در این باره روایات مختلفی از معصومین علیهم السلام نقل شده است. که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1- ذکر خدا
پیامبر اکرم(ص) فرمود: بهترین و پاکیزهترین و بلندترین اعمال، که شما را به عالیترین و بالاترین درجه قرب الهی می رساند و بهترین چیزی است که خورشید بر آن می تابد، ذکر و یاد خدا است.(1)
2- نماز
پیامبر اکرم(ص) در جای دیگر فرمود: بهترین اعمال شما، نماز است، (2) که نماز ذکر و یاد خدا است.
امام صادق(ع) می فرماید: هیچ عملی نیکی نیست مگر این که ثواب روشنی در قرآن برای آن بیان شده، مگر نماز شب که خداوند بزرگ، ثواب آن را به خاطر اهمیت آن روشن نساخته و فرموده : هیچ کسی نمی داند ثواب‌هایی که مایه روشنایی چشمان است، برای آن ها نهفته شده است.(3)
3- انتظار فرج
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «فَانَّ احَبَّ الْاعْمالِ الى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظارُ الْفَرَجِ».
حضرت على علیه السلام در یک جلسه چهارصد موضوع به یارانش تعلیم داد که براى دین و دنیاى آنها مفید بود (یکى از آن موضوعات این بود): منتظر فرج باشید . از رحمت الهى مأیوس نشوید، چون محبوبترین اعمال نزد خداوند متعال انتظار فرج است» . (4)
4- ولایت اهل بیت، بهترین عمل
از امام صادق(ع) سوال شد: معنای «حی علی خیر العمل » چیست و کدام عمل است ؟
فرمود : « خیر العمل ، الولایة ؛ بهترین عمل ، ولایت ما اهل بیت است.»(5)
علامه بحرانى در کتاب غایة المرام ص 329 در تفسیر آیه 89 الى 90 سوره نمل که مى فرماید: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَع یَوْمَئِذ آمِنُونَ * وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِئَةِ فَکُبَّتْ وُجُوهِهِمْ فِى النّارِ هَلْ تُجْزَوُنَ اِلاّ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُون ؛ یعنى کسانى که در قیامت نیکوکار وارد محشر مى شوند پاداش بهتر از آن یابند و علاوه بر آن از هول و هراس قیامت در امان باشند . و کسانى که بدکار و زشت کردار درآیند در آن روز به رو در آتش جهنّم افتند و این کیفر و عقوبت جز سزاى اعمال آنان نخواهد بود.»
از ابراهیم بن محمد شافعى در کتاب فرائد السبطین از ابى عبدالله جدلى روایت کرده که مى گوید: وارد شدم بر على(علیه السلام) فرمود: اى ابا عبدالله مى خواهى تو را از آن حسنه و ثوابى که موجب بهشت و سیئه و گناهى که موجب جهنّم مى شود و هیچ عملى از او پذیرفته نخواهد شد آگاه کنم؟
گفتم: آرى بفرمایید، فرمود: آن حسنه محبت ما اهل بیت و آن سیئه و گناه نیز، بغض و عداوت ما مى باشد.
بنابراین بهترین پاداش و اجر براى دوستان اهل بیت(علیهم السلام) در قیامت در امان بودن از عذاب الهى خواهد بود.
خداوند به موسى وحى فرستاد، آیا هرگز عملى براى من انجام داده اى؟ عرض کرد: آرى، براى تو نماز خواندهام، روزه گرفته ام، انفاق کرده ام، و به یاد تو بوده ام، فرمود: اما نماز براى تو نشانه حق است، روزه سپر آتش، انفاق سایه اى در محشر، ذکر، نور است، کدام عمل را براى من به جا آورده اى اى موسى؟! عرض کرد: خداوندا خودت مرا در این مورد راهنمائى فرما»، فرمود: هَلْ وَالَیْتَ لِی وَلِیّاً؟ وَ هَلْ عَادَیْتَ لِی عَدُوّاً قَطُّ؟ فَعَلِمَ مُوسَى أَنَّ أَفْضَلَ الأَعْمَالِ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْبُغْضُ فِی اللَّهِ؛
آیا هرگز، به خاطر من کسى را دوست داشته اى؟ به خاطر من کسى را دشمن داشته اى؟ این جا بود که موسى دانست: برترین اعمال، دوستى براى خدا و دشمنى براى خداست» (6)
5- سخت ترین کارها، بهترین است!
