دلیل اصرار بر عدم ناپاکی و تبانی در ورزش ایران چیست؟

امیر صدیقی، کارشناس ارشد فیفا (فدراسیون جهانی فوتبال) در حقوق و مدیریت ورزش مقاله‎ای با عنوان «تبانی و دیگر هیچ» را در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار داده که این مقاله در زیر آمده است:

1. مقدمه

الف)منطق

 تبانی در حال حاضر یکی از بزرگترین تهدیدات نسبت به موجودیت ورزش است. در دنیای امروزه که شاهد قراردادهای چند صد میلیون دلاری تلویزیونی, معاملات, اسپانسرها, افزایش پتانسیل بازاریابی و توافق نامه‎ها هستیم, تبانی هیچگاه تا به این حد پرمنفعت نبوده است. مقابله با این پدیده به طور افزاینده‎ای به یک موضوع اصلی برای فدراسیون‎های ورزشی ملی و بین‎المللی تبدیل شده است. هرچند تبانی تنها یک گزند برای کسانی که مسابقات را مدیریت و سازماندهی می‎کنند, نیست. تبانی نتیجه یک مسابقه اثرات ناهموار زیادی بر روی دیگر شرط بندان دارد. اگر نتیجه یک بازی از قبل تعیین شده باشد, این نتیجه تماشاچیان و دوستداران را دل زده می‌کند که در نتیجه موجب کاهش اسپانسرها, تبلیغات, مخاطبان تلویزیونی و دیگر افراد علاقه‌مند می‌شود.

این مقاله بر روی تبانی به عنوان یک سازه اجتماعی تمرکز می‎کند و جنبه پیشگیرانه آن را در ورزش آنالیز می‎کند. برای مثال برنامه‎های آموزشی ورزشکاران، داوران، مربیان و مدیران. آنالیز تفصیلی اثراتی که برنامه‎های آموزشی بر روی این افراد در حوزه ورزش دارند، در روند مقابله با پدیده تبانی یاری کننده ما هستند. در حالی که این تنها یک جنبه از این موضوع بسیار وسیع است, مقیاس‎های پیشگیری کننده برای شرکت در ایجاد یک هوشیاری صعودی نسبت به این مسئله کاملا ضروری است.

2.دیرینه تاریخی

الف)تبانی چیست؟

تبانی یک عمل غیر قانونی است که اصولا درگیر سود بردن مالی از طریق سازماندهی و اثر گذاشتن بر یک نتیجه خاص در یک رویداد ورزشی است. امروزه اکثر سازمان‎های ورزشی مانند کمیته بین المللی المپیک، فیفا، اسپورت اکورد و یوفا در پی بررسی مسائل جاری در دنیای ورزش برای کوچک کردن اثر و شیوع مشکلات از قبیل تبانی, تلاش می‎کنند. اسپورت اکورد یک انجمن است که برای متحد کردن دنیای ورزش خدمت می‎کند که اصولا شامل فدراسیون‎های ورزشی می‎شود و بیشتر با نام انجمن عمومی فدراسیون‎های بین‎المللی ورزشی شناخته می‎شود. هدف آن توسعه هر چه موثرتر و مناسب‎تر راهبر جهانی, در متحد کردن مقابله با شماری از مشکلات در ورزش و چالش‎ها است.

اسپورت اکورد تبانی را به این صورت تعریف می کند:

اثرگذاری بی‎قاعده بر نتیجه یک رویداد ورزشی با هدف به دست آوردن مزیت برای خود یا دیگران و زدودن همه یا قسمتی از تردید که معمولا به نتایج مسابقه وابسته است.تحصیلات یک قدم مهم در اطمینان بخشیدن به اطلاعاتی است که بین مردم تحت تاثیر قرار گرفته پخش شده است. بازیکنان, داوران, مربیان و دیگر افراد می‎توانند تحت تاثیر منفی گروهی از مردم یا گروه‎های سازماندهی شده با هدف تبانی قرار بگیرند. آگاهی بخشیدن به افراد تیم‎ها در مورد ریسک گرفتاری در عمل تبانی یک عنصر بسیار مهم برای نشان دادن این موضوع است. شناسایی مشکل و استفاده از متدهای پیشگیری کننده, یک مقیاس بسیار بسیار مهم‎تر از درمان اشخاص و سازمان‎های فاسد به تبانی است.

