سریال حضرت موسی(ع) چه زمانی کلید می خورد؟

هنوز خاطره‌های بسیار از مجموعه‌ای قرآنی در ذهن‌ها مانده است، خاطراتی که بعضاً آموزنده هستند و انسان را به کمال خود نزدیک می‌کنند. «یوسف پیامبر»؛ سریالی که چند سالی از پخش آن برای اولین‌بار در تلویزیون می‌گذرد و نه‌تنها در ایران بلکه در کشورهای اسلامی طرفداران بسیاری دارد، سریالی که سازنده اصلی آن یک سالی است که روی در نقاب خاک کشیده است. فرج‌الله سلحشور، شخصی که اول زندگی‌اش با قرآن آغاز شد و دست آخر هم نفسهای آخر را در فضای داستان حضرت موسی‌(ع) استشمام کرد؛ داستانی که همواره به‌دنبال ساخت آن بود. در آخر هم زمانی دعوت حق را لبیک گفت که فیلمنامه این داستان را به پایان رساند و آن را در دست یار قدیمی خود گذاشت، شخصی که سالهای سال همراه با سلحشور کار کرد و با آنکه خود کارگردان بزرگ سینمای ایران است لحظه به لحظه کنار سلحشور بود؛ جمال شورجه، مردی خستگی ناپذیر که کنار سلحشور موی سپید کرد و حال هم وارث آخرین فیلمنامه سلحشور است.

چند وقتی است که آغاز مراحل ساخت مجموعه «حضرت موسی(ع)» شتاب بیشتری پیدا کرده است و روز به روز به مرحله فیلمبرداری خود نزدیک‌تر می‌شود، به همین بهانه با جمال شورجه درباره مراحل ساخت این پروژه سینمایی و تلویزیونی به گفت‌وگو نشستیم که قسمت اول آن چندی پیش منتشر شد، در ادامه بخش دوم این گفت‌وگو را مشاهده می‌کنید:

مرحوم سلحشور برای پروژه «موسی کلیم الله» اصطلاح بزرگترین پروژه فیلم­سازی کل جهان را به کار برده‌اند، این بزرگترین پروژه فیلم­سازی کل جهان، به چه شکل است؟ چه قابلیت­‌هایی دارد که این فیلم را متمایز می­‌‌کند با بزرگترین فیلم­ها و پروژه­های سینمایی جهان؟

 داستان حضرت موسی(ع) هم  در قرآن آمده، هم در  تورات و کتابهای دینی و مرجع دیگر، به همین‌خاطر مورد توجه بسیاری از فیلم‌سازان جهان شده است. کما این که بسیاری از فیلمسازان درباره این موضوع حدود 70 یا 80 فیلم، سریال و انیمیشن ساخته‌اند. همین فیلم آخر هم «اگزدیوس» بود که کار کردند. در تحقیقاتی که درباره فیلم و سریال‌هایی که درباره حضرت موسی(ع) ساخته شده، داشتیم، متوجه شدیم که کشور برزیل که تولیدات بسیار کمی در عرصه فیلم و سریال دارد حدود 160 سریال درباره داستان حضرت موسی(ع) ساخته است. چکیده‌ای از این فیلم را ما گرفته و مشاهده‌ کردیم تا از سبک روایت داستانشان استفاده کنیم.

داستان حضرت موسی(ع) با آن معجزاتی که اتفاق می­‌افتد، با آن خیر و شری که مقابل هم قرار می­‌گیرند، جبهه فرعون یک طرف، جبهه حق یک طرف که جناب موسی(ع) باشد، به هر جهت داستان جذابی است برای بسیاری از فیلمسازان است. آقای سلحشور این اصطلاح را به کار بردند اما با تحقیقاتی که انجام دادیم و پیدا کردن آن سریال 160 دقیقه‌ای دیگر پروژه فیلمسازی ما بزرگترین پروژه فیلمسازی جهان نیست.

 شاید محتوایی باشد.

