بهشت چگونه مکانى است؟

به گزارش افکارنیوز؛

امام علی علیه السلام درباره تقوا پیشگان فرمود:
یخلده فیما اشتهت نفسه، و ینزله منزل الکرامة عنده فى دار اصطعنها لنفسه، ظلها عرشه، و نورها بهجته، و زوارها ملائکته و رفقائها رسله…(نهج، فیض، خ ۱۸۲، صبحى خ ۱۸۳).

(…خداوند آن انسان پارسا و با تقوا را در آنجا که خود مى خواهد زندگى جاوید مى دهد، و در نزد خود در جایگاه گرامى و با ارزش منزل مى دهد، در سرایى که خداوند آنان را براى دوستان خود برپا ساخته است، سایبان آن عرش او، و روشنایى آن، خوشنودى او، و دیدار کنندگان آن، فرشتگان، و دوستان آن، پیامبران مى باشند…)

خادمان بهشت:
در توصیف فرشتگان فرمود: …و منهم ألحظة لعباده، و السدنة لأبواب جنانه… –(نهج، فیضى و صبحى، خ ۱).

(…و برخى از آنان فرشتگان نگهبانان بندگان خدا، و خدمتگذاران دروازه هاى بهشت او هستند…)

نعمت هاى بهشت:
… فلو رمیت ببصر قلبک نحوما یوصف لک منها لعزقت نفسک عن بدائع ما أخرج الى الدنیا من شهواتها و لذاتها، و زخارف مناظرها و لذهلت بالکفر فى اصطفاق أشجار غیبت عروقها فى کثبان المشک على سواحل أنهارها، و فى تعلیق تغلیق کبائس اللولوء الرطب فى عسالیجها و أفنائها و طلوع تلک الثمار مختلفة فى غلف أکمامها، تجنى من غیر تکلف فتأتى على منیة مجتنیها و یطاف على نزالها فى أفنیة قصورها بالأعسال المصفقة، و الخمور المروقة قوم لم تزل الکرامة تتمادى بهم حتى حلوا دار القرار و أمنوا نقلة الأسفار، فلو شغلت قلبک أیها المستمع بالوصول الى ما یهجم علیک من تلک المناظر المونفة، لزهقت نفسک شوقا الیها و لتحملت من مجلسى هذا الى مجاورة أهل القبور استعجالا بها، جعلنا الله و ایاکم ممن یسعى بقبله الى منازل الأبرار برحمته. - نهج، فیض، خ ۱۶۴، صبحى

(…پس اگر با دیده دل به آنچه از بهشت براى تو وصف شده است نگاهت را بدوزى، جان تو از آنچه از دنیا، همچون شهوت ها و خوشى ها و زیورها و منظره هاى دل انگیز و زیباى آن که براى تو آفریده شده است بیزارى جسته و با اندیشیدن در صداى برگ هاى درختانى که در اثر وزش نسیم پدید مى آید و ریشه هاى آن درختان در درون تپه هایى از مشک بر ساحل جوى هاى بهشت پنهان گردیده است، و نیز با اندیشیدن در خوشه هاى مروارید، و شاخه هاى تر و تازه آن، و ظاهر شدن آن میوه ها به صورت هاى گوناگون، در پوست شکوفه هاى آن درختان، جان تو حیران و سرگردان و از خود بیخود مى گردد. اندیشیدن در آن میوه هایى که بدون زحمت چیده شده و به آن گونه که چیننده بخواهد حاضر مى شود و براى ساکنان آن در گرداگرد کاخ هاى آن، عسل هاى صاف و خالص، و شراب هاى تصفیه شده به چرخش در مى آید. اهل بهشت گروهى هستند که همواره بزرگوارى شامل آنان شده تا اینکه به سراى آرامش بهشت جاوید رسیده و از نقل مکان ها و سفرها آسوده گردند، پس اى شنونده! اگر دل خود را از هر چیزى بازداشته، و به رسیدن به آن منظره هاى شگفت انگیز مشغول گردانى، جان تو در اشتیاق بهشت پرواز نموده و براى تعجیل در رسیدن به آن، مجلس سخنرانى مرا رها نموده و همسایگى به گور خوابیدگان را بر خواهى گزید. خداوند ما و شما را از کسانى قرار بدهد که با رحمت خداوند و با تمام وجود براى رسیدن به جایگاه نیکان تلاش مى نمایند.)

…فاما أهل الطاعة فاثابهم بجواره، و خلدهم فى داره، حیثلا یظعن النزال، و لا تتغیربهم الحال و لا تنوبهم الأفزاع و لا تنالهم الأسقام و لا تعرض لهم الأخطار و لا تشخصهم الأسفار… - نهج، فیض، خ ۱۰۸، صبحى، خ ۱۰۹

(…پس آنان که پیرو و مطیع خداوند هستند، خداوند به آنان پاداش همجوارى با خود را بخشیده و در سراى خود آنان را زندگانى جاوید داده است. آن جایى که وارد شوندگان آن بیرون نیایند و حال آنان دگرگون نشود، ترس ها بدانان روى نیاورد و بیمارى ها به آنان نرسد و به خطرها گرفتار نگردند و سفرها آنان را به رنج نیندازد…) کفى بالجنة ثوابا و نوالا. - نهج، فیض، خ ۸۲، صبحى، خ ۸۳.

(…بهشت به عنوان پاداش و رسیدن به نعمت ها بس است…)

…و لیس شى ء بخیر من الخیر الا ثوابه، و کل شى ء من الدنیا سماعه أعظم من عیانه، و کل شى ء من الأخرة عیانه أعظم من سماعه فلیکفکم من العیان السماع و من الغیب الخیر، و اعلموا أن ما نقص من الدنیا و زاد فى الاخرة خیر مما نقص من الاخرة و زاد فى الدنیا. - نهج، فیض، خ ۱۱۳، صبحى، خ ۱۱۴.

(…و هیچ نیکى بهتر از نیکى دیگر نیست جز پاداش خداوند، و هر چیزى از نعمت هاى دنیا شنیدنش بزرگتر مهمتر و با عظمت تر از دیدن آن، و هر چیزى از آخرت، دیدن آن، بزرگتر از شنیدنش است نعمت هاى دنیا وصفشان بهتر از دیدنشان، ولى نعمت هاى آخرت دیدنشان بهتر از وصفشان است پس هم اکنون که در دنیا زندگى مى کنید و شما را یاراى دیدن نعمت هاى آخرت نیست به شنیدن نعمت هاى آخرت به جاى دیدن نعمت هاى آن، و نیز به خبرهاى غیبى از جهان رستاخیز به جاى دیدن آنچه که اکنون از دیدگان شما پنهان است بسنده کنید، و بدانید آنچه از دنیا کاهش یافته و بر آخرت افزوده گردد، بهتر است از آنچه که از آخرت کاهش یافته و بر دنیا افزوده گردد…)

…لا ینقطع نعیمها، و لا یهرم خالدها و لا یبأس ییأس ساکنها. - نهج، فیض، خ ۸۴، صبحى، خ ۸۵
(…نعمت هاى آن زوال ناپذیر است، کسى که در بهشت جاوید جاى بگیرد، پیر و شکسته نمى شود و کسى که در آن سکونت گزیند، نیازمند ناامید نخواهد شد…)

درجات بهشتیان:
…درجات متفاضلات و منازل متفاوتات… - همان.
(…بهشت داراى درجه ها و رتبه هایى است که برخى بر برخى دیگر برترى دارد، و داراى جایگاه هایى است که از یکدیگر متمایزند…)

از این سخن به روشنى به دست مى آید که اهل بهشت همه در یک پایه نیستند، بلکه بر اساس اعتقاد و عمل و فکر، داراى پایه ها و مراتب و درجات گوناگون مى شوند، گروهى در بالاترین رتبه هاى بهشت، و گروهى دیگر در پایین ترین رتبه هاى آن، و گروهى نیز در میانه این دو دسته قرار دارند و این گروه نیز خود داراى درجات گوناگون مى باشند. چنانکه امام علیه السلام درباره فضیلت جهاد و مجاهدان فرمود:

فان الجهاد باب من أبواب الجنة، فتحه الله لخاصة أولیائه… - نهج، فیض و صبحى، خ ۲۷
(پس به راستى که پیکار در راه خدا دروازه اى از دروازه هاى بهشت است که خداوند آن را براى دوستان مخصوص خود گشوده است…)

ظاهرا مقصود امام علیه السلام از دروازه همان جایگاه و درجه و رتبه ارزش و عظمت نعمت ها است، و گرنه تنها ورود از یک دروازه نمى تواند ملاک ارزش باشد. بنابراین، مقصود از دروازه هاى بهشت، درجات بهشت است، و دروازه جهاد، درجه اى از بهشت است که ویژه دوستان مخصوص خداوند است و آنان همان رزمندگان راه خدا هستند.

عوامل ورود به بهشت:
در اینجا دانستن این موضوع از ارزش به سزایى برخوردار است که چه عواملى موجب ورود به بهشت مى شود؟ و به دیگر سخن: بهشتیان چه ویژگى هایى در دنیا دارند؟ فایده و اثر مهم پى بردن به پاسخ این پرسش، فراهم آمدن زمینه عملى انسان براى نیل به این ویژگى ها است. این ویژگى ها عبارتند از:

۱ - معرفت خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیه السلام
…فانه من مات منکم على فراشه و هو على معرفة حق ربه و حق رسوله و أهل بیته مات شهیدا و وقع أجره على الله، و استوجب ثواب مانوى من صالح عمله و قامت النیة مقام اصلاته لسیفه… - نهج، فیض، خ ۲۳۲، صبحى، خ ۱۹۰.

(…پس راستى چنین است که اگر یکى از شما در بستر خود در حالتى بمیرد که به حق پروردگار و حق پیامبر و اهل بیت پیامبر آشنا باشد، او شهید از دنیا رفته پاداش شهیدان را دارد و پاداش او در روز قیامت بر عهده خداوند متعال است، و ثواب آن کار نیک که انجام آن را در دل داشته و قصد آن را نموده بود، خواهد برد و آن قصد او براى جنگیدن در راه خدا و انجام کار نیک جایگزین و جانشین از نیام بر کشیدن شمشیرش مى شود…)

مقصود امام علیه السلام از قصد انجام کار، آن قصد و اراده اى است که اگر هنگام عمل فرا رسد انسان از انجام آن هیچ باکى نداشته باشد، و تنها موانع خارج از اراده و اختیار او باز دارنده او از آن کار باشد، چنین قصد و اراده اى صاحب خود را تا آنجا بالا مى برد که اگر در بستر خود و با مرگ معمولى نیز بمیرد در جایگاه شهیدان قرار خواهد گرفت. مشروط بر اینکه عارف به مقام خداوند و پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیه السلام باشد.

و در خطبه اى دیگر فرمود:
…لا یدخل الجنة الا من عرفهم و عرفوه… - نهج، فیض و صبحى، خ ۱۵۲.
(…در بهشت داخل نمى شود جز کسى که امامان را بشناسد و آنان امامان نیز او را بشناسند…)

علماى علم بلاغت در فن معانى یکى از فنون سه گانه علم بلاغت گفته اند: که نفى و استثنا مفید حصر است. بنابراین، مى توان گفت: آنانکه امامان معصوم علیه السلام را نشناسند و یا امامان علیه السلام او را به عنوان پیرو و به شمار نیاورند در بهشت داخل نمى شوند هر چند در فروع و احکام دین به وظایف شرعى خود عمل نمایند.

بنابراین معرفت نسبت به خداوند و پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیه السلام ویژگى اصل انسان براى ورود به بهشت جاوید است. چنانکه متقابلا شرط است که اهل بیت علیه السلام نیز او را به عنوان شیعه و مؤمن راستین بشناسند.