بشر برای برد برنامه‎ریزی شده است و صفت بشر همواره برای پیدا کردن لبه پیروزی پابرجاست. چه از راه قانونی و چه غیر قانونی, ذهن پیروزی طلب بشر, ورزشکار را به این نقطه سوق می‎دهد که به موجب آن غلبه بر حریف هدف نهایی محسوب نمی‎شود؛ بلکه تنها هدف ورزشکار  است. دوپینگ غیرقانونی یکی از راه‎های تقلب و فریب دادن حریف است. ورزشکار یک ماده غیر مجاز را استفاده می‎کند که سطح عملکرد او را بالا می‎برد و بدین گونه دیگر ورزشکاران را فریب می‎دهد. ورزشکاران شغل و زندگی خود را به واسطه استفاده از مواد غیرقانونی کنار گذاشته‎اند و این به علت این است که پیروزی تنها چیزی است که اهمیت دارد. عاقبت این کار هرچه که می‎خواهد باشد, پیروزی مهم است به هر قیمتی!

اگر چه تبانی به خودی خود کاری غیر اخلاقی و غیرمنصفانه است, یک تفاوت عمده بین دوپینگ غیرقانونی و تبانی وجود دارد. دوپینگ مانع از برد سریع‎ترین و پاک‎ترین ورزشکار می‎شود و جشن‎های پیروزی را از او می‎رباید. همچنین اگر آزمایش‎ها در سال‎های بعدی به اثبات برسند, دوپینگ باعث از دست دادن درآمد ناشی از قراردادها و اسپانسرها  برنده حقیقی می‎شود. به هرحال دوپینگ غیر قانونی در ساده‎ترین شکل خود تنها بر ورزشکاری که از مواد غیرقانونی استفاده کرده است، تاثیر می‎گذارد. دوپینگ به طور مستقیم بر دیگر ورزشکاران مرتبط خسارت منفی وارد نمی‎کند ولی تبانی با دستکاری در نتایج یک بازی, بر تمام ورزشکاران که در آن مسابقه شرکت داشته‎اند اثر می‎گذارد. چنانکه ژاک روژ, رئیس سابق کمیته بین المللی المپیک, در حقیقت از نتایجی که تبانی بر ورزشکار می‎گذارد، آگاه است:

«دوپینگ تنها یک ورزشکار را تحت تاثیر قرار می‎دهد, ولی تبانی تمام مسابقه را تحت تاثیر قرار می‎دهد. خسارات ناشی از تبانی بسیار وسیع‎تر است.»

برای مثال در رقابت‎های بدمینتون زنان المپیک لندن گروهی از بازیکنان با تبانی و بدرفتاری باعث از بین رفتن هیجان این رقابت‎ها شدند. 4 تیم دو نفره بدمینتون زنان برای اینکه به قرعه سختی از رقابت‎ها برخورد نکنند، تلاش کردند در آخرین دیدار مرحله گروهی خود بازنده شوند. یک تیم دو نفره از چین، چهار بازیکن از کره‌جنوبی و یک تیم دو نفره از اندونزی همگی به دلیل عملکرد ضعیف و غیر ورزشی  از دور رقابت‎ها حذف شدند و با اعتراض و عکس العمل شدید تماشاچیان حاضر در سالن برگزاری رقابت‎ها مواجه شدند.

تمامی ورزش‎ها در معرض فاجعه تبانی نیستند. وقتی از تبانی صحبت می‎شود به نام برخی از ورزش ها حتی اشاره‎ای نمی شود. این نتیجه می‎تواند حاصل دلایلی مانند تاریخ ورزش, فرهنگ و سختی در تغییر نتیجه بازی بدون آشکار سازی باشد. به هرحال دلیل اولیه اینکه چرا بعضی از ورزش‎ها در معرض تبانی هستند به سبب سود مالی و منفعتی است که شخص می‎خواهد از این طریق به دست آورد. با هر شکل از شرط بندی, هر چه ریسک بالاتر باشد, منفعت آن نیز بالاتر است.

ب)شرط بندی و تبانی در ورزش

برای فهمیدن موجودیت تبانی, شخص باید به تاریخچه این پدیده توجه کند. تمامی موردهای تبانی یک وجه مشترک دارند و آن هم پول است. بدون پتانسیل منفعت‎های مالی, هیچ بشری علاقه‎ای به تبانی در رویدادهای ورزشی نخواهد داشت. پول در ورزش از عقیده اخیر به دور است. پول در ورزش‎ها یک نقش قابل توجه داشته است ولی این نوین سازی در ورزش‎ها است که باعث افزایش اهمیت پول شده است. در حالی که تاریخ دانان به طور کلی بر این باورند که عقیده ورزش نوین تقریبا در محدوده آغاز انقلاب صنعتی متولد شده است, ولی در قرن 19 بود که انگلستان -زادبوم کاپیتالیسم صنعتی- محل تولد ورزش‎های نوین بود. این نوین سازی به طور وسیعی توسط تقاضای جامعه برای وضع قوانین و ایجاد قوانین بی‎شماری برای ورزش‎های انفرادی که مردم را قادر به شرط‎بندی بر روی نتایج و دیگر پی آمدهای خاص می‎کرد, منجر شد.

بازی کریکت, اسب سواری و گلف از نمونه ورزش‎هایی هستند که در قرن‌های 17 و 18 در بریتانیای کبیر با هدف اولیه شرطبندی توسعه یافته‎اند. نجیب زادگان در اواخر قرن 17 در بازی‎های کریکت شرکت می‎کردند تا از این سرگرمی مورد علاقه خود لذت ببرند. در این زمان نمونه‎ای از یک شرط بندی کلان بین پرنس ولز و کنت میدلسکس در یک  مسابقه رخ داد. به مبلغ 1000پوند که معادل امروزه آن معادل صدها هزار پوند می‎شود. نوین سازی و پیشرفت مسابقات اسب دوانی در انگلستان نیز به طور مشابه به کریکت توسط خانواده سلطنتی و طبقه اشرافیت منجر شد. شیفتگی خانواده سلطنتی به شرط بندی به معنی علاقه و انگیزه قابل توجه‎ای بود که منجر به ایجاد یکسری قوانین برای کنترل مناسب شد. تعدادی از مسابقات به همراه جوایز پولی برای برندگان برگزار می‎شدند. در سال1791 این موسسه اولین تبانی خود را تجربه کرد. کلوب , سوارکار پرنس رجنت را که مشکوک به تقلب دو اسب مسابقه بود, از مسابقات تحریم کرد. این نشان می‎دهد که چگونه تبانی از پدیده جدید به دور است و در طی قرن‎ها از بین نرفته است. بدون شک نیازمند یک تلاش بزرگ و همکاری تمامی علاقه‎مندان به غلبه بر این مشکل است.

بازی گلف نیز به عنوان یک سرگرمی اشرافی و با شکل قمار شکل گرفت. مثال‎های زیادی از شرط‎بندی اشخاص خانواده سلطنتی در رویدادهای گلف موجود است. یکی از این افراد دوک همیلتون بود که در سال 1724 در یک مسابقه بر سر 420 شیلینگ بازی کرد. یکی از اولین و شاید معروف‌ترین تبانی‌ها در ورزش, رسوایی تیم وایت ساکس در سال 1919 بود. 8 بازیکن بیس بال تا آخر عمر از بازی محروم شدند. تیم وایت ساکس شیکاگو با کمک عضو جنایتکار نیویورک یعنی آرنولد رات استین در مقابل تیم «سین سیناتی رد» بازی‌های جهانی را برگزار کردند. یکی از بازیکنان درگیر در این رسوایی سوپراستار آراسته یعنی «جو جکسون» بود. مطبوعات آن زمان از شنیدن این که فردی با آن اعتبار خوب دست به چنین عملی زده شگفت زده شدند. فاش شدن این رسوایی نشانه‌های هشدار دهنده‌ای به دنیای ورزش فرستاد که این عمل فقط مربوط به یک بازی خاص نیست.

نمونه‌های شرط‌بندی و تبانی در ورزش به طور اجمالی نشانگر پیشینه طولانی و مثبت و منفی پول در سرتاسر صنعت است. این موضوع همچنین نشانگر یک رابطه مستقیم بین نمونه‌های خاص شرط‌بندی و  تبانی است که به موجب آن هر دو تمرین به هم پیوسته هستند. بدون شرط‌بندی تبانی امکان پذیر نیست. مردم باید علاقه‌مند به شرط‌بندی بر یک بازی خاص باشند تا تبانی‌گران بر یک نتیجه از قبل تعیین شده شرط ببندند. این ارتباط مستقیم به صدها سال قبل بر می‌گردد و در جوامع امروزه نیز همچنان رایج است.

پ) جنبه‌های اجتماعی تبانی

تبانی یک مسئله محوری در ورزش امروزه است. در دنیای امروزه که با دروغ، حیله، تقلب و حفظ بقا خود عجین است، ورزش از هیچ یک از این مسائل مصون نیست. ورزش اساسا بر پایه قوانین و بازی جوانمردانه استوار است. هرچند که بشر همواره به دنبال تغییر قوانین و بر داشتن موانع برای دستیابی به سود بیشتر از حریف است. نابغه بزرگ آلبرت انیشتن گفت:

«تنها دو چیز بی‌کران هستند ، جهان و حماقت بشر و من در مورد این آخری مطمئن نیستم.»

ورزش می‎کوشد تا این ایده را با نشان دادن خودش در یک جهان پاک و معنوی نشان دهد. اگرچه همین جهان معنوی است که دائما در مواقع مقرر  امتحان و تهدید می‎شود. بدون یک چارچوب اخلاقی محکم ، ورزش عاقبت تمام معنی و دلیل  موجودیت خود را از دست می‎دهد. نه تنها هر ورزش یک سری قوانین تعریف شده دارد که باید دنبال شوند، بلکه یک میزان معین از ارزش های معنوی به ماهیت آن نسبت داده شده است.