حتماً همینطور است، بعد از بنی­‌اسرائیل هم کار کرده است، تمام اینها هم قصه­‌های توراتی است، قصه­‌های به عبارتی التقاطی توراتی است از زندگی پیامبر و نوعاً هم کتاب هم چاپ کردند و اینطور هم که نیست که فقط فیلم باشد، کتاب­های متعدد، فرزند نیل و غیره، خیلی کار شده است، از بزرگترین داستا­­ن نویسان هاوارد فاست بگیرید و غیره راجع به ایشان نوشتند، فیلم­هایی هم ساخته شده است، یعنی همه نگاه، نگاهِ توراتی است، البته در تورات به جزئیات بسیاری از زندگی حضرت موسی(ع) پرداخته شده است. شاید یکی از دلایلی که به این داستان به صورت جامع در تورات پرداخته شده است، آن باشد که یهود حضرت موسی‌ را پیامبر خود می‌داند به همین علت در کتابشان مفصل به آن پرداخته شده است. اما در فیلمهایشان عمداً حضرت موسی را به اندازه یک انسان را عادی پایین آورده‌اند و قداست آن حضرت را از بین برده‌ و از آن حالت معصومیت که ما اعتقاد داریم کاملاً به دور کرده‌اند تا جایی رساندند که با خدا کشتی می­‌گیرد و خدا را اندازۀ یک پسربچۀ 10،11 ساله کرده‌اند که با هم کشمکش و دعوا دارند، آخرش هم خدا به او می­‌گوید از دست تو کاری ساخته نیست، بلاتشبیه، می‌گوید تو بی­عُرضه­‌ای، من خودم درستش می­‌کنم، حالا از آن به بعد خودش عذاب­‌ها را نازل می­‌کند بر فرعون.

از این باب که اولین اثر قرآنی و شیعی در دنیا راجع به حضرت موسی دارد کار می­‌شود، یک چیز منحصربه­‌فرد و ویژ­ه­ای است، البته یک فیلم هم ساخته شد، آقای حسن هدایت کار کرد، بقره را، فیلم سینمایی سالها پیش کار کردند، یک گوشه­‌ای از زندگی حضرت موسی بود به خود حضرت موسی پرداخته نشده بود که فقط ماجرای بقره را کار کرده بودند.در قرآن بیشترین آیات درخصوص پیامبران در مورد حضرت موسی(ع) است، حدود یک ششم آیات قرآن درخصوص حضرت موسی(ع) و بنی­‌اسرائیل است، حدود هزار آیه که ما کتاب کردیم، یک کتاب مستقل و جدا، آیاتی که مربوط به حضرت موسی(ع) است و بنی­‌اسرائیل در سوره­‌های مختلف، یک کتابچه چاپ کردیم که خودش یک منابعی است که البته بعضی جاها تکرار می­‌کند ولی نوع تکرارش متفاوت است، مثلاً در سوره بقره شما می­‌بینید که یک طور مطرح می­‌کند و در سوره طه یک طور دیگری مطرح می­‌کند، یا یک تکه­‌هایی را در سوره­‌های مختلف مطرح می­‌کند ولی به هر جهت اهمیت این پیامبر بزرگوار که بین پیامبران یک دُردانه­‌ای است برای خداوند و هر چه هم از خداوند می­‌خواهد، خداوند به او می­‌دهد و کلیم­‌الله است و تنها پیامبری است که با خداوند کلامی و مستقیم ارتباط برقرار می­‌کند، رابط نیست که بیاید با ایشان ارتباط برقرار کند.

این نگاه را به گفته مرحوم سلحشور داشته باشیم. کاملاً این قصه قرآنی و منحصر به فرد است و قطع به یقین هم اگر کلیمی­ه‌ای عزیز هم این فیلم را ببینند، تصدیق خواهند کرد و چه بسا ما خیلی پیامبر را قدیس نشان دادیم، قدیسی که بوده، البته به سمت اسطوره و اساطیر نرفتیم که در آن دروغ باشد، تمام بر مبنای واقعیت است، این تذکری بود که آیت الله مکارم شیرازی به ما دادند، فرمودند این قصه خیلی زمینه این را دارد که در آن اسطوره پردازی بکنید، اساطیری با آن برخورد بکنید، دروغ بیاید در آن، بخواهید پیامبر را مدام بزرگ بکنید، جا هم دارد، بعد مدام تخیل را در آن وارد بکنید.

اشاره آخری که آقا داشتند همین بحث بود که هالیوود در این زمینه کار کردند ولی آوردند پیامبر را چه در رمان­هایشان، چه فیلم­هایشان و چه کتا­ب­هایشان، در حد انسان معمولی که نهایتش طالب قدرت است و با فرعون مبارزه می‌کند برای قدرت، تنزل دادند، درحالی که ایشان یک حکم الهی است دارد انجام می­‌دهد، یک تکلیف الهی به گردن گرفته است، اصلاً نگاه به قدرت ندارد، اصلاً می­‌رود به بیابان و اذیت و آزار می­‌شود اصلاً نگاهش به قدرت بود همان­جا می­‌ماند دیگر.