۲ - یارى و دوستى اهل بیت علیه السلام
هر چند شناختن خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیه السلام ویژگى اصلى بهشتیان است، ولى تمام ویژگى آنان نیست، بلکه ویژگى هاى دیگرى دارند که دوست داشتن اهل بیت علیه السلام و یارى کردن آنان از جمله آن ویژگى ها است. چنانکه امام علیه السلام فرمود:
ناصرنا و محبنا ینتظر الرحمة… - نهج، فیض، خ ۱۰۸، صبحى، خ ۱۰۹

(…آنکه ما را یارى رساند، و ما را دوست داشته باشد، رحمت خداوند در انتظار او است…)

۳ - پارسایى:
.. ان التقوى فى الیوم الحرز و الجنة و فى غد الطریق الى الجنة… - نهج، فیض، خ ۲۳۳، صبحى، خ ۱۹۱

(…به راستى که پارسایى تقوا براى امروز زندگى دنیا پناه و سپر در برابر لغزش ها و گناهان و براى فردا روز رستاخیز راه به سوى بهشت است…)

…فهم والجنة کمن قدر آها، فهم فیها منعمون. - نهج، فیض، خ ۱۸۴، صبحى، خ ۱۹۳
(…آنان پارسایان و بهشت مانند کسى است که آن بهشت را دیده باشد، پس آنان گویا از هم اکنون در آن بهشت از نعمت هاى خداوند بهره مند هستند.)

اوصیکم عبادالله بتقوى الله و طاعته، فانها النجاة غدا، والمنجاة أبدا… - نهج، فیض، خ ۱۶۰، صبحى، خ ۱۶۱

(اى بندگان خدا! شما را به پارسایى تقواى الهى و پیروى از او خداوندسفارش مى کنم، به راستى که آن پارسایى سبب رستگارى فرداقیامت و رهایى از عذاب و کیفر همیشگى است…)
…اوصیکم عبادالله بتقوى الله التى هى الزاد و بها المعاد المعاذ زاد مبلغ و معاد منجح… - نهج، فیض، خ ۱۱۳، صبحى، خ ۱۱۴

(…اى بندگان خدا! شما را سفارش مى کنم به پارسایى که توشه براى سفر آخرت است و روز بازگشتن به وسیله آن رونق مى یابد(و پناهگاه است)، توشه اى که رساننده انسان به مقصد قیامت و پناهگاه رهایى بخشنده از کیفر دوزخ است…)
پرهیزگار باش که دادار آسمان فردوس جاى مردم پرهیزگار کرد
(سعدى)

۴ - مطابقت عمل با عقیده:
چنانکه بیان شد مهمترین ویژگى بهشتیان شناخت خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیه السلام است، چنانکه در برابر: امامان و اهل بیت نیز آنان را بشناسند، و معنى شناختن، شناختن ظاهرى و صورى نیست، بلکه مقصود این است که انسان شایستگى خود را به اندازه اى برساند که امامان اهل بیت علیه السلام او را به عنوان شیعه و پیرو بپذیرند، و به دیگر سخن: اعمال او مطابق سیره و روش آنان باشد، چنانکه امام على علیه السلام فرمود:

ان الله سبحانه أنزل کتابا هادیا بین فیه الخیر و الشر فخذوا نهج الخیر تهتدوا، واصدفوا عن سمت الشر تقصدوا، الفرائض الفرائض! ادوها الى الله تؤدکم الى الجنة… - نهج، فیض، خ ۱۶۶، صبحى، خ ۱۶۷

(خداوند، کتاب راهنمایى را فرستاده است که نیک و بد در آن بیان گردیده است. پس روش نیک را برگزینید تا هدایت گردید، و از بدى دورى نمایید تا راه مستقیم و درست را بپیماید. واجبات را رعایت کنید! واجبات را رعایت کنید آنها را به گونه اى پسندیده انجام بدهید -! حق خداوند را در مورد آنها بپردازید، که رعایت واجبات و رعایت حق خداوند در آنها شما را به بهشت مى کشاند…)
و آنگاه که درباره اسلام سخن مى گوید، مى فرماید: …والجنة سبقته… - نهج، فیض، خ ۱۰۵، صبحى، خ ۱۰۶.

(…و بهشت جایزه اسلام است که براى انسان برنده در مسابقه اسلام در نظر گرفته شده است)

بنابراین، انجام واجبات الهى به گونه اى شایسته که رضایت خداوند در آن باشد و به دیگر سخن: مطابقت اعتقادات و باورها با اعمال انسان از ویژگى هاى انسان هایى است که در روز قیامت جایگاه آنان بهشت جاوید خواهد بود و چنانکه در خطبه اى دیگر فرمود:

و انما الأجر فى القول باللسان والعمل بالأیدى و الأقدام… - نهج، فیض، حکمت ۴۰، صبحى، حکمت ۴۲

(و همانا پاداش انسان در گفتار به وسیله زبان، و در کردار به وسیله کار و تلاش با دستان و پاها است…)

و درباره نقش پیروى از خداوند فرمود:
…فاجعلوا طاعة الله…جنة لیوم فزعکم و مصابیح لبطون قبور کم وسکنا لطول وحشتکم و نفسا لکرب مواطنکم فان طاعة الله حرز من متالف مکتنفة و مخاوف متوقعة و أوار نیران موقدة… - نهج، فیض، خ ۱۸۹، صبحى، خ ۱۹۸

(…پس پیروى از خداوند را…سپرى براى روز ترس قیامت خود، و چراغ هایى براى درون گورهاى خود، و آرامش گرى براى ترس دراز مدت خود روز محشر و گشایشى براى جایگاه هاى اندوه خود قرار بدهید، پس به راستى که پیروى از خداوند، نگاهدارنده از جایگاه هاى تباهى، در بر گیرنده ترس گاه هاى مورد انتظار، و شعله هاى بر افروخته آتش دوزخ است…)

مردى از امام علیه السلام درخواست کرد که وى را پند دهد، امام علیه السلام بدینگونه او را پند داد:

لا تکن ممن یرجوا الاخرة بغیر عمل و یرجى التوبة بطول الأمل…یحب الصالحین و لا یعمل عملهم و یبغض المذنبین و هو أحدهم یکره الموت لکثرة ذنوبه…ان عرضت له شهوة أسلف المعصیة و سوف التوبة…و یخشى الخلق فى غیر ربه و لا یخشى ربه فى خلقه. - نهج، فیض، حکمت ۱۴۲، صبحى، حکمت ۱۵۰

(از آنان مباش که بدون عمل خوب، امیدوار به آخرت نیک است، و با آرزوى درازى که براى زندگى دنیاى خود دارد توبه به درگاه الهى را به تأخیر مى اندازد…انسان هاى درستکار را دوست دارد ولى عمل آنان را ندارد، از گناهکاران کینه دارد، در حالى که خود یکى از آنان گناهکاران است، به سبب گناهان فراوانى که دارد، مرگ در نگاه او ناخوشایند است…اگر شهوتى به او عرضه گردد اقدام به معصیت و گناه مى کند، و براى توبه کردن امروز و فردا مى کند…از مردم در غیر راه پروردگارش مى ترسد از ترس مردم کارى را انجام مى دهد که خدا آن را نمى پسندد و از پروردگارش در کار مردم نمى ترسد بدون بیم از خداوند به مردم زیان مى رساند)

۵ - پیکار در راه خدا:
…و من استقام فالى الجنة… - نهج، فیض، خ ۱۱۸، صبحى، خ ۱۱۹.
(…و هر کس براى جهاد در راه خدا و پیکار با دشمنان او استقامت و پایدارى نماید به بهشت مى رود…)

فان الجهاد باب من أبواب الجنة فتحه الله لخاصة أولیائه. - نهج، فیض، و صبحى، خ ۲۷
(پس راستى چنین است که جهاد دروازه اى از دروازه هاى بهشت است که خداوند این دروازه را براى دوستان مخصوص خود گشوده است…)

۶ - نیت خالص:
اعمال انسان داراى ظاهرى و باطنى است، اگر انسان اعمالش درست باشد و همه کارهاى خود را مطابق فرمان خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و اولیاى دین انجام بدهد و از انجام آنچه که مورد نهى آنان است خوددارى بورزد نمى توان گفت که او شایسته بهشت است، زیرا ممکن است انسان هاى منافق صفت و کفر باطن نیز این اعمال را براى فریب مردم انجام بدهند. از این رو ملاک و ظابطه اى دیگر لازم است که این اعمال را ارزش بخشیده و انسان را شایسته ورود به بهشت نماید و آن چیز نیت خالص است که امضاى درستى و صحت اعمال انسان به شمار آمده است. امام علیه السلام در این باره فرمود:

…و ان الله سبحانه یدخل بصدقه النیة و السریرة الصالحة من یشاء من عباده الجنة. - نهج، فیض، حکمت ۴۰، صبحى، حکمت ۴۲
(…و خداوند به وسیله درستى و صداقت در نیت و درون شایسته هر که از بندگانش را که بخواهد در بهشت داخل مى کند.)

