مهدی محی‌الدین الهی قمشه‌ای در سال ۱۲۸۰ شمسی در شهرضا متولد شد. مقدمات علوم فقه و اصول و حکمت را از نزد پدر خویش شیخ هادی قمشه‌ای و دیگران آموخت. پس از مدتی به اصفهان رفت و حلقه درس شیخ محمد حکیم خراسانی شرکت کرد و بعد از مدتی رهسپار حوزه علمیه مشهد مقدس شد. سپس در خراسان از حکیم مشهدی و اسدالله یزدی استفاده کرد.
وی مدتی هم در حوزه درس حسین قمی و مهدی اصفهانی حاضر شد. پس از آن به تهران برگشت و در مدرسه عالی سپهسالار به تدریس حکمت و فلسفه پرداخت.
میرزا مهدی الهی قمشه‌ای، استاد زبان عربی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و استاد فلسفه در دانشکده الهیات (معقول و منقول) بود. از میان خیل شاگردان وی می‌توان به افراد برجسته‌ای همچون عبدالله جوادی آملی، حسن حسن‌زاده آملی و سید محمدباقر حجتی اشاره کرد.
از جمله معروف‌ترین آثار به جا مانده از وی، ترجمه قرآن اوست که در حال حاضر فراگیرترین ترجمه در ایران است. ترجمه تفسیرگونه مرحوم الهی که بعدها اصلاحات فراوانی از سوی او بر آن صورت گرفت، نخستین بار در سال ۱۳۲۳ به چاپ رسید. در اهمیت ترجمهاو همین بس که آیت‌الله العظمی بروجردی درباه‌اش گفته بود: «اصلاً هیچ ترجمه ای را با ترجمه آقای الهی قمشه ای مقایسه نکنید. کاری که ایشان کردند بسیار فوق‌العاده است».
دلیل فراگیری این ترجمه را در دو نکته می‌توان دانست: نخست سادگی و روانی در ترجمه. دوم؛ وقف‌کردن ترجمه از سوی مرحوم الهی قمشه‌ای. بدین ترتیب ناشران نیازی به پرداخت هزینه برای ترجمه نداشتند و با فراغ بال نسبت به چاپ قرآن کریم با ترجمه الهی قمشه‌ای می‌پرداختند.
آیت‌الله الهی قمشه‌ای در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۵۲ دعوت حق را لبیک گفت. پیکرش از تهران به قم انتقال یافت و پس از تشییع، به نجف اشرف منتقل شد و در قبرستان وادی السلام، مقبره شماره ۱۹ آرام گرفت. این مقبره پس از یکسان‌سازی بخش از قبرستان، تخریب و همسطح شد.
چاپ قرآن با این ترجمه برای مدت اندکی در سال ۱۳۹۴ ممنوع شد و دلیل آن داشتن اغلاط چاپخانه‌ای و اشکالات فنی در محتوا بود، اما با اعتراض ناشران و پیگیری اهالی قرآن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز انتشار این ترجمه را به ویراست حسین استادولی منوط کرد و بدین ترتیب مشکل چاپ این ترجمه برطرف شد.
ترجمه صحیفه سجادیه و ترجمه مفاتیح‌الجنان نیز از جمله آثار ارزشمندی است که از این عالم شهیر به دست ما رسیده است.
آیت‌الله الهی قمشه‌ای در نظم و نثر هم دستی بر آتش داشت و از آثار منثور او می‌توان به رساله‌ای در فلسفه کلی، شرح رساله حکیم فارابی، رساله‌ای در سیر و سلوک، حاشیه‌ای بر مبدأ و معاد ملاصدرا، رساله‌ای در مراتب ادراک، رساله‌ای در مراتب عشق، تصحیح و تحشیه تفسیر ابوالفتوح رازی اشاره کرد. همچنین نغمه عشاق، دیوان شعر و نغمه الهی از جمله آثار منظوم آیت‌الله مهدی الهی قمشه‌ای هستند.
وی در خرداد سال ۱۳۳۴ قصیده خا‌تمیه را در ستا‌یش سلطا‌ن ملک توحید حضرت محمد مصطفی(ص) سروده که مطلع و مقطع آن در تصاویر زیر به خط حسین میرخانی مشاهده می‌شود:
