گروه اجتماعی- از زمان جایگزینی واگن‌های جدید متروی تهران مدت زیادی می‌گذرد. دیگر در بسیاری از خطوط مترو خبری از قطارهای قدیمی و اولیه نیست و حالا قطارها بی سر و صداترند و سیستم‌های گرمایش و سرمایش کارآمدتری دارند. اما در این میان صفحات نمایشگر جای‌گرفته بر دیوار واگن‌ها بیش از پیش به چشم می‌خورند و هر مسافر، حتی برای یکی دو دقیقه هم که شده، ناخودآگاه به صفحه نمایش‌ها خیره می‌شود و موشن‌گرافیک‌ها، کلیپ و آیتم‌های آن را مشاهده می‌کند.
صفحات نمایشگر واگن‌های مترو، یکی از اقدامات به‌روز و جالب‌توجه شهرداری تهران و معاونت فرهنگی متروی تهران به شمار می‌رود؛ صفحاتی که در اندک زمان سفر مسافران نکات فرهنگی را به آنها گوشزد کرده یا عکس‌های ارسالی مسافران زیرزمینی تهران را به نمایش می‌گذارد. اگرچه بسیاری از اهمیت این نمایشگرها بی‌خبرند و بود و نبود این وسیله‌ها تفاوتی به حال‌شان نمی‌کند اما قدرت فرهنگسازی این وسیله به ظاهر عادی در ذهن مسافران، فراتر از آن چیزی‌ست که تصور می‌کنیم.
بهترین راه فرهنگسازی
از 6 نفری که روی صندلی‌ها نشسته‌اند و در مقابل‌شان یک نمایشگر نصب شده، دست کم دو سه نفری به صفحه نمایش چشم دوخته‌اند و تصاویر آن را دنبال می‌کنند. یکی‌شان از این مسافران در خط 1 کنار من نشسته و مو به مو کلیپ تصویری را دنبال می‌کند. به ایستگاه که می‌رسیم، تصویر کمی ثابت می‌شود. از فرصت استفاده می‌کنم و نظر این مسافر را در مورد صفحات نمایشگر مترو می‌پرسم. می‌گوید: «این صفحات نمایشگر خیلی جالب هستند. من هر وقت در این قطارها – حتی به صورت ایستاده – باشم هم کلیپ‌ها و تصاویر این نمایشگرها را تماشا می‌کنم و واقعا لذت می‌برم. من به شخصه بر این باورم که بهترین راه فرهنگسازی را پیش گرفته‌اند.»
قطار حرکت‌اش را از سر می‌گیرد و پخش تصاویر با اندکی تاخیر از سر گرفته می‌شود. از جای خود بلند می‌شوم و سراغ جوانی که ایستاده و به صفحه نمایش خیره شده می‌روم. سوال مشابهی را مطرح می‌کنم و او نیز پاسخ می‌دهد: «خیلی خوب است که سراغ چنین موضوعی رفته‌اید. این صفحات نمایش با تمام قدرتی که در فرهنگسازی و رفع فرهنگ‌های غلط دارند، نادیده گرفته می‌شوند و کمتر کسی به دنبال پیگیری تاثیر آنها بر جامعه است. به نظر من تسری این طرح به اتوبوس‌های شهری می‌تواند به بهتر شدن جامعه کمک بسزایی کند.»
موضوعاتی برای تمام سنین!
در این نمایشگرها، محتواهای فرهنگی به نحوی به مخاطب ارائه می‌شود که مسافران با سنین مختلف را در برگیرد و بتواند تاثیر نسبتا یکسانی بر آنها بگذارد. کلیپ‌های فرهنگسازی در قالب نقاشی و کارتون با ته‌مایه‌های طنز یکی از آنهاست که توجه کودکان را به خود جلب می‌کند. احمدآبادی، یکی از مسافران مترو که هر روز فرزند خود را با این وسیله نقلیه عمومی جابه‌جا می‌کند، درباره این نمایشگرها می‌گوید: «متاسفانه خیلی‌ها این نمایشگرها را نمی‌بینند یا به نظرشان یک وسیله ساده است. اما به نظر من بهترین وسیله برای فرهنگسازی سریع و رفع اشتباهات فرهنگی‌مان است. من هر وقت با دخترم در مترو باشم سعی می‌کنم تصاویر روی نمایشگرها را به او نشان دهم تا از همین حالا بتواند غلط و درست فرهنگی را بشناسد.»
بازتاب دغدغه‌های شهرداری
تاثیر تلویزیون‌های کوچک، اما پرتاثیر مترو بر فرهنگ عموم غیرقابل انکار است. احترام به سالمندان در مترو، سوار و پیاده‌شدن اصولی به قطارها، نخریدن کالاهای معیوب و بازیافتی از دستفروشان و مهم‌تر موشن‌گرافیک‌ها و کلیپ‌های گرافیکی ساده برای بهبود فرهنگ رانندگی و ترافیکی، گوشه‌ای از اقدامات بخش فرهنگی متروی تهران برای ارتقای فرهنگ جامعه است. خانمی که خود را شعبانی معرفی می‌کند و از مسافران همیشگی مترو است، درباره اهمیت این نمایشگرها می‌گوید: «من اوایل به این تلویزیون‌ها خیلی دقت نمی‌کردم چون به نظرم محتوای به درد بخوری پخش نمی‌کرد اما یک بار تصمیم گرفتم که ال.سی.دی‌ها را تماشا کنم. آنجا بود که فهمیدم موضوعات اجتماعی و فرهنگی دغدغه شهرداری است.»
جای خالی نمایشگرها در خطوط اتوبوسرانی
بسیاری از آنهایی که تاثیر نمایشگرهای مترو بر بهبود فرهنگ ترافیکی و شهروندی را درک کرده‌اند و در هر سفر، دست‌کم چند دقیقه‌ای به تماشای محتوای نمایشگرها مشغول می‌شوند، بر این باورند که توسعه این نمایشگرها در دیگر وسایل نقلیه عمومی، از جمله اتوبوس‌های تندرو می‌تواند تاثیر آنها را دوچندان کند اگرچه این اقدام از ابداعات معاونت فرهنگی متروی تهران به شمار می‌رود و واحدهای فرهنگی و اجتماعی اتوبوسرانی باید خود برای استمرار این قالب فرهنگی اقدام کنند. آقای حسین‌زاده، مسافر توامان مترو و اتوبوس در این باره می‌گوید: «من هر روز از مترو استفاده می‌کنم و بعد هم سوار اتوبوس‌های تندرو می‌شوم تا به محل کارم برسم. اگر این نمایشگرها در اتوبوس‌ها هم قرار بگیرد و تصاویر و کلیپ‌های مشابه با آنچه که در مترو می‌بینم پخش شود، خیلی خوب می‌شود. البته نمی‌دانم که زیرساخت‌های اتوبوسرانی مانند مترو است یا نه ولی اگر چنین امری محقق شود بیش از پیش ممنون شهرداری خواهیم بود.»
تاثیر بلندمدت!
به آدرس کانال تلگرامی نمایشگرهای متروی تهران سر می‌زنم. کانالی پر بار و مسئولانه که دغدغه‌های اجتماعی و فرهنگی تهران را منتشر می‌کند. کانال معاونت فرهنگی متروی تهران در کنار آنکه نکات کلیدی فرهنگ ترافیک و شهروندی را در دسترس مردم قرار می‌دهد، میزبان آثار عکاسی و تصویرسازی شهروندان و مسافران مترو نیز هست و مکررا شاهد پخش عکس‌های مردمی از صفحات نمایشگر بوده‌ایم.
نمایشگرهای مترو اگرچه به واسطه کوچک بودن در میان انبوه مسافران و دیگر امتیازات شهر زیرزمینی گم شده، اما نباید از تاثیر آنها در ضمیر ناخودآگاه مسافران چشم‌پوشی کرد؛ تاثیری که در بلندمدت و در صورت استمرار توسعه نصب چنین نمایشگرهایی در وسایل حمل و نقل عمومی، می‌تواند بیش از میزان فعلی، جامعه را اعتلا بخشد.