روحیه ورزشکاری یک اصطلاح است که برای توصیف تصمیمات اخلاقی یک فرد در پذیرش قواعد ورزش و بی‎طرفی دمسازانه به کار برده می‎شود. دانستن نتیجه یک بازی جاذبه و هیجان تماشای آن را کاهش می‎دهد. اگرچه مثال‎هایی از رویدادهایی است که برنده از قبل تعیین شده است مانند سرگرمی جهانی کشتی کج، این نتیجه به عنوان یک رقابت انتخابی نام برده نمی‎شود. بیشتر مسابقات ورزشی نیازمند یک نتیجه نامعلوم به عنوان یک عامل جاذبه و ادامه بقا هستند.

ت) چرا فوتبال؟

چندین دلیل وجود دارد که چرا برخی ورزش‎ها از دیگر ورزش‎ها بیشتر مورد تبانی قرار می‎گیرند. چه بر مبنای یک عامل تاریخی، بر اساس عوامل فرهنگی- اجتماعی و یا بر مبنای تعویض هرعامل مالی نجومی در آژانس‎های شرط‎بندی مختلف. برخی از ورزش‎ها تعداد بیشتری از موردهای تبانی را به خود جذب می‎کنند. فوتبال بی‎شک وسیع‎ترین ورزش دنیای امروز است. با وجود بیش از 38 میلیون بازیکن ثبت نام شده‎ی جهانی و 5 میلیون داور و مسئول، فوتبال به عنوان معروف‎ترین بازی جهانی برای چند دهه رکورددار است. آنجایی‎که علاقه هوادارن این ورزش رکوردهای بین المللی زیادی را به نام خود ثبت می‎کند، برای مثال بیش از یک میلیارد از مردم در سطح دنیا فینال مسابقات جام جهانی فیفا 2006 را تماشا کردند، این بدین معنی است که از هر هفت نفر یک نفر در آن روز خاص به تماشای فوتبال نشسته‎اند، 15 درصد از جمعیت کل جهان!

فوتبال در 20 سال گذشته محبوبیت زیادی کسب کرده است. با گسترش جهانی شدن از طریق اینترنت، ماهواره و تلویزیون، فوتبال از این حضور جهانی بهره‎برده که نتیجه‎اش  تعداد بی‎شماری تماشاچی و بازارهای جدید است. هواداران در سرتاسر دنیا می‎توانند مسابقات تیم های محبوبشان را در هر زمان که می‎خواهند تماشا کنند و گسترش اطلاعات به این روند سرعت بخشیده است. افزایش منابع مالی در هر ورزشی، بدون شک سبب افزایش علاقه از طرف مردم می‎شود.

در گذشته ، هنگامی که شرط‎بندی به قسمتی از تفریح جامعه تبدیل شد، این ادعا وجود داشت که تبانی نیز وجود دارد. در طی عصر طلایی فوتبال در انگلستان از سال 1950 تا 1969 به فوتبال به عنوان یک سرگرمی اصیل اشاره می‎شد که کاملا از پستی زندگی روزانه به دور بود. شاید تبانی در فوتبال پیشینه‎ای طولانی و مثبت و منفی دارد و با تعداد افراد درگیر بسیاری، بیش از آن که بتوان تصور کرد .با استفاده از تکنوتوژی و افزایش توانایی بازپرسان در ردیابی و بررسی مکالمه‎های تلفنی دنبال کردن مسائل در ماهواره و پیشرفت عوامل نظارت موجب آشکار سازی بیشتر تبانی در زمان حال و در نتیجه ایجاد این عقیده که این یک پدیده تازه است که در واقعیت بسیار دور است.

حال چگونه است که عده‎ای اصرار دارند که ورزش ایران را جدای از ورزش جهان بدانند و ادعای پاکی سر دهند. موارد بسیاری در چند سال اخیر در این خصوص شنیده شده که فقط برخی از رسانه‎ها به آن پرداختند و باقی تلاش کردند که ذهن مخاطبان را پاک نمایند و اصرار بر عدم ناپاکی و تبانی در ورزش ایران داشته اند! امروزه جهان به سرعت در حال بررسی راه کار برای مقابله با تبانی در ورزش است ولی هیچ خبری از داخل کشور نمی‎آید. ترس نگارنده از این است که روزی تبانی به اوج برسد و ما هیچ راه کاری برای مبارزه نداشته باشیم، چرا که اکنون که وقت پیشگیری است در حال و هوای کتمان به سر می‎بریم.