امیر المؤمنین(ع) می فرماید: افضل الاعمال، ما اکرهت نفسک علیه؛ بهترین اعمال آن است که نفس خود را به انجام آن - به رغم خواسته اش - وادار و اجبار سازی (7) یعنی مالک نفس خویش گردی .آن را هر موقع و هر کجا که ایمان و عقل مجاز دانسته اند، به حرکت و فعالیت وادار سازی، نه این که نفس دیو صفت، مالک تو و نفس ملکوتی و انسانی ات گردد.
و همچنین است « افضل الأعمال ، احمزها ; بهترین اعمال مشکلترین آنهاست.»(8)
6- ارزش و دشواری نیّت
امامان معصوم (علیهم السلام) فرموده اند: «نیة المؤمن خیر من عمله»(9) و یا : «أفضل الأعمال أحمزها»(10) نیّت روح عمل، و کار دشواری است. چون اصل کار را بسیاری از انسانها انجام می دهند ، امّا همه قدرت نیّت صحیح ندارند ؛ چرا که :
اوّلاً: می شود کار ناپسند را «قربة الی الله»، انجام داد. بنابراین، باید کار، شایستگی نزدیک ساختن انسان به خدا را داشته باشد ، دارای (حسن فعلی) باشد .
ثانیاً : باید کار، از «حُسن فاعلی» برخوردار باشد . در این صورت اگر این عمل از هر پیرایه‌ای منزّه باشد ، نیت آن بهتر از خود عمل است و البته این بسیار دشوار است و به همین جهت هم نیّت ، بهترین اعمال است ؛ مثلاً، کسی که کتابی می نویسد ، طبیعتاً علاقه دارد که نام او روی جلد آن نوشته شود؛ یا اگر کسی مسجد یا مؤسسه خیریه‌ای می سازد ، علاقمند است که نام او در چهره تابلو آن ثبت شود و یا در محافل برده شود و بعضی هم علاقه مندند که نامشان برده نشود تا دیگران بگویند: او بدان حد رسیده که حتی حاضر نشده مردم نامش را ببرند که این هم یک نوع ریاست؛ یعنی، گاهی انسان ریا می کند و نمی داند که ریاکار است، که البته این ریای مرموزی است و کمتر مورد توجه قرار می گیرد و شیطان هم هر کسی را از راه مخصوص او فریب می دهد . برخی هم برای این که دیگران نگویند فلان کس ریاکاری می کند کار خیر را انجام نمی دهند که در حقیقت ، سخن مردم انگیزه ترک کار خیر، است .
7- سیر کردن وسیراب کردن:
در بعضى از روایات نیز تصریح شده: اطعام گرسنگان به طور مطلق (هر چند مؤمن و مسلمان هم نباشند) از افضل اعمال است، چنان که در روایتى از پیغمبر است: مِنْ أَفْضَلِ الأَعْمالِ عِنْدَ اللَّهِ إِبْرادُ الْکِبادِ الْحارَّةِ وَ إِشْباعُ الْکِبادِ الْجائِعَةِ وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله بِیَدِهِ لا یُؤْمِنُ بِی عَبْدٌ یَبِیتُ شَبْعانَ وَ أَخُوهُ- أَوْ قالَ جَارُهُ- الْمُسْلِمُ جائِعٌ؛
یکى از برترین اعمال نزد خدا خنک کردن جگرهاى داغ است، و سیر کردن شکمهاى گرسنه، سوگند به کسى که جان محمّد در دست او است !بنده اى که شب سیر بخوابد و برادر- یا فرمود همسایه- مسلمانش گرسنه باشد، به من ایمان نیاورده است»!. (11)
نتیجه
همه اعمال صالح، به نوعی بهترین عمل می باشد به شرط اینکه همراه با اخلاص باشد. و به عبارت صحیح تر: شناخت درست و عمل به وظیفه همراه با اخلاص، از بهترین اعمال می باشد.
پی نوشتها:
(1) محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 90، ص 163.
(2) خیراعمالکم الصلوه، همان، ج 7، ص 97.
(3) تفسیر نمونه، ج 17، ص 167. پ
(4) بحارالانوار، ج 10، ص 94.
(5) مستدرک الوسائل ، ج 4 ، ص 70
(6) سفینة البحار، ج 1، ص 199
(7) نهج البلاغه فیض الاسلام، ص 1196، کلمات قصار، شماره 241
(8) بحارالانوار، ج 7، ص 191
(9) اصول کافی ، ج 2 ، ص 84
(10) بحار ، ج 67 ، ص 237
(11) بحارالانوار ج 74، ص 369
