واژه یقین و مشتقات آن 28 بار در قرآن بکار رفته است. که هشت کاربرد آن بصورت کلمه یقین است. واژه یقین به معنای از بین رفتن شک است.[1] بنابراین وقتی می گوییم کسی دارای یقین است که قبلا دچار شک شده باشد. موقن کسی است که پس از سرگردانی شک به علم و آگاهی برسد. به همین دلیل است که شک را همیشه مقابل یقین بکار می برند، نه مقابل علم. زیرا به کسی که بدون سابقه شک به آگاهی برسد عالم می گویند نه موقن.
در قرآن کریم سه اصطلاح در ارتباط با یقین بکار رفته است که نشان دهنده مراتب یقین است. قرآن از علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین سخن گفته است. مفسران در بیان تفاوت این سه مرتبه از یقین چنین گفته اند:
علم الیقین، علمی است که از روی براهین عقلی پدید آمده باشد، بطوری که احتمال خلاف در آن نباشد. مانند اینکه انسان از دود پی به وجود آتش ببرد. و این مرتبه اول یقین است
عین الیقین، یقینی است که از روی مشاهده و وجدان پدید می آید و نسبت آن با علم الیقین مثل دیدن است به شنیدن. در مثال بالا مانند دیدن خود آتش است.
حق الیقین، امری است حقیقی و عینی و صرفا یک یقین ذهنی یا نفسانی نیست که خطا در آن راه نداشته باشد. در مثال مذکور مانند این است که انسان در آتش بسوزد و سوزش آن را لمس کند.[2]
در سوره تکاثر به دو مرتبه اول یقین اشاره شده است:
«کلاََّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ، لَترََوُنَّ الجَْحِیمَ، ثُمَّ لَترََوُنهََّا عَینَْ الْیَقِین.»[3]
چنان نیست که شما خیال مىکنید اگر شما علم الیقین (به آخرت) داشتید، قطعاً جهنّم را خواهید دید! سپس آن را به عین الیقین خواهید دید.
چنان چه می بینیم در این آیه ابتدا به علم الیقین اشاره شده، که اگر انسان ها علم الیقین داشتتند با چشم بصیرت می توانستند حقایق را در همین دنیا مشاهده کنند و جهنم را ببینند. و در آیه بعد به علم الیقین اشاره کرده که گفتیم مانند دیدن خود آتش است که در اینجا منظور دیدن جهنم در قیامت است.[4]
مرتبه آخر یقین که گفتیم اتحاد با حقیقت است، در آیه 51 سوره حاقه آمده است:
«وَ إِنَّهُ لَحَقُّ الْیَقِین» و آن(قرآن) یقین خالص است!
در این آیه قرآن حق الیقین دانسته است، یعنی مرتبه آخر یقین است که هیچ شکی در آن نیست. یعنی قرآن یقینی است خالص؛ بااینحال کوردلان آنرا انکار می کنند. «ذَالِکَ الْکِتَبُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِین[5]»
پی نوشت:
[1] . کتاب العین، فراهیدى خلیل بن احمد، انتشارات هجرت،قم،1410،ج5، ص: 220؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،مصطفوى حسن،بنگاه ترجمه و نشر کتاب،تهران،1360، ج14، ص: 262
[2]. تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیة،تهران،1374،ج27، ص: 280
[3] .تکاثر،5-7
[4] . المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم،1417، ج20، ص: 352
[5] . آن کتاب با عظمتى است که شک در آن راه ندارد و مایه هدایت پرهیزکاران است.بقره،2