شاید یکی از کلیدی­‌ترین صحنه­‌های داستان حضرت موسی(ع) جدا از بحث شکافته شدن دریا که در آن هم اختلافات بسیاری وجود دارد، آن قسمتی است که حضرت موسی بالای کوهی می­‌رود با خود خدا مستقیماً صحبت می­‌کند کما اینکه همان اِگزدوس که فرمودید خداوند را چهره یک بچه نشان داده است، شما این صحنه را چگونه می­‌خواهید به تصویر بکشید و چه دیالوگ‌هایی را در آنها به کار خواهید برد؟

 ما خداوند را که قاعدتاً نمی­‌بینیم، این موضوع وجه مشترک ما با همۀ این کتابها است، یعنی به شکل درختی که آتشی است، کلام خداوند از آن طریق شنیده می­‌شود، آنجا هم که خدا را نشان نمی­‌دهد و اشاره می­‌کنند من خداوند هستم که با تو صحبت می­‌کنم، ما اصلاً قرار نداریم خداوند را نشان بدهیم در این فیلم، صدایی شنیده می­‌شود، حالا اینکه صدا را ما چگونه بیاوریم، قاعدتاً باید صدا را بیاوریم که متمایز از سایر صداها باشد. باید  مقداری روی این قضیه کار کنیم، یک مقدار بنشینیم با علما صحبت کنیم و مشورت بگیریم که ما صدای خداوند را مانند صدای شخص بیاوریم، شاید یک مقدار به لحاظ ترفندهای صدا روی آن کار بکنیم ولی به هر جهت یک شکل انسانی به آن دادیم، شاید بیاییم باز آنجا سکوت اختیار بکنیم، به حالت بیانی ولی در واقع حتی خود حضرت هم سکوت می­‌کند ولی ارتباط کلامیِ معنوی دارند با همدیگر، شاید گفتگو لب نزنند ولی گفتگویی حاصل شده است، گفتگو شده بین خداوند و حضرت موسی، باید یک مقدار روی این کار بکنیم، اگر هم صدا را کار بکنیم، اگر خدابیامرز آقای سلحشور زنده بود، از صدای خوش استفاده می‌کردیم  کما این که در سریال حضرت یوسف نیز از صدای مرحوم سلحشور استفاده کردیم چرا که صدای پرطنین و خوبی داشتند که همین الان در قصه­‌های تبیان هم آیه قرآن اول فیلم را ایشان خودش دکلمه کرده و خوانده، حالا صدایی که ما بیاییم مابه­‌ازای بیرونی، باید یک مقدار صداسازی بکنیم اگر بخواهیم استفاده کنیم. این موضوع  یک کار کارشناسی است که مُلای خودش را می­‌خواهد. می‌­توانیم با نوع دیگری بیان کنیم اصلاً صدایی ما نشنویم ولی گویی صدا دارد از آسمان می­‌آید، بعضی جاها دیدیم یک فرشته­ای دارد صحبت می­‌کند، یک صدای پرطنین و یک مقدار کار شده و پرداخت­ شده بیاید. این معجزاتی که وجود دارد، من را نخواهید دید، چون درخواست می­‌کند که من می­‌خواهم شما را ببینم، خودش هم نمی­‌خواهد ببیند، خودش که دیگر اینقدر ایمان دارد به خداوند، 70 نفر بنی­‌اسرائیلی که با خودشان بردند، می­‌خواهند خدا را ببینند، فشار به حضرت موسی(ع) می­‌آورند که می­‌گویند ما می­خواهیم ببینیم، می­‌گویند مگر صدایش را نشنیدید؟ می‌گویند بله ولی می­خواهیم او را ببینیم، اینقدر فشار می­‌آورند که حضرت مجاب می­‌کنند که از خداوند بخواهد خودش را نشان بدهد، به رویت دربیاید، که خداوند می­‌گوید نه شما نمی­‌توانید ببینید، ولی نگاه به آن کوه کنید، بعد انفجاری در کوه حاصل می­‌شود، متلاشی می­‌شود و تبدیل به یک تپه کوچک می­‌شود، این آیات خداوند است، نشانه­‌هایی، مانند عصا و معجزاتی که اتفاق می­‌افتد، اینها آیات و نشانه­‌های خداوند است که هیچ­وقت ما خود خداوند را نمی­‌توانیم نشان بدهیم.

یعنی در این سریال جلوه­‌های ویژه خیلی به چشم می‌­آید یعنی تبدیل شدن عصا به مار به قول شما می­‌شود با یک کات انجام شود، یکدفعه عصا غیب شود و یک مار روی زمین باشد ولی این تبدیل است، این خشک شدن دریا این چیزهاست که به کار وجهۀ سینمایی بیشتری می­‌دهد.

شورجه: در روایت­ها ما داریم این تبدیل شدن سه نوع مار است، یک بار زمانی که خداوند در کوه طور به موسی اشاره می­‌کند که عصایت را بینداز که تبدیل به مار می­‌شود که آنجا حتی حضرت موسی می­‌ترسد و عقب­ نشینی می‌کند که خداوند می­‌گوید در محضر ما کسی نباید بترسد، این یک اندازه مار است که ما در روایت داریم، یک اندازه ماری است که به فرعون نمایش می­‌دهد، آنجا که می­‌آید نزد فرعون، آنجا اندازه­‌اش با قبلی فرق می­‌کند، خود همین هم معجزه است، یک بار دیگر هم عصا را می­‌اندازد که با ساحرها مقابله کند، وقتی آنها عصاهایشان را انداختند و مار می‌شود، حضرت موسی عصایش را می‌اندازد و به مار بزرگتری تبدیل می­‌شود که همه آنها را می­بلعد و روایت ما داریم که یکی از ساحران که نابیناست، از فرد بغل­دستی­‌اش می­پرسد که شما ببینید اینکه می­‌خورد از گلویش پایین می­‌رود و برجسته می­شود؟ بعد می­‌گویند بله دارد می­‌رود پایین و حلقوم او را می­‌بینیم و برجستگی­های حلقومش مشخص است و می­‌گوید این دیگر جادو و سحر نیست، چون سحر آنها به قول معروف چشم­بندی است، تصرف می­‌کنند، یک مقطع و یک زمانی را، مخاطبی هم که نگاه می­‌کند تصور می­‌کند این عصا مار شده است.

 

قاعدتاً ما جلوه­‌های ویژه خاصی خواهیم داشت، ما برآورد کردیم هزار دقیقه جلوه ویژه در این فیلم داریم. هزینه‌های جلوه‌های ویژه هم بسیار سنگین است. در حال حاضر در حال مذاکره با چند دفتر ساخت جلوه‌های ویژه هستیم ولی هنوز با هیچکدام به تفاهم نرسیده‌ایم.

اگر ما زیرساخت­های توزیع آن را درست بکنیم که برای آن هم فکر کردیم، قطعاً به سوددهی خواهد رسید، این اواخر با آستان حضرت علی­‌ابن­‌موسی­‌الرضا صحبت کردیم که روی این قضیه سرمایه­‌گذاری کنند، شما تصور کنید ابتدای این سریال که دارد در بسیاری از شبکه­‌های دنیا دارد پخش می­‌شوند، بنویسند آستان علی­‌بن­ موسی(ع) تقدیم می­‌کند، موسی­‌کلیم­‌ الله، چه تبلیغی می­‌شود! همین اسم آورده شود دیگر لازم نیست، موسی کلیم­‌ الله پیامبر قوم یهود است، قوم مسیحی­ها است، البته پیامبر اولوالعزم ما هم است، این چه تبلیغی است؟! سایر سودها و مسائل مادی­اش را حساب نکنید، به لحاظ معنوی فقط ببینید چه تبلیغی می­‌شود برای آستان حضرت علی­ بن­ موسی­ الرضا.

 پاسخ­شان چه بود؟

دارند کار می­‌کنند یعنی اتفاقاً خیلی برخورد خوبی کردند البته ما نهادهایی داریم، صفر تا صدش با ماست، فقط مقام رهبری به ما اجازه بدهند، ما می­‌آییم وسط و هیچ مشکلی نداریم، چون یکسری کارشناسی کردند دیدند این کار به سوددهی می­‌رسد و سود بالایی هم دارد، همین پخش آن را بدهیم به تلویزیون خودمان، تیزرهای وسط این پروژه را بگوییم برای ما، یعنی من سرمایه­‌گذاری کردم به تلویزیون می­‌گویم این فیلم را می­‌دهم به شما پخش کنید، تبلیغات وسط آن برای ما، خود تلویزیون مخالفت می­‌کند، می­‌گوید تبلیغات. می­‌خواهید دو برابر پولی که هزینه کرده­‌اید به دست بیاورید؟! این تبلیغاتش چقدر می­‌تواند درآمدزا باشد برای هر نهادی که بخواهد سرمایه‌گذاری کند.