آنچه را که خوانده اید، اوصاف و ویژگى هاى اهل بهشت در دنیا بود که از کلام على علیه السلام در نهج البلاغه به دست آمده است و به یقین اوصاف ذکر شده بسیار دقیق و پراهمیت و قابل توجه است و انسان آراسته شده به این اوصاف نه تنها از نعمت هاى بهشت بهره مند خواهد شد، بلکه در زندگى دنیا نیز فردى سعادتمند و خوشبخت به معنى واقعى خواهد بود، هر چند دیگران او را ذلیل و خوار پنداشته، و براى او ارزشى قایل نباشند. چه باک او را که او مرد خدا است. هم او از خدا راضى و هم خدا از او راضى است، اینگونه انسان هر چند در دنیا مستمند و فقیر باشد، احساس کمبود نمى کند، زیرا به موجود بى نیاز مطلق پیوند خورده است، و هر چند در دریاى مشکلات و سختى هاى زندگى دست و پا بزند، در برابر خداوند ناسپاسى نکرده، و سرانجام خود را به ساحل نجات مى رساند، و با یاد خدا آن مشکلات را تحمل نموده و براى خود آرامش پدید مى آورد، زیرا او در این میان جز معشوق راستین چیزى را نمى بیند، و خودیت خود را نابود ساخته و خود اندر میانه هیچ شده است، اینچنین انسان زبان حالش همان است که باباطاهر همدانى سروده است:

غم عالم نصیب جان ما بى
به درد ما فراغت کیمیا بى
رسد آخر به درمان درد هرکس
دل ما بى که درمانش بلا بى
همه بند تنم مانند نى بى
مدامم درد هجرانت ز پى بى
مرا سوز و گداز تا قیامت
خدا دونه قیامت تا به کى بى
بهشت به آسانى فراهم نمى گردد:

مثال معروف است که(گل چیدن بى خار نمى شود) آنکه خواهان بهشت است ناگزیر است که براى رسیدن به آن تلاش و جدیت فراوان نماید و اگر سختى ها و دشوارى ها بر او روى آورد، در برابر آنها مقاومت نماید. و به دیگر سخن براى رسیدن به بهشت به استقبال ناملایمات برود، چنانکه امام علیه السلام فرمود:

…الجنة تحت أطراف العوالى… - نهج، فیض و صبحى، خ ۱۲۴.
(… بهشت در سایه تیر و نیزه فراهم مى گردد…)

و نیز چنین روایت نموده است:
…ان رسول الله(صلی الله علیه واله) کان یقول: ان الجنة حفت بالمکاره… - نهج، فیض، خ ۱۷۵، صبحى، خ ۱۵۶

(…پیامبر خدا صلى الله علیه و آله همواره مى فرمود: بهشت با دشوارى ها پیچیده شده است…)
نابرده رنج گنج میسر نمى شود مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد(سعدى)
خواهان بهشت نمى خوابد!

…ألا و انى لم أرکالجنة نام طالبها. - نهج، فیض، و صبحى، خ ۲۸.
(…آگاه باشید که من چیزى جز بهشت را ندیده ام که خواهان جوینده آن در خواب غفلت فرو برود)

مقصود امام علیه السلام این است که انسان هاى جویاى بهشت، غالبا در اثر گرایش به دنیا آنچنان دچار غفلت و بى خبرى مى شوند که همانند خوابیدگان، براى رسیدن به بهشت گامى بر نمى دارند، و کمتر کسى است که در این راه بیدار بوده و با تلاش و کوشش و دورى نمودن از هواهاى نفسانى و بریدن از دنیا خود را آماده بهشت مى نماید.

حافظا خلد برین خانه موروثمن است اندرین منزل ویرانه نشیمن چه کنم؟!
(حافظ)

منبع: معاد در نهج البلاغه