد و در این گونه گزارشها با تعابیری همسو با ذوق به شیعه ارائه می‌شود.
وی همچنین گفت: گونه سوم توجه زیادی به حوادث خارق العاده دارد و مسائل حاشیه‌ای و کم ارزش را می‌پردازند و حتی ممکن است قیام امام را تخطئه کنند اگر وجه تاریخی را از داستانی تفکیک کنیم بیشترین حوزه نوع زمان بندی روایت‌ها است.
حیاتی یادآور شد: اگر گزارش‌های مربوط به عاشورا با دیگر گزارشها مقایسه شود می‌بینیم که بزرگ نمایی و شرح و بسط زیاد درباره عاشورا و روایت آن داریم.