 آماده کلید زدن هستید؟

نه آمادگی نداریم، برآوردی که شده اینطور نیست که تمام برآورد همان زمان انعقاد قرارداد به جیب تهیه­‌کننده برود، اینطور نیست، 5 سال طول می­­‌کشد، 3 سال فیلمبرداری دارد، یکسال پس­‌تولید و پیش­‌تولید داریم و طی این 5 سال باید این پول تزریق شود به پروژه، بنابراین نهاد ذی نفع‌اش در مبحث سرمایه­‌گذاری راحت می­‌تواند این را تامین کند، ما وقتی توجیح اقتصادی این را درآوردیم دفترچه برای آن درآوردیم، در واقع درآمدهای داخلی، خارجی، جانبی و غیره، خیلی بیشتر از اینها، ما همین الان آمادگی این را داریم که وام این کار را بدهند، خودمان خصوصی این کار را انجام دهیم و بخش خصوصی گفته است من می­‌آیم وسط، الان تلویزیون اجازه نمی­‌دهد و برای تلویزیون هم خوب نیست، یکدفعه یک پروژه از دستشان دربیاید که ما توانایی این کار را نداشتیم و بخش خصوصی انجام بدهد که من یک مصاحبه هم کردم که آقای مسئولین گفته بود کار برای ماست یعنی چه، شورجه می­‌رود مصاحبه می­‌کند این کار را من می­خواهم ببرم شبکه خانگی و خصوصی! این کار صاحب دارد، دیدیم بالاخره حق هم دارند، صاحب دارد و صاحبش هم تلویزیون است، قرارداد بستند، الان نزدیک دو سه میلیارد هزینه کردند برای این فیلمنامه و جوانب کار.

به هر جهت این کار از نظر سرمایه­‌ای درآمدزا است و علاوه بر آنها یک امر تکلیف مولوی است گردن ما، از مسئولینی که بودجه دارند و امکان تهیه این فیلم را دارند و تا خود ما که وسط کار هستیم؛ خدابیامرز سلحشور هم همینطوری فکر می­‌کرد.

در حال حاضر عوامل پیش تولید این پروژه را انتخاب نکرده‌اید؟

با عوامل اصلی رایزنی کردیم، از جمله مدیر فیلمبرداری، مسئول گریم، چهره­‌پردازی، از جمله مسئول جلوه­‌های ویژه و الان هم کتابچه آرت­‌بوک این کار در حال تهیه است.

 فکر می‌کنم پیش از این، فیلم بادیگارد کتاب آرت بوک چاپ کرد؟

بادیگارد بعد از تولید این کار کرده بودند. ولی اصل قضیه این است که کتابچه آرت­‌بوک که کتابچه جامع تولید است، باید قبل از فیلمبرداری که بتوانی به بودجه دقیق برسید، به جلوه­‌های ویژه دقیق برسید، چقدر جلوه ویژه می­‌خواهد، چقدر باید ساخته شود، چقدر باید جلوه کار شود. مثلاً قرار است 50 هزار نفر بنی­‌اسرائیل از مصر کوچ کنند بروند 10 شبانه­‌روز برسند، قرار است ما 50هزار نفر بیاوریم، چنین چیزی نیست، ما شاید هزار نفر بیاوریم، باقی همه جلوه ویژه می­‌شود، آیا ما نیاز داریم 50هزار لباس داشته باشیم؟ نه همان لباس هزار نفر را می­خواهیم، باقی را جلوه­‌های ویژه درست می­‌کند، اینها در آرت­‌بوک مشخص می­‌شود، ما حتی در آرت­‌بوک کتابچه توزیع بین­‌المللی و توزیع جهانی و توجیح اقتصادی­‌اش باید دربیاید، یعنی در دنیا زمان پیش از تولید، فکر منافع آن تولید را می­‌کنند و مراکز توزیع­‌اش را می‌کند.